Κατά τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας δεν υπήρχαν σχολεία γιατί οι τούρκοι τα απαγόρευαν. Μόνο στα μοναστήρια ή σε σπίτια μπορούσαν κάποια παιδιά των προυχόντων να μάθουν ανάγνωση και γραφή…….
Πρόσωπα, ονόματα, αγαπημένοι άνθρωποι, ιστορίες που άκουγα από τον πατέρα μου, σοκάκια που παίζαμε, βρύσες που πηγαίναμε με τα λαήνια για το νερό του σπιτιού, γεύσεις και αρώματα που ξεφυτρώνουν μέσα στη μνήμη βλέποντας μία φωτογραφία, σου διηγούνται τόσες μικρές και μεγάλες στιγμές από τα παιδικά σου χρόνια, σταμάτησαν μπροστά μου μέσα από τα κείμενα του καθηγητή Γιώργου Κονδυλάκη που δημοσιεύτηκαν στην ''Ηχώ της Βιάννου'' και αφορούν στην κάτω Βιάννο, με τον τίτλο:
''Κάτω Βιάννος - Ταξίδι στο Χρόνο''.
Το οδοιπορικό του καθηγητή μέσα στο χρόνο και στην ιστορία ενός χωριού που ακόμα και σήμερα βασανίζεται, ακόμα και σήμερα μοναχικά πορεύεται, είναι μοναδικό, ''φωνάζει'' για τις ευθύνες μας και τις ευθύνες της πολιτείας απέναντί του.
Μέρος 25ο
Κατά τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας δεν υπήρχαν σχολεία γιατί οι τούρκοι τα απαγόρευαν. Μόνο στα μοναστήρια ή σε σπίτια μπορούσαν κάποια παιδιά των προυχόντων να μάθουν ανάγνωση και γραφή. Πολύ αργότερα από το 1798 λειτούργησε ιδιωτικό σχολείο στην Άνω Βιάννο όπου πήγαιναν και ορισμένοι μαθητές από τα γύρω χωριά. Μετά το 1830 επιτρεπόταν η λειτουργία λίγων Ελληνικών σχολείων από τις Μονές.
(Στην κεντρική φωτογραφία, το κτίριο του παλιού Δημοτικού Σχολείου όπως είναι σήμερα.)
Το διδακτήριο ήταν ένα δωμάτιο στο οποίο υπήρχαν μερικά σκαμνάκια για να κάθονται οι μαθητές και καμιά φορά ένα τραπέζι και μια καρέκλα για το δάσκαλο. Μάθαιναν ανάγνωση, γραφή και τις τέσσερεις πράξεις της αριθμητικής για να μπορούν να λογαριάζουν.
Οι μαθητές καθόταν στα σκαμνάκια και ακουμπούσαν την πλάτη τους στον τοίχο. Έγραφαν στα πόδια τους πάνω σε μια πλάκα ή σε χαρτί με το δεξί τους χέρι ενώ με το αριστερό κρατούσαν το χαρτί (βιβλίο).
Το μελανοδοχείο είχε μέσα ένα σφουγγάρι βρεμένο με μελάνι. Έγραφαν με πτερά πτηνών τα οποία βουτούσαν στο μελανοδοχείο ή με πέτρες που έβρισκαν στα χωράφια πάνω στην πλάκα. Η σχολική περίοδος δεν ήταν ορισμένη και οι μαθητές φοιτούσαν όπως ήθελαν και όποτε ήθελαν.
Ο μαθητής κατά την είσοδο του στο σχολείο έπρεπε να ξέρει μόνο λίγη γραφή και ανάγνωση και να μην έχει ηλικία μικρότερη των 7 ετών. Το δάσκαλο πλήρωναν οι γονείς των παιδιών.
Η αμοιβή του ήταν «μια οκά άρτου» που συνοδευόταν από λίγα άλλα τρόφιμα και φρούτα. Ονομαζόταν « Δευτεριάτικα » γιατί δινόταν κάθε Δευτέρα.
Το 1882 λειτούργησε το πρώτο σχολείο στο χωριό.
