Η ονομασία Κάστελος είναι ένα από τα συνηθισμένα κρητικά τοπωνύμια και δόθηκαν σε περιοχές κυρίως όπου υπήρχε κάποιο φρούριο. Η Καλαμαύκα φαίνεται να ήταν ολόκληρη ένα φρούριο απ' άκρου σ' άκρον, αφού τέσσερις περιοχές της σε καίρια σημεία, διατηρούν μέχρι και σήμερα την παραπάνω επωνυμία.
Μία απ' αυτές είναι και η Καστελάνα που εκτείνεται δυτικά του χωριού με δυνατότητα πρόσβασης σ' αυτήν είτε μέσω του αγροτικού δρόμου που οδηγεί στα μικρά οροπέδια του χωριού είτε μέσω του γραφικού φαραγγιού του Χαυγά με τις επιβλητικές βραχομορφές και τα περίφημα μπονσάι στις κορυφές των βράχων.
«Πλήθος μικροτοπωνυμίων στην παραπάνω λεκάνη του Αοριού αλλά και γύρω απ' αυτήν μάς μεταφέρουν πίσω στη Βυζαντινή και Ενετική περίοδο. Έτσι τα Καλαφατιανά μας θυμίζουν το αρχοντόπουλο Καλαφάτη, ένα από τα δώδεκα που εστάλησαν από την Κωνσταντινούπολη για να τονώσουν το ντόπιο στοιχείο μετά την εκατονταετή κατοχή της Κρήτης από τους Σαρακηνούς.
Οι περιοχές Kαστελάνα και Καπετάνιος φαίνεται να αποτελούσαν ανάμνηση του φρούραρχου και του αστυνομοδικαστή (Καπιτάνιος) αντίστοιχα στα χρόνια των Ενετών, ενώ η Μαρκαρά, άλλο μικροτοπωνύμιο της περιοχής, θυμίζει τη λατινική λέξη marcare που έχει τη σημασία του μαρκαρίσματος αντικειμένων ή την καταγραφή των εισπράξεων», μας λέει ο κ. Μιχάλης Πιτυκάκης εκπαιδευτικός και έφορος Δημοσίων Σχέσεων της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας.
Το μετέωρο της Καλαμαύκας φιλοξενεί τις παλαιότερες αγιογραφίες της Ιεράπετρας
Τα αρχαιολογικά ευρήματα στην ευρύτερη περιοχή της Καστελάνας έχουν να κάνουν από την περίοδο των κλασικών χρόνων, όπως αυτό αποδεικνύεται από τους σπασμένους αμφορείς και πλήθος άλλων αγγείων που βρέθηκαν στο εσωτερικό ή στις εισόδους μικρών σπηλαίων, τα οποία φαίνεται να χρησιμοποιήθηκαν για λατρευτικούς σκοπούς.
«Ένα από αυτά φαίνεται να ήταν και οι Σαράντα Κάμερες που βρίσκονται στα ριζά ενός μεγάλου μετεώρου. Η επωνυμία αυτή εξέφραζε μάλλον τους ευσεβείς πόθους των κατατρεγμένων Ελλήνων επί Τουρκοκρατίας, ότι δηλ. εκτός από ασφαλές ήταν και τεράστιο για να φιλοξενήσει πολύ κόσμο σε στιγμές δύσκολες. Η εξερεύνηση που κάναμε με άλλους σπηλαιολόγους από το Τμήμα Κρήτης της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας πριν από 15 χρόνια έδειξε ότι οι αίθουσες, επτά τον αριθμό μικρές και μεγάλες, συνεχώς στένευαν, μέχρι που η προσπέλαση σε βαθύτερα σημεία του σπηλαίου να γίνεται πλέον αδύνατη. Η επίσκεψη αργότερα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αλλά και της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας μάς έδωσε την ευκαιρία να πληροφορηθούμε ότι η ανθρώπινη παρουσία εντός του σπηλαίου ξεκίνησε τον 4ο αιώνα π.Χ. και έγινε εντονότερη στα Βυζαντινά χρόνια», προσθέτει ο κ. Μιχάλης Πιτυκάκης.
