Η λίστα με τα τεχνολογικά επιτεύγματα των Μινωιτών είναι τεράστια: από τη ναυσιπλοΐα έως τη χρυσοχοΐα και από την κεραμική έως κάθε μορφή τέχνης...
Το μαγευτικό ταξίδι σε αυτό το μακρινό και τόσο εκθαμβωτικό κόσμο του Μινωικού Πολιτισμού έχει ως ξεναγό μας τη γνωστή αρχαιολόγο Ναννώ Μαρινάτου, καθηγήτρια και πρόεδρο του Τομέα Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις, στο Σικάγο, η οποία πρόσφατα μας παρουσίασε το πλούσια εικονογραφημένο βιβλίο της "Ακρωτήρι, η βιογραφία μιας Χαμένης Πολιτείας" (εκδόσεις "Μίλητος"). Μια συνέντευξη μαζί της ήταν η ευκαιρία για ακόμα περισσότερες γνώσεις σε έναν κόσμο που δε σταματάει να μας εκπλήσσει με τις μοναδικότητές του: το Μινωικό.
Συνέντευξη στον Σταύρο Μουντουφάρη
Ο Μινωικός, ένας από τους πιο εξελιγμένους πολιτισμούς της Ευρώπης, αν όχι ο πρώτος, μας εντυπωσιάζει από τα βάθη του παρελθόντος με τα τεχνολογικά επιτεύγματά του, σε όλα τα επίπεδα. Ποια θεωρείτε ότι ήταν η κορυφαία συμβολή του;
«H τεχνολογία της μινωικής Κρήτης είναι πράγματι εκπληκτική. Ποιος δε θα προσέξει την περίφημη "Ξεστή οικοδομή" των ανακτόρων με τους λαξευτούς λίθους και την αρμονική σχέση ξύλου και πέτρας; Βέβαια το ξύλο έχει σαπίσει, αλλά ήταν άφθονο, όπως μας λένε οι αρχιτέκτονες, πράγμα που διαπίστωσε ήδη ο Έβανς. Αλλά και πόσα άλλα τεχνολογικά επιτεύγματα θα μπορούσα να αναφέρω! Από πού να αρχίσει κανείς; Από τα χρυσά δακτυλίδια με τις μικροσκοπικές αλλά περίτεχνες σκηνές; Τις ελεφάντινες πυξίδες, όπως αυτή που βρέθηκε τελευταία στο Μόχλο; Τα αγάλματα και αγαλματίδια από ελεφαντοστό, όπως εκείνα από τις Αρχάνες και το Παλαίκαστρο; Τα πολυτελή ενδύματα; Τέτοια δείγματα υψηλής τέχνης βρίσκουμε, βέβαια, και σε άλλους μεγάλους πολιτισμούς, στην Αίγυπτο και στη Μεσοποταμία, αλλά η μινωική τέχνη έχει μια μοναδική πρωτοτυπία στη σύλληψη της ανθρώπινης φύσης και των ζώων. Είναι σχεδόν μοντέρνα γιατί βασίζεται στην παρατήρηση και όχι στο "κλισέ" που επιβάλλει η παράδοση».
Η κληρονομιά των Μινωιτών ειδικά στην αρχιτεκτονική είναι θεμελιώδης, αφού η ευφυΐα τους στην κατασκευή "πράσινων" οικοδομημάτων με τη μέγιστη δυνατή εκμετάλλευση του φυσικού φωτός και των στοιχείων της φύσης είναι κάτι που ανακαλύπτουμε ξανά σήμερα με τα λεγόμενα "έξυπνα κτήρια". Γιατί ξεχάσαμε αυτή τη φυσική μας σχέση με όσα μας περιβάλλουν και την ανακαλύψαμε και πάλι σήμερα;
«Γιατί το τσιμέντο είναι η εύκολη λύση. Η πολυκατοικία δε χρειάζεται αρχιτέκτονα, μόνο μηχανικό. Και όσο φτηναίνουν τα υλικά, φτηναίνει και η παραγωγή. Μετράνε τα τετραγωνικά μέτρα και όχι η σύνθεση με την ομορφιά του περιβάλλοντος. Η μινωική αρχιτεκτονική προσαρμόζεται στη φύση και ενσωματώνει τον κήπο στο εσωτερικό, είτε με τους φωταγωγούς, είτε με την τοιχογράφηση του τοπίου. Ο μοντερνισμός της εποχής μας, ήδη μετά από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, απέρριψε την φύση. Είναι τόσο απλό».