Δημοτικό Σχολείο Κάτω Βιάννου έτος 1980
Δάσκαλος : Κενδριστάκης Στέργιος
Μαθητές: Νικόλαος Μεραμβελλιωτάκης, Νικόλαος Παπαγιαννάκης , Γεώργιος Βασιλικογιαννάκης, Άννα Βαβουρανάκη , Μαρία Βερυκοκάκη , Νίκη Αγγουράκη , Άννα Μηλιαρά , Νίκος Δουλγεράκης,
Ιωάννης Παπαγιαννάκης, Μαρία Βασιλικογιαννάκη, Πόπη Μεραμβελλιωτάκη, Χριστίνα Μεραμβελλιωτάκη, Αφροδίτη Ζαμπετάκη, Όλγα Σταματουλάκη, Γρηγόρης Σταματουλάκης, Ιωάννης Μεραμβελλιωτάκης τ. Αντ, Γεώργιος Παπαγιαννάκης.
Όπως αναφέρει ο δάσκαλος Ιωάννης Καρτσάκης σε έγγραφο του το 1953:
Το Δημοτικό Σχολείο Κάτω Βιάννου ιδρύθηκε κι άρχισε να λειτουργεί από το έτος 1882. Δεν ιδρύθηκε βέβαια με Β.Δ. ή με άλλη διαταγή του επίσημου κράτους κι ούτε δημοσιεύτηκε η διαταγή της ίδρυσης του στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Πράγματα άγνωστα τότε για την Κρήτη.
Δημοτικό Σχολείο Κάτω Βιάννου Σχ. έτος 1974-75
Δασκάλα είναι η Αγγουράκη - Τζανάκη Μαρία. Διακρίνονται από αριστερά οι μαθητές:
Μαθητές: Μεραμβελλιωτάκης Δημήτριος , Μεραμβελλιωτάκης Τρύφωνας, Νηστικάκης Γεώργιος, Βαβουρανάκης Χαρίλαος, Μεραμβελλιωτάκης Ιωάννης (Γραμματικός), Αγγουράκη Μαρίνα, Παπαγιαννάκη Μαρία.
Βερυκοκάκη Μαρία, Αγγουράκη Νίκη, Μεραμβελλιωτάκη Μαρία του Δημ., Μανδαλάκη Αικατερίνη, Αγγουράκη Έλλη, Δουλγεράκη Αγγελική, Δουλγεράκη Νίκη, Τζανάκη Ιωάννα, Παπαδάκης Ιωάννης του Χρ., Μεραμβελλιωτάκης Νικόλαος του Αντ., Βασιλικογιαννάκης Γεώργιος, Μεραμβελλιωτάκης Ιωάννης του Αντωνίου και της Ευαγ., Τζανάκης Χαράλαμπος, Παπαγιαννάκης Νικόλαος και Βαβουρανάκη Άννα.
Στο σχολείο της Κάτω Βιάννου φοιτούσαν και οι μαθητές του Χόνδρου γιατί στο Χόνδρο λόγω του μικρού αριθμού των χριστιανών δεν είχε Ελληνικό Σχολείο. Στο Χόνδρο είχε σχολείο Τούρκικο και σ' αυτό φοιτούσαν και τα τουρκόπαιδα της Κάτω Βιάννου. Αυτό κράτησε μέχρι το 1900 που ιδρύθηκε στο Χόνδρο Ελληνικό Δημοτικό Σχολείο. Από το 1882 το σχολείο λειτούργησε συνεχώς ως κοινοτικό βέβαια με δασκάλους τους : Ιωάννη Αγγουράκη (Αγγουροδάσκαλο), Γεώργιο Παπαδημητρόπουλο και Γεώργιο Ρολάκη (Ρολιοδάσκαλο). Το 1900 ότε η Κρήτη κηρύχτηκε ανεξάρτητη ηγεμονία με ηγεμόνα τον Πρίγκηπα Γεώργιο το σχολείο έγινε δημόσιο και τη μεταβολή του
Δημοτικό Σχολείο Κάτω Βιάννου 1973
Δάσκαλος Καρτσάκης Ιωάννης
Μαθητές: Έλλη Αγγουράκη, Μαρία Παπαγιαννάκη, Μαρίνα Αγγουράκη, Ελευθερία Δουλγεράκη, Μαρία Μεραμβαλλιωτάκη, Αικατερίνη Μανδαλάκη, Νίκη Δουλγεράκη, Αγγελική Δουλγεράκη, Νίκη Αγγουράκη, Μαρία Βερυκοκάκη, Άννα Βαβουρανάκη, Δημήτρης Μεραμβελλιωτάκης, Χαρίλαος Βαβουρανάκης, Τρύφωνας Μεραμβελλιωτάκης, Νικόλαος Ιωάν. Μεραμβελλιωτάκης, Ιωάννης Παπαδάκης, Ιωάννης Μεραμβελλιωτάκης (Γραμμ.), Γεώργιος Νηστικάκης, Νικόλαος Μεραμβελλιωτάκης του Αντ., Χαράλαμπος Τζανάκης και Νικόλαος Παπαγιαννάκης.