Οι τετραγωνισμένες πέτρες, τα σπασμένα αγγεία που βρέθηκαν στο εσωτερικό του καθώς και μία κόγχη στα τοιχώματά του φανερώνουν την πιθανή του χρήση για λατρευτικούς σκοπούς στα προχριστιανικά χρόνια. Το σπήλαιο πάντως αυτό είναι γνωστό και ως Αγιόσπηλος, αφού στο χώρο αυτό λέγεται ότι έζησε για πολλά χρόνια ένας μοναχός επιθυμώντας έτσι να έρθει εγγύτερα στον Θεό.
«Ο συγκεκριμένος μοναχός είχε αυτό το σπήλαιο ως ησυχαστήριο, ο δε Χατζη - Ανανίας, αναγνωρισμένος Όσιος από την εκκλησία μας, επισκεπτόταν ένα άλλο μικρό σπήλαιο στην κορυφή του μετεώρου, μένοντας επί μακρόν, φροντίζοντας συγχρόνως το εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού με τις αγιογραφίες. Οι αγιογραφίες, που βρίσκονται εντός του ιερού αλλά και στον δυτικό τοίχο, χαρακτηρίστηκαν ως οι αρχαιότερες της περιοχής της Ιεράπετρας, πριν από τον 13ο αιώνα, με θεματολογία που δεν υπάρχει σε άλλη Βυζαντινή εκκλησία, ο δε χρωματισμός τους, αν και έχει υποστεί φθορά από κάποια πυρκαγιά εν τούτοις έχει κι αυτός τη μοναδικότητά του. Όλες αυτές οι ανακοινώσεις έγιναν προσφάτως, στις 21 Δεκεμβρίου 2016, με την ευκαιρία της παρουσίασης των Χριστιανικών Μνημείων της Ιεράπετρας από τον Δρ. Αρχαιολογίας - καθηγητή Βυζαντινής τέχνης κ. Γεώργιο Φουστέρη σε εκδήλωση που συνδιοργάνωσαν η Ιερά Μητρόπολη Ιεραπύτνης και Σητείας, το Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης της Περιφέρειας Κρήτης και η Περιηγητική Λέσχη Ιεράπετρας», επισημαίνει ο κ. Πιτυκάκης.
Ανάλογες αγιογραφίες και μάλιστα περισσότερες, περιόδου 13ου - 14ου αιώνα βρίσκονται και στον Άγιο Γεώργιο, εκεί όπου παλαιότερα λειτουργούσε μοναστική κοινωνία για την οποία μάλιστα κάνει λόγο ο Νοτάριος Ολόκαλος. Μία τρίτη, η Παναγία η Καλαφατιανή, στο ενδιάμεσο των δύο προηγούμενων, με τη δική της ιστορική σημασία, έρχεται να προσδώσει ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην όμορφη αυτή αθέατη γωνιά της Καλαμαύκας.
«Αυτό που πρέπει τώρα να γίνει είναι να συντηρηθούν και να αναδειχθούν οι αγιογραφίες των εκκλησιών που μαζί με τον γεωλογικό πλούτο της περιοχής, σπήλαια, μετέωρα, χλωρίδα των βράχων και βραχομορφές - αναγνωρισμένα Γεωλογικά Μνημεία της Ελλάδας -, θα καταστήσουν τη λεκάνη αυτή μια πραγματική όαση πολιτισμού και φυσικής ομορφιάς, που θα προβάλει ακόμα περισσότερο την άγνωστη Γεραπετρίτικη ενδοχώρα», τονίζει ο δάσκαλος κ. Μιχάλης Πιτυκάκης που έχει αφιερώσει ολόκληρη τη ζωή του στην ανάδειξη της φυσικής ομορφιάς του χωριού του αλλά και στην διατήρηση και προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς της ευρύτερης Ιεράπετρας.
Ρεπορτάζ: Νίκος Πετάσης
