Σύμβολο του Χριστιανισμού, σύμβολο της ίδιας της πίστης και ταυτόχρονα σύμβολο της ίδιας της αρχιτεκτονικής.
Ένα οικοδόμημα με μνήμες που έχουν χαραχθεί ανεξίτηλα στην καρδιά, εκεί που βρίσκεται η σπίθα της πίστης, ο Ναός του Πανάγιου Τάφου στην Ιερουσαλήμ, το οικοδόμημα με ιστορία αιώνων, που στεγάζει τους σταθμούς του Θείου Δράματος, από την κορύφωσή του έως τη λύτρωση μέσα από την Ανάσταση.
Ο Πανάγιος Τάφος και κυρίως ο Ναός της Αναστάσεως αποτελεί την αρχιτεκτονική "ηχώ" των πρώτων παλαιοχριστιανικών μαρτυρίων, που ιδρύονταν πάνω από τους τάφους και κυρίως το σπουδαιότερο από αυτούς, εκείνο του Θεανθρώπου.
Ο Ναός, όπως και τα περισσότερα από τα λατρευτικά οικοδομήματα στους Αγίους Τόπους άρχισαν να σχεδιάζονται μετά το 325-6, όταν η μητέρα τού Μεγάλου Κωνσταντίνου, Αγία Ελένη, πραγματοποίησε το θρυλικό προσκύνημά της στην Ιερουσαλήμ, και πιθανότατα με δική της πρωτοβουλία αποφάσισε να στεγάσει τα ιερά σημεία της πόλης με ναούς.
Σήμερα είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς ακριβώς τη μορφή που είχαν τα οικοδομήματα αυτά στην αρχική τους χρήση, καθώς με την πάροδο των αιώνων οι συνεχείς προσθήκες οικοδομημάτων άλλαξαν κατά πολύ τη μορφή και το περίγραμμά τους.
Οι πληροφορίες που έχουν συλλέξει ιστορικοί και αρχαιολόγοι συγκλίνουν στο ότι το επίκεντρο του μνημείου ήταν ο Τάφος, στο πρότυπο των ιουδαϊκών μνημείων της εποχής, λαξευμένος στο πέτρωμα του Βράχου με είσοδο προς την Ανατολή. Τον 4ο αιώνα ο Τάφος απομονώθηκε, απέκτησε κωνικό σχήμα και διακοσμήθηκε με κίονες που στέγαζαν ένα κιβώριο.
Ο Τάφος διαμορφώθηκε ανάλογα με τα πρότυπα που επέβαλε η αρχιτεκτονική του οικοδομήματος, που είχε σχεδιαστεί για να στεγάσει το μνημείο, και διατηρήθηκε μονάχα ο νεκρικός θάλαμος, ενώ η πρόσβαση και ο προθάλαμος καταστράφηκαν.
Με την πάροδο των αιώνων, η μορφή τού οικοδομήματος άλλαξε πολλές φορές και υπέστη σημαντικές τροποποιήσεις, που αλλοίωσαν την αρχική μορφή του. Από τις πλέον σημαντικές ήταν αυτή του 614, όταν η εισβολή των Περσών στην Ιερουσαλήμ είχε ως συνέπεια μεγάλες καταστροφές.
Καταστροφικοί σεισμοί, όπως αυτοί του 746, του 810 και του 967, καθώς και πυρκαγιές επέβαλαν νέες αλλαγές, ενώ η καταστροφή που προκάλεσε στο κτίσμα ο Αιγύπτιος χαλίφης Ελ Χακέμ, στις 18 Οκτωβρίου 1090, ήταν τόσο σοβαρή που άλλαξε τελείως τη μορφή του κτίσματος.
Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Μονομάχος ήταν αυτός που ανέλαβε να επισκευάσει το οικοδόμημα του Ναού και κυρίως τη Ροτόντα. Ο αυτοκράτορας διέταξε τους αρχιτέκτονές του να υψώσουν ξανά στην αρχική τους θέση τούς κίονες του Ναού της Αναστάσεως, χρησιμοποιώντας για τις παρεμβάσεις σχέδια και απεικονίσεις του Ναού που είχαν διασωθεί, καθώς και το οικοδομικό υλικό από την πρώτη κατασκευαστική φάση του μνημείου, που ανέσυρε από τα ερείπια.
Ο Ναός υπέστη εκ νέου σημαντικές τροποποιήσεις από τους σταυροφόρους, που κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ στις 15 Ιουλίου του 1099, καθώς και στο διάστημα των επόμενων αιώνων, όχι όμως σε τόσο μεγάλη κλίμακα εφεξής.
VIA CRUCIS
Η λεγόμενη από τους καθολικούς "Via Dolorosa" ("Οδός του Πόνου") ή "Δρόμος του Σταυρού" (Via Crucis) είναι η διαδρομή που περιλαμβάνει πολλούς από τους σταθμούς τού Ιησού προς το Γολγοθά, που βρίσκουν σύμφωνους καθολικούς και ορθόδοξους σε μεγάλο βαθμό.
ΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΟΥ ΜΑΡΤΥΡΙΟΥ
Οι σταθμοί του Πάθους του Ιησού μέσα στην αρχαία Ιερουσαλήμ αναφέρονται ήδη από τον 4ο αιώνα από τον Άγιο Ιερώνυμο και χρονογράφους της εποχής, καθώς πλήθη προσκυνητών συνέρρεαν στην πόλη για να ακολουθήσουν τα βήματα του Χριστού προς το Γολγοθά. Μόλις, όμως, στο 12ο αιώνα καταγράφεται μια συγκεκριμένη πορεία, η οποία αναφέρεται στις πηγές ως Via Dolorosa, από το Βρετανό προσκυνητή William Wey, στα 1460.