Από κείνο το χρόνο άρχισε η τήρηση στο σχολείο του πρώτου αρχείου. Από το αρχείο αυτό σώζεται μοναχά το Μαθητολόγιο και ο γενικός έλεγχος. Αμφιβάλω αν στην εποχή εκείνη υπήρχε και άλλο αρχείο εκτός από τα βιβλία αυτά. Από κείνο το χρόνο το σχολείο ελειτούργησε κανονικά ως 1/τάξιο με τις τέσσερις μοναχά κατώτερες τάξεις γιατί οι μαθητές των δύο ανωτέρων τάξεων πήγαιναν στο σχολείο της Άνω Βιάννου (στο Ελληνικό) ως το 1923-1924. Τα σχολικά έτη 1911-1912 και1912- 1913 το σχολείο δεν λειτούργησε , γιατί το διδακτήριο είχε ερειπωθεί. Ξανάρχισε τη λειτουργία του κανονικά το 1913-1914. Από τότε λειτούργησε κανονικά μέχρι το σχολικό έτος 1923-24 οπότε συμπληρώθηκε και με τις δύο ανώτερες τάξεις και ΄εκτοτε λειτουργεί κανονικά μέχρι σήμερα ως 1 / τάξιο με αριθμό μαθητών από 30 - 40.
Εν Κάτω Βιάννω τη 15η Απριλίου 1953
Ο Διευθυντής του Σχολείου
Καρτσάκης Ιωάννης
Σχολικό έτος 1967-68 Δάσκαλος είναι ο Καρτσάκης Ιωάννης
Μαθητές: Μανδαλάκη Μαρία, Δουλγεράκη Αικατερίνη, Μηλιαρά Μαρίνα, Δουλγεράκη Μαρία, Κρητικάκη Ευγενία, Τζανάκη Έλλη, Δουλγεράκη Μελπομένη, Μανδαλάκη Ζαϊρα, Αγγουράκη Άννα.
Μανδαλάκης Δημήτριος, ¨΄Αγνωστος, Χρηστάκης Μαρίνος, Παπαδάκης Γεώργιος, Μηλιαράς Ιωάννης , Τζανάκης Ελευθέριος, Μανδαλάκης Νικόλαος, Μανδαλάκης Γεώργιος, Κρητικάκης Νικόλαο, Μεραμβελλιωτάκη Μαρίνα, Μανδαλάκη Άννα, ¨Άγνωστος , Ζαμπετάκης Γεώργιος, Δουλγεράκης Διομήδης, Ζαμπετάκης Αντώνιος, Μηλιαράς Γεώργιος, Μεραμβελλιωτακης Νικόλαος, Δουλγεράκη Ελευθερία, Τζανακη Αλίκη και Νηστικάκη Μαρία.
Η πρώτη αίθουσα που χρησιμοποιήθηκε για Σχολείο βρισκόταν στο Σταυρί. Αργότερα μεταφέρθηκε σε άλλα δωμάτια.
Το 1885 κτίστηκε από τους κατοίκους το σημερινό διδακτήριο στη θέση παλιού νεκροταφείου. Η αυλή, το προαύλιο και το αγροκήπιο ήταν λιόφυτο της μονής Αγίου Γεωργίου Επανωσήφη που το παραχώρησε δωρεάν. Επειδή η κατασκευή δεν ήταν καλή, η σκεπή που ήταν από ξύλα και χώμα, κατέρρευσε μετά από 25 χρόνια και ξανακτίστηκε το 1914 με νέα στέγη από κεραμίδια όπως είναι σήμερα πάλι από τους κατοίκους του χωριού. Δάσκαλος τότε ήταν ο Δημοσθένης Ραπτόπουλος από την Άνω Βιάννο και εργολάβος ο Στεφανάκης Άγγελος από τον Άγιο Βασίλειο.
Δημοτικό Σχολείο Κάτω Βιάννου δεκαετία του 60
Δάσκαλος Καρτσάκης Ιωάννης
Μαθητές: Μανδαλάκης Γεώργιος (της Ελευθερίας), Μανδαλάκης Ιωάννης (της Χαριστής), Παπαδάκης Αριστείδης, Μανδαλάκης Ελευθέριος, Βαβουρανάκης Ιωάννης, Μανδαλάκης Εμμανουήλ (Καμπανάκι), Μανδαλάκης Εμμανουήλ του Ευαγγέλου.
