Κάθε αναφορά στον Ιησού φέρνει αμέσως στο μυαλό το γνωστό εικονογραφικό πρότυπο των βυζαντινών εικόνων ή τη μορφή ενός μακρυμάλλη άντρα με μούσι, συνήθως με καταγάλανα μάτια, όπως την έχουμε αποτυπώσει στη συλλογική μνήμη μέσα από τα αναγεννησιακά έργα τέχνης και την πιο κλασική κινηματογραφική μορφή του Ιησού, όπως αποτυπώθηκε στην παγκόσμια συνείδηση από τη σειρά θρύλος του Φράνκο Τζεφιρέλι.
Του Σταύρου Μουντουφάρη
Στην πραγματικότητα όμως κανείς δε γνωρίζει πώς ήταν το αληθινό πρόσωπο του Χριστού. Ούτε κατά προσέγγιση, καθώς για έναν περίεργο λόγο δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά στα Ευαγγέλια ή στα κείμενα της εποχής, που να δίνει έστω μια υποψία της μορφής που είχε ο θεάνθρωπος.
Το ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ότι στα πρώτα χριστιανικά χρόνια οι απεικονίσεις του Χριστού δεν είχαν την παραμικρή σχέση με εκείνη που γνωρίζουμε εικονογραφικά σήμερα, καθώς η μορφή του Ιησού, όπως τη φιλοτεχνούσαν οι χριστιανοί, παρέπεμπε σε ένα νεαρό μεν άντρα, όμως αγένειο, ενώ συχνά αντί για τη φυσική απεικόνιση του Χριστού, οι καλλιτέχνες των πρώτων αιώνων προτιμούσαν, και για τους αυτονόητους λόγους αποφυγής των Ρωμαίων διωκτών του, σύμβολα όπως το ψάρι ή την άμπελο.
Η εικόνα του Σινά
Σύμφωνα με τους ειδικούς, η συμβατική μορφή του Ιησού, όπως την ξέρουμε σήμερα, έκανε την εμφάνισή της περί τα 300, όμως δεν υιοθετήθηκε παρά τον 6ο αιώνα αρχικά στην Ανατολή και κατόπιν στη Δύση.
Για πολλούς αυτό δεν είναι σύμπτωση, καθώς προϋπέθετε ένα πρότυπο το οποίο ακολουθήθηκε από τους καλλιτέχνες. Και ίσως εκείνο να μην είναι άλλο από την πιο διάσημη εικόνα του Ιησού την εγκαυστική του Χριστού Παντοκράτορα, που σώθηκε από τις εικονομαχίες καθώς βρισκόταν στο απομακρυσμένο μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά, το οποίο ίδρυσε ο Ιουστινιανός.
Η εκπληκτικής ομορφιάς εικόνα έχει φιλοτεχνηθεί με την αρχαία τεχνική που χρησιμοποιήθηκε στα πορτρέτα Φαγιούμ, με λειωμένο κερί πάνω σε ξύλο, και χρονολογείται στον 6ο ή στις αρχές του 7ου αιώνα. Αποτελεί, δε, το αρχαιότερο παράδειγμα εικόνας στο εικονογραφικό στυλ του Παντοκράτορα.
Το ενδιαφέρον είναι ότι η μορφή διαφοροποιείται στα δυο της μέρη, αριστερά και δεξιά, κάτι που ερμηνεύεται ως παραπομπή στη θεϊκή και ανθρώπινη υπόσταση του Ιησού.
Η Σινδόνη του Τορίνο
Για πολλούς η εικόνα του Παντοκράτορα, η οποία φυλάσσεται στο Καθολικό της Μονής στο Σινά, θεωρείται ως το πρότυπο όλων των μετέπειτα απεικονίσεων του Χριστού, με τον καλλιτέχνη της να έχει χρησιμοποιήσει ο ίδιος ως πρότυπο τη Σινδόνη του Τορίνο, ερμηνεία που βεβαίως προτιμούν εκείνοι οι οποίοι επιλέγουν την εκδοχή της αυθεντικότητας του λινού υφάσματος το οποίο θεωρείται η «Σινδόνη καθαρά» που χρησιμοποίησε ο Ιωσήφ από Αριμαθαίας για την ταφή του σώματος του Ιησού.
