Έχει επικρατήσει να ονομάζουμε "ψυχοσωματικές διαταραχές" εκείνες τις οργανικές διαταραχές που οφείλονται σε κάποια ψυχολογική αιτία, ή τουλάχιστον που φαίνονται να έχουν κάποιον ψυχολογικό παράγοντα στην αιτιολογία τους. Στην εκπομπή "Κρήτη Σήμερα" της "ΚΡΗΤΗ TV" ο κλινικός ψυχολόγος Νίκος Παπανικολάου παρουσίασε το δεύτερο μέρος της έρευνας για τα ψυχοσωματικά προβλήματα στην Κρήτη της ανθρωπιστικής κρίσης.
Σύμφωνα λοιπόν με τον κ. Παπανικολάου, οι ψυχοσωματικές διαταραχές αναφέρονται αφενός μεν σε μια οργανική παθολογία, και όχι απλώς σε μια σωματική συμπτωματολογία, και αφετέρου σε μια ψυχολογική αιτιολογία, και όχι απλώς σε μια ψυχολογική παθολογία.
«Οι ψυχοσωματικές διαταραχές συνοδεύονται από έναν ορισμένο τύπο προσωπικότητας, κάτι που ενδεχομένως αποτελεί έναν από τους αιτιολογικούς παράγοντές τους», επισήμανε ο κ. Παπανικολάου. «Γεγονότα ή συνθήκες που προκαλούν μια σοβαρή εσωτερική πίεση (στρες) παίζουν έναν εκλυτικό ρόλο στην εμφάνιση της διαταραχής, με αποτέλεσμα το άτομο στο οποίο παρουσιάζεται η ψυχοσωματική διαταραχή να τυχαίνει να έχει κάποιο ευάλωτο όργανο ή λειτουργία. Επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι ισχυρά συναισθήματα μπορεί να δημιουργήσουν σωματικές και λειτουργικές αλλοιώσεις. Δυσάρεστα συναισθήματα, όπως είναι για παράδειγμα ο θυμός, ο φόβος, η θλίψη κ.λπ., προκαλούν διαφορετικές αντιδράσεις στο βλεννογόνο του στομάχου. Συγκεκριμένα, η αντίδραση στο φόβο μοιάζει με αυτήν που προκαλεί ο συνδυασμός επινεφρίνης και νορεπινεφρίνης. Γενικά η κεντρική συμπαθητική αντίδραση είναι αυξημένη σε περιόδους οργής και ελαττωμένη σε περιόδους κατάθλιψης. Αλλά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι αλλοιώσεις που προκαλούνται από τέτοιες αντιδράσεις μπορεί να εξελιχθούν σε μόνιμες ανατομοπαθολογικές καταστάσεις».
Επίσης, αμφισβητήσιμη είναι η ιδέα, σύμφωνα με τον κλινικό ψυχολόγο, ότι πίσω από κάθε ψυχοσωματική διαταραχή υπάρχει ένα ειδικό συναισθηματικό σύμπλεγμα ή τύπος προσωπικότητας.
Πεπτικό έλκος
Άτομα που παρουσιάζουν τη διαταραχή του πεπτικού έλκους είναι κατά κανόνα φιλόδοξα, δραστήρια και ανταγωνιστικά, που για την επιτυχία του σκοπού τους δίνουν ολόκληρο τον εαυτό τους. Τους αρέσει, όπως αναφέρει ο κ. Παπανικολάου, να αναλαμβάνουν ευθύνες και να φροντίζουν για τους άλλους. Αλλά η αυτοπεποίθηση και η ενεργητικότητα που τους χαρακτηρίζουν κρύβουν μια χρόνια νοσταλγία για μια ζωή γεμάτη ανέσεις και τρυφερότητα στο πρότυπο της σχέσης με τη μητέρα, επιθυμία για την οποία αισθάνονται ντροπή αφενός και θυμό αφετέρου, καθώς δε μπορούν να την ικανοποιήσουν.
Ελκώδης ή βλεννώδης κολίτιδα
Άγχος, συναισθήματα ενοχής και δυσαρέσκειας (άτομα που δυσανασχετούν και έπειτα αισθάνονται ένοχα γι' αυτό), υπερβολική ευσυνειδησία, εξάρτηση από τη γνώμη των άλλων, ευαισθησία στην ιδέα της αδικίας προς τον ίδιο τον εαυτό μας ή οποιονδήποτε άλλο είναι, μεταξύ άλλων, τα χαρακτηριστικά των ατόμων που παρουσιάζουν ελκώδη ή βλεννώδη κολίτιδα. Η διαταραχή εμφανίζεται, όπως λέει ο κλινικός ψυχολόγος, όταν το άτομο αρχίζει να αισθάνεται ότι δεν μπορεί πια να ελπίζει πως θα τα καταφέρει με ένα έργο που απαιτεί ευθύνη, προσπάθεια και αυτοσυγκέντρωση. Μολονότι εξακολουθεί τις προσπάθειές του για να πετύχει αυτό που έχει αναλάβει, έχει χάσει πια την εμπιστοσύνη στον εαυτό του και δουλεύει κάτω από συνθήκες εσωτερικού καταναγκασμού. Στην παιδική του ηλικία, οι φιλόδοξοι γονείς του, ιδίως η μητέρα του, επιχείρησαν να μεταβιβάσουν τη δική τους ανάγκη για επιτυχία, που το παιδί αισθανόταν υποχρεωμένο να αναλάβει ώστε να εξασφαλίσει την αγάπη τους.