Χρηστάκη Ευθυμία, Ρολάκη Καίτη, Μανδαλάκη Βιολέτα, Βασιλικογιαννάκη Πόπη, Μηλιαρά Ελένη, Φραγκάκης Μιχαήλ, Μηλιαράς Αλέξανδρος.
Σταματουλάκη Μαλβίνα, Σταματουλάκη Δημητρία, Φραγκάκη Φωτεινή, Μανδαλάκη Κλεάνθη, Μηλιαράς Γεώργιος, Παπαγιαννάκης Παύλος.
Το 1953 ανακαινίστηκε οπότε έγινε και αντικατάσταση κουφωμάτων και τοποθετήθηκε τσιμεντένιο πάτωμα.
Το Δημοτικό σχολείο Κάτω Βιάννου το 1953. Δάσκαλος είναι ο Καρτσάκης Ιωάννης
Μαθητές: Χρηστάκη Ελένη, Παπαδάκης Γεώργιος, Μηλιαράς Βασίλειος, Σταματουλάκης Εμμανουήλ, Χρηστάκης Νικόλαος, Παπανικολάου Γεώργιος, Φραγκάκη Τσιτσινούλα.
Χρηστάκης Απόστολος, Αγγουράκης Εμμανουήλ, Βασιλάκης Γεώργιος, Αγγουράκης Κωνσταντίνος, Μεραμβελλιωτάκης Γεώργιος, Παπαδάκη Πηνελόπη, Βασιλικογιαννάκης Μιχαήλ, ,Μανδαλάκη Αικατερίνη.
Βαβουρανάκης Σταύρος, Σπανάκης Γεώργιος, Μεραμβελλιωτάκη Ειρήνη Τζανάκη Ιφιγένεια.,
Χρηστάκη Ναυσικά, Μεραμβελλιωτάκης Δημήτριος, Βασιλάκης Ιωάννης, Μανδαλάκης Νικόλαος του Εμμ., Βερυκοκάκης Νικόλαος, Μεραμβελλιωτάκης Κωνσταντίνος, Βασιλικογιαννάκης Δημήτριος, Σπανάκης Δημήτριος, Χρηστάκη Γεωργία, Παπανικολάου Μαρία, Παπαδάκη Γεωργία, Μηλιαρά Μαρία. Παπαδάκη Θεοδοσία.
Τζανάκης Δημήτριος, Δουλγεράκης Δημήτριος του Νικ., Μεραμβελλιωτάκης Αντώνιος, Αγγουράκης Γεώργιος, Σταματουλάκης Ιωάννης, Βαβουρανάκης Βλαδίμηρος, Βαβουρανάκης Εμμανουήλ.
Μετά την απελευθέρωση από τους τούρκους τα Σχολεία άρχισαν να εκσυγχρονίζονται. Ήρθαν και τα πρώτα θρανία και ορισμένα έπιπλα: ο μαυροπίνακας, η έδρα του δασκάλου, χάρτες , μολύβια, κλπ. Οι μαθητές καθόταν στα θρανία , έγραφαν με τον ξύλινο κονδυλοφόρο στην άκρη του οποίου προσαρμοζόταν το μεταλλικό γλωσσίδι το οποίο βουτούσαν στο κουρκουμά (μελανοδοχείο). Την πληρωμή των δασκάλων ανέλαβε το Κράτος.
Άλλοι δάσκαλοι που δίδαξαν τα Κάτω Βιαννιτάκια μετά το 1900 ήταν οι :
Δημοσθένης Ραπτόπουλος από την Άνω Βιάννο.
Χαρίδημος Αγαπάκης από την Άνω Βιάννο.
Ελένη Παπαματθαιάκη από την Άνω Βιάννο.
Γεώργιος Ρολάκης από την Κάτω Βιάννο.
Ιωάννης Αγγουράκης από την Κάτω Βιάννο.
Νικόλαος Χρονίδης
Μαίρη Λυριτζάκη από την Άνω Βιάννο.
Αμαλία Αγγελάκη από τον Βαχό.
Μαρία Κόμη - Αρναουτάκη από την Άνω Βιάννο.
Χαράλαμπος Τζανάκης από την Κάτω Βιάννο.
Νικόλαος Στρατάκης από τον Αμιρά.
Ευαγγελία Τζανάκη από την Κάτω Βιάννο.