Τελικά μήπως το μυστικό είναι η απλότητα, την οποία έχουμε πια χάσει, κάνοντας τη ζωή μας ολοένα και πιο περίπλοκη;
«Και οι Μινωίτες είχαν περίπλοκες ζωές, νομίζω. Μια ναυτική δύναμη απαιτεί πολλά ρίσκα, καλή εκπαίδευση για τους ναύτες, γνώση ξένων γλωσσών, αντίληψη για το διεθνές περιβάλλον, πολεμικές τέχνες... Πολλές φορές (οι μη ειδικοί) μιλούν για την Κρήτη σαν να ήταν ένα απομονωμένο νησί στη μέση του πουθενά, με κατοίκους που κάνανε ανθρωποθυσίες και άλλα τέτοια εξωτικά. Κάθε άλλο. Το νησί είχε μια κοσμοπολίτικη κοινωνία που μπόρεσε να συνθέσει ό,τι καλύτερο υπήρχε στην Αίγυπτο και τη Μέση Ανατολή και στον ελλαδικό χώρο. Μόνο με την Αθήνα του Περικλή μπορεί να συγκριθεί ο Μινωικός Πολιτισμός. Αλλά η αθηναϊκή αυτοκρατορία κράτησε μόνο 50 χρόνια, ενώ η μινωική θαλασσοκρατορία κράτησε τουλάχιστον τρεις αιώνες. Αυτό που μας κουράζει εμάς τους Έλληνες, τελικά (μια και με ρωτήσατε για την απλότητα), δεν είναι η περιπλοκότητα της ζωής, αλλά η ανοργάνωτη κοινωνία (και κράτος) στην οποία ζούμε. Τελικά αυτό δημιουργεί περισσή δουλειά και νευρικότητα. Φαίνεται ότι οι Μινωίτες είχαν πολύ οργανωμένη κοινωνία σε όλα τα επίπεδα, και στην ναυσιπλοΐα τους, και στην αγροτική τους οικονομία, με συντονιστή το μεγάλο ανάκτορο της Κνωσού».
Πιστεύετε ότι υπήρχαν και άλλες τεχνολογικά προηγμένες γνώσεις στο παρελθόν, τις οποίες σήμερα αγνοούμε και μένει να ανακαλύψουμε στο μέλλον μέσα από την αρχαιολογική σκαπάνη; Υπάρχουν αντίστοιχα παραδείγματα από το Ακρωτήρι;
«Δεν έχουμε βρει κάτι στο Ακρωτήρι που να μην υπάρχει στην Κρήτη. Δε θα με εξέπληττε, όμως, να βρίσκαμε κάτι στο μέλλον που να δείχνει γνώση αστρονομίας πολύ προχωρημένης».
Αρκετή συζήτηση έχει γίνει για το αν ο Έβανς είχε δίκιο αναγνωρίζοντας το πρώτο σύστημα υγιεινής στο λεγόμενο "Μέγαρο της Βασίλισσας" στο ανάκτορο της Κνωσού. Είχε τελικά δίκιο;
«Είχε δίκιο και σ' αυτό ο Έβανς, καθώς και σε όλα όσα είπε. Μελετώντας το έργο του και την προσωπικότητά του, βλέπω ότι βγήκε σωστός σε όλα, ακόμα και εκεί που τον αμφισβητήσαμε. Η τουαλέτα που αναγνώρισε στην Κνωσό επιβεβαιώθηκε στις ανασκαφές του Ακρωτηρίου, όπου ο πατέρας μου, Σπυρίδων Μαρινάτος, ανέσκαψε μια κανονική τουαλέτα στον όροφο της λεγόμενης "Δυτικής Οικίας"».
Η γλώσσα των Μινωιτών είναι η πρώτη καταγεγραμμένη στην Ευρώπη. Αυτό το επίτευγμα που σήμερα θεωρούμε απλώς δεδομένο ήταν από τα κορυφαία άλματα στην ανθρώπινη ιστορία. Μήπως μας διδάσκει κάτι αυτό για το μέλλον και ειδικά για την ελληνική γλώσσα, αλλά και για την ίδια την Ευρώπη και το "αύριό" της;
«Θα έλεγα ότι η γραφή καθαυτή δεν ήταν κορυφαίο ιστορικό επίτευγμα, διότι χρησιμοποιείτο και από άλλους πολιτισμούς (Αίγυπτο, Μεσοποταμία) και μάλιστα νωρίτερα. Άρα δεν ήταν εφεύρεση των Μινωιτών. Άλλωστε, όλοι οι ανακτορικοί πολιτισμοί χρειάζονται αρχεία ώστε να κρατάνε λογαριασμούς. Αλλού είναι το θέμα. Πιστεύω ότι η Κνωσός ίσως είχε βιβλιοθήκη με ποίηση και λογοτεχνία. Και γιατί όχι; Οι Αιγύπτιοι είχαν θαυμάσια ποιήματα στη δεύτερη χιλιετία, ενώ στην ακκαδική γλώσσα είχε ήδη γραφτεί το θαυμάσιο "Έπος του Γκιλγκαμές". Βέβαια θα ήταν γραμμένα σε πάπυρο που χάθηκε. Μου κάνει εντύπωση ότι οι ειδικοί δεν αναγνωρίζουν αυτή την πιθανότητα».