Στα 1930 ένας Γάλλος βιολόγος, ο Πολ Βινιόν, παρείχε επιπλέον επιχειρήματα στους υποστηρικτές της γνησιότητας της Σινδόνης και βεβαίως της σχέσης της με την εγκαυστική εικόνα του Σινά, συγκρίνοντας διαχρονικά τις απεικονίσεις του Χριστού.
Η έρευνα του Βινιόν συνεχίστηκε από τον Αμερικανό Έντουαρντ Βινσέλ, ο οποίος συσχέτισε τις εικονογραφικές λεπτομέρειες με τη μορφή της Σινδόνης του Τορίνο σε βαθμό που καθιστούσε την οποιαδήποτε σύμπτωση σχεδόν απαγορευτική.
Τα σημάδια αυτά, γνωστά σήμερα ως «σημεία Βινιόν και Βινσέλ», είναι τουλάχιστον είκοσι, με πιο χαρακτηριστικά μια εγκάρσια ράβδωση στο μέτωπο, το ανυψωμένο δεξί φρύδι, μια άτριχη περιοχή ανάμεσα στο κάτω χείλος και τη γενειάδα, δύο τούφες μαλλιών στο μέτωπο, τη διχαλωτή γενειάδα και άλλα.
Το εντυπωσιακό είναι ότι τα σημάδια αυτά, που εμφανίζονται με μια απίστευτη συχνότητα, αφαιρούν μάλλον παρά προσδίδουν κάτι στην εικονογραφική αρτιότητα των έργων, γεγονός που, σύμφωνα με τους ερευνητές, υποδηλώνει το προφανές: την αυθεντικότητα της Σινδόνης του Τορίνο ως το νεκρικό ύφασμα που τύλιξε το νεκρό σώμα του Χριστού και η οποία αποτέλεσε στην πραγματικότητα το εικονογραφικό πρότυπο ως η αληθινή μορφή του Χριστού, την οποία αντέγραψαν οι καλλιτέχνες της εποχής, δημιουργώντας το "πρότυπο".
Μάλιστα, τα σημάδια ταύτισης της μορφής της Σινδόνης με εκείνα του προσώπου του Χριστού από την εικόνα του Σινά εκτιμώνται σε πάνω από 200.
Στις κατακόμβες
Η πρωιμότερη, πάντως, εικονογραφική απόδοση της μορφής του Ιησού είναι εκείνη που συναντάμε στις νωπογραφίες των κατακομβών της Ρώμης, οι οποίες χρονολογούνται από το 2ο έως τις αρχές του 4ου αιώνα, και φυσικά δεν έχουν καμιά σχέση με την εικονογραφία από τα βυζαντινά χρόνια ως τα σήμερα.
Η πρώτη απεικόνιση του Ιησού ως γενειοφόρος συναντάται το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα στην Κατακόμβη των Αγίων Μαρκελλίνου και Πέτρου στη Ρώμη, όπου ο Χριστός στο πρότυπο του εικονογραφικού τύπου «εν δόξει» εικονίζεται ανάμεσα στον Πέτρο και τον Παύλο.
Αν και στην ανατολική εκκλησία η απεικόνιση του Χριστού με το στερεότυπο που γνωρίζουμε σήμερα υιοθετήθηκε σχεδόν καθολικά μέσα στον 6ο αιώνα, στη Δύση χρειάστηκε περισσότερο χρόνο, καθώς απεικονίσεις του Χριστού ως αγένειος συνεχίζουν να εμφανίζονται τουλάχιστον ως το 12ο αιώνα.
Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο Μιχαήλ Άγγελος επέλεξε να ξεφύγει από το εικονογραφικό πρότυπο στην τοιχογραφία της Δευτέρας Παρουσίας, εικονογραφώντας μεταξύ 1534 και 1541 αγένειο τον Χριστό σαν Απόλλωνα, προκαλώντας μεγάλες αντιδράσεις.