Νεραντζάκης Ιωάννης από την Άνω Βιάννο
Μαρία Αγγουράκη Τζανάκη από την Κάτω Βιάννο.
Στέργιος Κενδριστάκης από τη Μάρθα.
Γιαμαλάκη Ουρανία από τον Χόνδρο.
Παπαδημητράκη Ελένη από την Άνω Βιάννο.
Τακτικάκη Αγγελική Άνω Βιάννο
Το σχολείο λειτούργησε μέχρι το 1989 οπότε συγχωνεύθηκε με το Δημοτικό σχολείο Άνω Βιάννου λόγω του μικρού αριθμού των μαθητών του.
Από το 1946 θεσμοθετήθηκαν και λειτούργησαν στα σχολειά τα μαθητικά συσσίτια. Διακόπηκε η λειτουργία τους το 1951 για να επανέλθει το 1962 που κράτησε έως το 1968. Τη δεύτερη περίοδο, που οι μεγαλύτεροι θυμούνται, λειτούργησαν στο σπίτι της Βούλας που έχει σήμερα σπίτι ο Βλαδίμηρος Βαβουρανάκης. Κάθε πρωί , κάθε μαθητής έφερνε ξύλα για τη φωτιά από το σπίτι του. Την παρασκευή του φαγητού την έκαναν οι μανάδες των μαθητών εκ περιτροπής.
Το πρωινό είχε γάλα (από σκόνη) και μια φέτα ψωμί. Το γεύμα περιελάμβανε: Όσπρια ( κυρίως φασόλια ) ή πατάτες ή μακαρόνια ή πλιγούρι
Δημοτικό Σχολείο Κάτω Βιάννου 1927
Δάσκαλος : Τζανάκης Χαράλαμπος
Διακρίνονται από αριστερά:
Μαθητές: Νικόλαος Πολ. Μηλιαράς, Χρυσή Χ. Τζανάκη, Σοφία Σταματουλάκη,Ευάγγελος Μανδαλάκης, Γρηγόριος Α. Αγγουράκης.
Μαρία Χ. Αγγουράκη, ---, Ελένη Γ. Χριστάκη, ---, Χρυσή Ν. Μανδαλάκη, Χαρίκλεια Γ. Σταματουλάκη, ---.
Μιχαήλ Φ. Δουλγεράκης, Εμμανουήλ Γ. Παπαδάκης, ---, ---, Εμμανουήλ Δ Τζανάκης, Δημήτριος Ι. Αγγουράκης, ---, Εμμανουήλ Ε. Σπανάκης, Εμμανουήλ Χ. Τζανάκης .
:Εμμανουήλ Ν. Μανδαλάκης, Εμμανουήλ Β. Μηλιαράς, Γεώργιος Ν. Μανδαλάκης, Νικόλαος Αγγουράκης, ---, Εμμανουήλ Γρ. Σταματουλάκης, Γεώργιος Δ. Τζανάκης.
Μαθητικά συσσίτια λειτούργησαν και στο Γυμνάσιο Βιάννου στην Πλάκα
Η συνέχεια των σπουδών γινόταν στο Γυμνάσιο - Λύκειο Βιάννου. Η μεταφορά των μαθητών μέχρι τη δεκαετία του 70 γινόταν με τα πόδια. Απόσταση περίπου τριών χιλιομέτρων ταλαιπωρούσε καθημερινά τους μαθητές που πήγαιναν πολλές φορές με βροχή ή χιόνια. Ξυπνούσαν στις 6 ώρα το πρωί και με φακούς το χειμώνα ξεκινούσαν για τη μόρφωση. Γυρνούσαν το μεσημέρι μετά τις 3, φυσικά κουρασμένοι. Έπρεπε όμως να προετοιμαστούν για τα μαθήματα της επόμενης ημέρας. Αργότερα δρομολογήθηκε μαθητικό λεωφορείο και η μεταφορά έγινε ευκολότερη.
Οι μαθητές κάθε πρωί μαζευόταν στο σπίτι του Μιχάλη Βερυκοκάκη (Στρατηγού) και περίμεναν το Λεωφορείο. Η σύζυγος του Μαρία πάντοτε με χαμόγελο είχε την πόρτα ανοιχτή και τη φωτιά αναμμένη για να μην κρυώνουν το χειμώνα.
Πάρα πολλοί ήταν αυτοί που συνέχιζαν τις σπουδές στο Πανεπιστήμιο και άλλες Σχολές και έγιναν ικανά και χρήσιμα στελέχη της κοινωνίας μας.
(Συνεχίζεται)