Ζώντας στην Αμερική, πείτε μας πώς αντιμετωπίζουν την ιστορία της Ελλάδας και τις γνώσεις που χάρισε στον κόσμο οι φοιτητές σας;
«Μας βλέπουν σαν κάτι εξωτικό και πολύ ενδιαφέρον. Οι τάξεις μας είναι γεμάτες και το παιδιά ενθουσιάζονται και θέλουν να μάθουν κι άλλα. Όμως παρατηρώ ότι τους λείπει το ιστορικό βάθος και έχουν δυσκολία να φανταστούν έναν κόσμο προηγμένο αλλά όχι μοντέρνο. Οι Έλληνες (και ιδιαιτέρα οι Κρήτες) έχουν την τύχη να περπατάνε ανάμεσα στα απομεινάρια ενός μεγάλου πολιτισμού και να βλέπουν ένα παρελθόν απτό - μπορούν σχεδόν να το αγγίξουν. Είμαστε τυχεροί».
Συνηθίζουμε να θεωρούμε την εποχή μας ως εκείνη της τεχνολογικής ανάπτυξης και εξέλιξης. Ξεχνάμε, όμως, σχεδόν πάντα τις ρίζες αυτής της προόδου, που βρίσκονται στην αρχαιότητα, χρησιμοποιώντας την ιστορία όταν όποτε και όπως μας βολεύει..! Ποια η στάση της επιστημονικής κοινότητας απέναντι σε αυτό το φαινόμενο;
«Δεν μπορώ να απαντήσω για άλλους. Για μένα εξέλιξη δεν είναι μόνο η τεχνολογία, αλλά και ο τρόπος ζωής, η αισθητική, η συνεκτική κοινωνία, η ευαισθησία στη φύση, η αγάπη για τα ζώα... Όλα αυτά δεν τα είχαν οι Μινωίτες;».
Ποια είναι για σας η πιο συγκλονιστική εικόνα από το Ακρωτήρι που αποκαλύπτει το πόσο μπροστά ήταν αυτοί οι άνθρωποι από την εποχή τους;
«Να πω καταρχάς ότι ο πολιτισμός του Ακρωτηρίου είναι μινωικός και απομίμηση της Κνωσού, άρα ό,τι είπα για την Κρήτη ισχύει και για το Ακρωτήρι. Τα τοιχογραφημένα σπίτια που βρήκε ο Μαρινάτος είναι ένδειξη της μεγάλης ευμάρειας και υψηλής αισθητικής του Μινωικού Πολιτισμού. Σκεφτείτε πώς θα ήταν τα σπίτια της Κνωσού!».
Στη Θήρα, ο προϊστορικός οικισμός του Ακρωτηρίου έχει χαρακτηριστεί ως η "Πομπηία του Αιγαίου" και όχι άδικα, καθώς χάρη στην καταστροφή του ηφαιστείου της Σαντορίνης διασώθηκαν μοναδικά τεκμήρια της μινωικής πόλης. Τι αποδείξεις της ευφυΐας των κατοίκων της έχει φέρει στο φως η ανασκαφική σκαπάνη;
«Νομίζω το γεγονός ότι τα σπίτια ήταν διώροφα και τριώροφα είναι ένα θαύμα αρχιτεκτονικής. Οι ανασκαφές απέδειξαν πόσο σωστά είχε φανταστεί και αναπαραστήσει ο Έβανς την Κνωσό. Ο Σπυρίδων Μαρινάτος είχε δουλέψει με τον Έβανς πριν τον πόλεμο και είχε εκτιμήσει την επιστημονικότατα του έργου του και την ακρίβειά του ως ερευνητή. Αλλά ο Μαρινάτος δεν είχε φανταστεί ποτέ ότι κάποια μέρα θα ανακάλυπτε ο ίδιος μια δεύτερη Κνωσό. Στο σπίτι του, στο Ακρωτήρι, υπήρχε πάντα το "Palace of Minos" σαν σύντροφος πιστός. Με το θάνατο του Μαρινάτου, τον Οκτώβριο του 1974, έκλεισε ο κύκλος εκείνων των αρχαιολόγων της ηρωικής εποχής».