ΡΟΜΠΕΡΤ ΠΑΟΥΕΛ
Ο πιο διάσημος κινηματογραφικός Χριστός
Ο Ρόμπερτ Πάουελ υποδύεται το 1974 τον Θεάνθρωπο στην επική σειρά του Φράνκο Τζεφιρέλι "Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ".
Μιλώντας για τον Ιησού, για τους περισσότερους φυσικά η πρώτη εικόνα που μας έρχεται στο μυαλό δεν είναι άλλη από εκείνη του Βρετανού ηθοποιού Ρόμπερτ Πάουελ, ο οποίος υποδύθηκε το 1974 το Θεάνθρωπο στην επική σειρά του Φράνκο Τζεφιρέλι "Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ", με παγκόσμια επιτυχία που συνεχίζεται ως τις μέρες μας. Και όπως δήλωσε ο ίδιος, «πραγματικά ελπίζω στο μνημόσυνό μου να με θυμούνται και να με αποκαλούν όλοι ως "τον άνθρωπο που υποδύθηκε τον Ιησού"».
ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ
Η αποκηρυγμένη εικόνα
Η πλέον αμφιλεγόμενη απόπειρα αποκάλυψης του αληθινού προσώπου του Ιησού ανήκει στον Ρίτσαρντ Νιβ και έχει "αποκηρυχτεί" και από τον ίδιο. Επρόκειτο για μια αναπαράσταση του προσώπου με βάση ένα κρανίο της εποχής και ιατροδικαστικές μεθόδους.
Η εικόνα δημιουργήθηκε το 2015 για τις ανάγκες ενός ντοκιμαντέρ του BBC, απ' όπου και μεταδόθηκε πρώτη φορά ως η εικόνα του Ιησού, γεγονός για το οποίο έφερε πρώτος ενστάσεις ο ίδιος ο δημιουργός της: «Ξαφνικά ερχόντουσαν άνθρωποι από παντού και με ρωτούσαν αν είναι αυτό το πρόσωπο του Ιησού! Μα, δεν ήταν καν αυτή η πρόθεσή μου. Δεν προσπάθησα να δημιουργήσω το πρόσωπο του Ιησού, αλλά να δείξω πώς είναι το πρόσωπο κάποιου που έζησε στα χρόνια του Χριστού, με βάση όσα γνωρίζουμε και τα ευρήματα που έχουμε από την εποχή...», είχε τονίσει χαρακτηριστικά.
HISTORY CHANNEL
Το πρόσωπο της Σινδόνης του Τορίνο
Το 2010, πάντα με βάση τη Σινδόνη, επιχειρήθηκε να δημιουργηθεί μια ρεαλιστική απεικόνιση του προσώπου που εικονίζεται στο μυστηριώδες ύφασμα, δίνοντας σε όσους πιστεύουν ότι είναι το νεκρικό ύφασμα που τύλιξε το σώμα του Χριστού κατά την αποκαθήλωση και την ταφή μια όσο το δυνατόν πιο φωτογραφικής πιστότητας εικόνα του Ιησού.
Η επεξεργασία με τρισδιάστατες τεχνολογίες έγινε στα πλαίσια ενός ντοκιμαντέρ από το History Channel, με τη συνεργασία πολλών ιστορικών, ειδικών στους υπολογιστές, επιστημόνων και καλλιτεχνών.
Σύμφωνα με αυτούς, αν κάποιος επιθυμεί να αναπαραστήσει το πρόσωπο του Χριστού, μονάχα ένα ιερό κειμήλιο παρέχει αυτή τη δυνατότητα και εκείνο δεν είναι άλλο από τη Σινδόνη του Τορίνο.
ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΙΤΑΛΟΥΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΥΣ
Η μορφή του Ιησού σε παιδική ηλικία
Η επιστήμη έχει προσπαθήσει πολλές φορές να δώσει απάντηση στο ερώτημα για το πώς θα μπορούσε να έμοιαζε ο Ιησούς, έχοντας σαν σημείο αναφοράς κυρίως τη μορφή της Σινδόνης του Τορίνο, αλλά και αρχαιολογικές ενδείξεις.