Ιδιοπαθής υπέρταση
Το άτομο που παρουσιάζει ιδιοπαθή υπέρταση, σύμφωνα με τον κ. Παπανικολάου, υποτίθεται ότι παλεύει με μια εσωτερική σύγκρουση που τη δημιουργεί η έντονη επιθυμία του να εκφράσει εχθρικά, επιθετικά συναισθήματα, από τη μια μεριά, και η ταυτόχρονη ανάγκη να επιβάλει τη θέλησή του πάνω στους άλλους. Υπάρχει διαρκώς μέσα στον άνθρωπο αυτόν ο φόβος ότι η έκφραση τέτοιων συναισθημάτων θα του κόστιζε τη συμπάθεια και την εκτίμηση που θέλει να του έχουν οι άλλοι. Και αυτό τον κάνει να βρίσκεται κάτω από μια διπλή αναστολή. Αφενός υποτάσσεται, χωρίς ποτέ να συμβιβάζεται με την ιδέα της υποταγής, και αφετέρου αισθάνεται οργισμένος, χωρίς ποτέ να εκφράσει την οργή του. Άτομα που προσβάλλονται από ιδιοπαθή υπέρταση είχαν στην παιδική τους ηλικία συχνά ξεσπάσματα θυμού και επιθετικότητας, αλλά από κάποια στιγμή κι έπειτα άλλαξαν και έγιναν παθητικά και υπάκουα. Η διαταραχή εμφανίζεται όταν οι συνθήκες που περιβάλλουν τα άτομα αυτά τους προκαλούν συναισθήματα εχθρικότητας και την επιθυμία να επιβληθούν στους άλλους.
Ρευματοειδής αρθρίτιδα
Στο ιστορικό ενός ατόμου που πάσχει από ρευματοειδή αρθρίτιδα - κατά κανόνα γυναίκας - υπάρχει συνήθως μια αυστηρή περιοριστική μητέρα. Από την πλευρά της η άρρωστη δεν αντιδρά αλλά υιοθετεί μια δυναμική "αντρική" συμπεριφορά, αποφεύγοντας μια ανοιχτή επανάσταση εναντίον της μητρικής τυραννίας, ώσπου μια μέρα και αυτή με τη σειρά της να γίνει τύραννος των άλλων, χωρίς να χρειάζεται να αισθάνεται ένοχη, εφόσον η τυραννική της συμπεριφορά είναι "ευεργετική". Συχνά η διαταραχή εμφανίζεται, όπως μας λέει ο κ. Παπανικολάου, όταν υπάρχει απώλεια ενός προστατευόμενου προσώπου ή επιτυχής προσπάθεια ενός τέτοιου προσώπου να αποκτήσει την ανεξαρτησία του.
Νευροδερματίτιδα ή ιδιοπαθές έκζεμα
Άνθρωποι που πάσχουν από νευροδερματίτιδα ή ιδιοπαθές έκζεμα χαρακτηρίζονται από ένα κράμα επιδειξιομανίας, ενοχής και μαζοχισμού, που συνοδεύονται από μια βαθιά επιθυμία να γίνουν αντικείμενα σωματικών εκδηλώσεων αγάπης. Υπάρχει διαρκής νοσταλγία για σωματική επαφή και χάδι, για τα οποία όμως αισθάνονται ένα είδος ενοχής.
Βρογχικό άσθμα
Τα άτομα που πάσχουν από βρογχικό άσθμα χαρακτηρίζονται κάποιες φορές από την ιδιαίτερα αμφιθυμική σχέση που έχουν με τη μητέρα τους. Η διακαής επιθυμία του ασθματικού αρρώστου να κλάψει αναστέλλεται από το άγχος μήπως και απορριφθεί. Ωστόσο μια τέτοια αναστολή μπορεί να οδηγήσει σε ασθματική κρίση μόνο με την προϋπόθεση της αλλεργικής ευαισθησίας.
Γενικά στοιχεία για τις ψυχοσωματικές διαταραχές:
* Έχει επικρατήσει να ονομάζουμε "ψυχοσωματικές" τις οργανικές εκείνες διαταραχές που οφείλονται σε κάποια ψυχολογική αιτία ή, τουλάχιστον, που φαίνεται να έχουν κάποιο ψυχολογικό παράγοντα στην αιτιολογία τους.
* Ο ψυχοσωματικός άρρωστος γενικά δοκιμάζει μεγάλη δυσκολία όταν είναι να εκφράσει συναισθήματα, τα οποία ή δεν έχει ή δεν μπορεί να περιγράψει. Η δυσκολία αυτή έχει επικρατήσει να ονομάζεται "αλεξιθυμία".
* Μια ψυχοσωματική διαταραχή συνοδεύεται από έναν ορισμένο τύπο προσωπικότητας. Γεγονότα ή συνθήκες που προκαλούν μια εσωτερική πίεση (στρες) παίζουν εκλυτικό ρόλο στην εμφάνιση της διαταραχής. Τέλος, το άτομο στο οποίο παρουσιάζεται η ψυχοσωματική διαταραχή τυχαίνει να έχει κάποιο ευάλωτο όργανο ή λειτουργία.
Ρεπορτάζ: Μάνος Δασκαλάκης
