Σαν σήμερα, πριν από ακριβώς 103 χρόνια, η Κρήτη ενσωματώνεται κι επίσημα στο ελληνικό κράτος.
Η ανακήρυξη της Ένωσης έγινε την 1η Δεκεμβρίου του 1913 στο φρούριο Φιρκά στα Χανιά, παρουσία του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου και του βασιλιά Κωνσταντίνου, μέσα σε πανηγυρικό κλίμα.
Ακριβώς ένα μήνα νωρίτερα, την 1η Νοεμβρίου, ο Σουλτάνος Μεχμέτ είχε παραιτηθεί από κάθε αξίωση της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας επί της Μεγαλονήσου. «Η πόλις ηγρύπνησε στολιζομένη. Εορτάζει δε ο ουρανός, αποκατασταθείσης από της νυκτός της γαλήνης και ανατείλαντος εαρινού ηλίου.
Οι δρόμοι παρουσιάζουν όψιν λειμώνων ευωδιαζόντων από τας μυρσίνας. Παντού είναι ανηρτημέναι Βυζαντιναί σημαίαι μεταξύ των κυανολεύκων. Συνωστίζονται παντού χωρικοί υψηλόκορμοι ζώσαι εικόνες του Θεοτοκοπούλου.
Τα Κρητικόπουλα εις σμήνη κυκλοφορούν με τις φουφουλίτσες των. Από του Νικηφόρου Φωκά του εκδιώξαντος εκ Κρήτης τους Άραβας πρώτην φοράν Έλλην βασιλεύς αποβιβάζεται εις την νήσον» ανέφερε το σχετικό ρεπορτάζ της ιστορικής αθηναϊκής εφημερίδας «Εστία».
Οι εορταστικές εκδηλώσεις κορυφώθηκαν νωρίς το μεσημέρι της 1ης Δεκεμβρίου, όταν οι θρυλικοί Αναγνώστης Μάντακας και Χατζημιχάλης Γιάνναρης ύψωσαν την ελληνική σημαία στο φρούριο Φιρκά.
Την ίδια ώρα, τα ναυλοχούντα ελληνικά πολεμικά πλοία έριχναν 101 κανιοβολισμούς ενώπιον του εκστασιασμένου Κρητικού λαού.
Οι τελευταίοι μουσουλμάνοι εγκατέλειψαν την Κρήτη το 1923, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, στο πλαίσιο της ανταλλαγής πληθυσμού που συμφωνήθηκε με τη συνθήκη της Λωζάνης ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία.
Στον αντίποδα, χιλιάδες Μικρασιάτες εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο νησί, φέρνοντας μαζί τους τα δικά τους ήθη κι έθιμα.
Επιμέλεια: Νικόλας Αγγελίνος