Το Μάιο του 2015, Ιταλοί αστυνομικοί, με τη βοήθεια υπολογιστών και χρησιμοποιώντας το αποτύπωμα του προσώπου που εικονίζεται στη Σινδόνη, έθεσαν το ερώτημα πώς θα μπορούσε να είναι η μορφή του Χριστού σε παιδική ηλικία. Φυσικά θεωρώντας ότι η Σινδόνη αποτελεί το σάβανο του νεκρού, ακολούθησαν την τεχνική που χρησιμοποιείται σήμερα από τις Αρχές προκειμένου να φτιάξουν απεικονίσεις υπόπτων που αναζητούνται για δεκαετίες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τεχνικές αυτού του είδους χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να ταυτοποιηθεί η εικόνα του αρχιμαφιόζου Μπερνάρντο Προβεντσάνο, από μια φωτογραφία που είχε τραβηχτεί το 1959. Εντέλει, με τη χρήση αυτής της τεχνολογίας, ο στόχος επετεύχθη και ο Προβεντσάνο συνελήφθη το 2006.
Στην περίπτωση του προσώπου της Σινδόνης οι Ιταλοί αστυνομικοί χρησιμοποίησαν τις τεχνικές αυτές από την ανάστροφη. Αντί δηλαδή να "γεράσουν" την εικόνα, αντέστρεψαν τη διαδικασία ενηλικίωσης για να δημιουργήσουν μια εικόνα του προσώπου σε νεαρή ηλικία, μειώνοντας το μέγεθος του σαγονιού, ανασηκώνοντας το πηγούνι και ισιώνοντας το σχήμα της μύτης. Αν το πρόσωπο της Σινδόνης με κάποιο τρόπο αποδειχτεί ότι είναι όντως αυτό του Ιησού, τότε οι εικόνες που δημιουργήθηκαν από τους υπερσύγχρονους υπολογιστές μάς αποκαλύπτουν πώς έμοιαζε ο Χριστός όταν ήταν παιδί.
ΑΤΖΕΜΙΑΝ ΚΑΙ ΣΑΛΜΑΝ
Τα πιο διάσημα πορτρέτα του Ιησού
Η μορφή του Χριστού, όπως την ξέρουμε σήμερα, βασίζεται στο πορτρέτο του Ιησού το οποίο φιλοτέχνησε το 1935 ο Αριάλ Ατζεμιάν, χρησιμοποιώντας το αποτύπωμα του προσώπου της μυστηριώδους μορφής στη Σινδόνη του Τορίνο, υιοθετώντας προφανέστατα την εκδοχή ότι πρόκειται για τον Χριστό, καθώς και στο πορτρέτο που φιλοτέχνησε ο Ουόλτερ Σάλμαν.
Ο Σάλμαν, καλλιτέχνης από το Σικάγο, ζωγράφισε το 1935 το πορτρέτο του Ιησού, το οποίο γνώρισε αναπάντεχη παγκόσμια αποδοχή. Έκτοτε έχει αναπαραχθεί πάνω από μισό εκατομμύριο φορές σε κάθε μορφή, από μικρές εικόνες για το πορτοφόλι μέχρι γιγαντοαφίσες και εικόνες σε πολλές εκκλησίες της Δύσης.
Το πορτρέτο ξεκίνησε από ένα σκίτσο με μολύβι του 1924, το οποίο καλλιτέχνης τιτλοφόρησε "Ο Υιός του Ανθρώπου" για το εξώφυλλο του περιοδικού της Ευαγγελικής Εκκλησίας του Σικάγο και λόγω της επιτυχίας του φιλοτέχνησε αρκετές παραλλαγές έως το τελικό πορτρέτο που αποτελεί την πιο δημοφιλή παγκοσμίως απεικόνιση του Ιησού.
Σχόλια