Μολονότι δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία όσον αφορά στον αριθμό των σταθμών, εντούτοις σε γενικές γραμμές υπάρχει αποδοχή, καθώς στην πλειονότητά τους οι καταγραφές για τις συγκεκριμένες θέσεις τεκμηριώνονται από ιστορικές πηγές.
ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΘΕΙΟ ΠΑΘΟΣ
1. Ο Ιησούς καταδικάζεται σε θάνατο
2. Ο Ιησούς σηκώνει το Σταυρό
3. Ο Ιησούς πέφτει για πρώτη φορά
4. Ο Ιησούς συναντά τη μητέρα του
5. Ο Σίμων ο Κυρηναίος βοηθά τον Ιησού να σηκώσει το Σταυρό
6. Η Αγία Βερονίκη σκουπίζει το πρόσωπο του Ιησού
7. Ο Ιησούς πέφτει για δεύτερη φορά
8. Ο Ιησούς συναντά τις γυναίκες της Ιερουσαλήμ
9. Ο Ιησούς πέφτει για τρίτη φορά
10. Αφαιρούνται τα ενδύματα του Ιησού
11. Ο Ιησούς ανεβαίνει στο Σταυρό
12. Ο ΓΟΛΓΟΘΑΣ
Φυσικά, ο ναός και τα παρεκκλήσια που στέγασαν τους χώρους του Θείου Δράματος άλλαξαν τη γεωγραφία, αφού το βραχώδες έδαφος ισοπεδώθηκε και ο Βράχος του Γολγοθά, στο σημείο που σταυρώθηκε ο Ιησούς, περίπου 30 μέτρα νοτιοανατολικά του Τάφου, λαξεύτηκε σε σχήμα κύβου.
Για την πρώτη αυτή μορφή του Ναού υπάρχουν κάποιες πληροφορίες, εικονιστικές και ιστορικές, κυρίως αυτές οι δεύτερες από τον Ευσέβιο, που δε χαρακτηρίζονται όμως από σαφήνεια.
13. Η ΑΠΟΚΑΘΗΛΩΣΗ
Μέσα στο ναό του Πανάγιου Τάφου στην Ιερουσαλήμ υπάρχουν πολλά προσκυνήματα, μεταξύ των οποίων και η Αγία Αποκαθήλωση. Σε αυτό το σημείο υπάρχει ο βράχος, ντυμένος με μάρμαρο, πάνω στον οποίο ο Ευσχήμων Ιωσήφ και ο Νικόδημος τοποθέτησαν και άλειψαν με μύρο το σώμα του Χριστού και το τύλιξαν με σινδόνη, καθαρά για την ταφή.
14. Ο ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ
Μέσα σε ροτόντα με μολύβδινο τρούλο, που έχτισε ο Κομ. Μυτιληναίος το 1810, βρίσκεται το Άγιο Κουβούκλιο. Έχει πλούσια εσωτερική και εξωτερική διακόσμηση και αποτελείται από δύο μέρη: Το πρώτο είναι ο προθάλαμος, όπου βρίσκονται το παρεκκλήσι του Αγγέλου και ο Άγιος Λίθος. Εκεί υπάρχει ένα κομμάτι από το βράχο που είχε τοποθετηθεί στην είσοδο του τάφου του Χριστού και η επιγραφή «Άγγελος Κυρίου καταβάς εξ ουρανού απεκύλισε τον λίθον εκ της θύρας του μνημείου». Το δεύτερο μέρος είναι ο κυρίως θάλαμος του Πανάγιου Τάφου, το σημείο όπου ενταφίασαν τον Χριστό.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ
Α. ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΙΩΝΩΝ
Η ιστορία της ανακάλυψης των τόπων που σχετίστηκαν με το μαρτύριο του Χριστού συνδέεται άμεσα με το πρόσωπο της Αγίας Ελένης. Αναφορικά με τον τόπο όπου σταυρώθηκε και τάφηκε ο Ιησούς, αυτός αναφέρεται ότι ταυτίστηκε από τον Αρχιεπίσκοπο της Ιερουσαλήμ Μακάριο, στα 326. Ο Τάφος ανακαλύφθηκε κατά τις εκσκαφές που έγιναν με εντολή του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ή πιθανότερα της μητέρας του, στο σημείο όπου ο αυτοκράτορας Αδριανός φαίνεται να είχε ανεγείρει ένα ναό προς τιμήν της Αφροδίτης ή του Ιανού, του Δία και της Αθηνάς.
Β. ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Ο Ναός του Πανάγιου Τάφου και η ίδια η Ιερουσαλήμ χαρακτηρίστηκαν ως το κέντρο της Γης, καθώς αποτελούσαν το πιο σημαντικό μέρος του κόσμου, αφού εκεί μαρτύρησε και αναστήθηκε ο Ιησούς. Άλλωστε, η Αγία Πόλη αποτελεί το επίκεντρο των λεγόμενων Αγίων Τόπων, μαζί με τη Χερσόνησο του Σινά, καθώς εκεί έλαβαν χώρα όλα τα σημαντικά θρησκευτικά και ιστορικά γεγονότα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης.
Επιμέλεια: Σταύρος Μουντουφάρης
