Πρόσωπα, ονόματα, αγαπημένοι άνθρωποι, ιστορίες που άκουγα από τον πατέρα μου, σοκάκια που παίζαμε, βρύσες που πηγαίναμε με τα λαήνια για το νερό του σπιτιού, γεύσεις και αρώματα που ξεφυτρώνουν μέσα στη μνήμη βλέποντας μία φωτογραφία, σου διηγούνται τόσες μικρές και μεγάλες στιγμές από τα παιδικά σου χρόνια, σταμάτησαν μπροστά μου μέσα από τα κείμενα του καθηγητή Γιώργου Κονδυλάκη που δημοσιεύτηκαν στην ''Ηχώ της Βιάννου'' και αφορούν στην κάτω Βιάννο, με τον τίτλο:
''Κάτω Βιάννος - Ταξίδι στο Χρόνο''.
Το οδοιπορικό του καθηγητή μέσα στο χρόνο και στην ιστορία ενός χωριού που ακόμα και σήμερα βασανίζεται, ακόμα και σήμερα μοναχικά πορεύεται, είναι μοναδικό, ''φωνάζει'' για τις ευθύνες μας και τις ευθύνες της πολιτείας απέναντί του.
Κάτω Βιάννος - Ταξίδι στο Χρόνο
του Γ.Κονδυλάκη
Μέρος 2ο
Η ιστορία του χωριού
Το χωριό στο πέρασμα των αιώνων καταστράφηκε πολλές φορές και από όλους τους κατακτητές. και ξανακτιζόταν από τους χριστιανούς κάθε φορά.
Σύμφωνα με τις παραδόσεις το χωριό αρχικά κτίστηκε στη θέση που βρίσκεται σήμερα η Μέση, ήταν μεγάλο και άνθησε από τον 3ο έως και τον 9ο αιώνα μ.Χ. Όταν το 824 μ.Χ. οι Άραβες αποβιβάστηκαν στα νότια παράλια της περιοχής, πιθανόν στην Ψαρή Φοράδα, ή κατ' άλλους κοντά στον Τσούτσουρα, οι Κατωβιαννίτες ήταν από τους πρώτους που τους αντιστάθηκαν με αποτέλεσμα οι εισβολείς να καταστρέψουν εντελώς το χωριό. Αργότερα οι κάτοικοι που απέμειναν το ξαναέκτισαν στη θέση που βρίσκεται σήμερα το νεκροταφείο, στον Αφέντη Χριστό, οπότε πιθανότατα χτίστηκε και η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος που υπάρχει και σήμερα. Στη θέση αυτή υπήρχαν ακόμη τα ερείπια από την αρχαία Βίεννο από όπου πήρε και το όνομά του το χωριό.
Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από το Νικηφόρο Φωκά ανακατασκευάστηκε και αναπτύχθηκε πάλι. Έγινε και υδραγωγείο, ίχνη του οποίου βρέθηκαν παλιά. Ακολούθησε η κατάληψή του από τους Βενετούς. Επί Ενετοκρατίας οι κάτοικοι του χωριού έλαβαν μέρος σε όλα τα επαναστατικά κινήματα. Το 1367 στην επανάσταση των αδελφών Καλλέργη, οι Ενετοί χτύπησαν τους επαναστάτες στην Έμπαρο και οι Κατωβιαννίτες έτρεξαν και τους βοήθησαν με αποτέλεσμα για αντίποινα να καταστραφεί πάλι το χωριό τους. Αναγκάστηκαν τότε να το ξανακτίσουν στη θέση που βρίσκεται σήμερα.
Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας οι Κατωβιαννίτες συμμετείχαν πάντοτε στους αγώνες κατά των κατακτητών. Τα πρώτα χρόνια που ήρθαν οι τούρκοι στο χωριό, άρπαξαν με τη βία, από τους κατοίκους, τις καλύτερες περιουσίες και τους έδωσαν μάλιστα και δικά τους τοπωνύμια που διατηρούνται ακόμη και σήμερα όπως (Ι)Μπραήμ Μπέη, Καδή, Γαλανού, Τζουλούνη, Σαρά - Μεμέτη, Αρχοντικό.
Τις περιουσίες αυτές τις νοίκιαζαν στη συνέχεια στους Χριστιανούς με δυσβάστακτους και υποχρεωτικούς όρους ώστε να μην τους μένει τίποτε για τη διαβίωση τους. Αργότερα οι κληρονόμοι τους τις πούλησαν.
Μετά το κίνημα του Δασκαλογιάννη το 1770 οι Τούρκοι απαιτούσαν ακόμη μεγαλύτερους φόρους από τους Χριστιανούς. Επειδή οι χωριανοί αρνήθηκαν και ξεσηκώθηκαν, οι τούρκοι εγκατέστησαν στο χωριό 250 Νιζάμηδες (στρατιώτες του τουρκικού στρατού και Γερλήδες), οι οποίοι έκαναν τη ζωή των κατοίκων αφόρητη.
Οι Γερλήδες ήταν Γενίτσαροι Κρητικής καταγωγής.
Στην εξέγερση όλων των χωριών της επαρχίας Ρίζου το 1810 οι Κατωβιαννίτες πρωτοστάτησαν. Συγκεντρώθηκαν έξω από την Κάτω Βιάννο με περίπου 3000 Έλληνες από όλα τα χωριά της επαρχίας Ρίζου, στη οποία ανήκε και η περιοχή της σημερινής επαρχίας Βιάννου και αντιμετώπισαν 12000 τούρκους που ήρθαν από τα τουρκοχώρια της Μεσαράς.
Η μάχη δόθηκε στου Μπατζίκι τον πόρο και οι τούρκοι νικήθηκαν. Σκοτώθηκαν ή πιάστηκαναιχμάλωτοι 5000 και οι υπόλοιποι επέστρεψαν πίσω. Επανήλθαν μετά από τρία χρόνια εντελώς ξαφνικά για εκδίκηση, με αρχηγό τον Χασάν Πασά, αλλά και πάλι οι Κατωβιαννίτες, μόνοι τους αυτή τη φορά, τους ανάγκασαν να σταματήσουν την προέλαση τους προς τη Βιάννο. Οι τούρκοι κατέστρεψαν τότε εντελώς το χωριό και έσφαξαν όλους τους κατοίκους που βρήκαν. Οι λίγοι κάτοικοι που σώθηκαν είχαν κρυφτεί στο σπήλαιο της Βίγλας στον Κερατόκαμπο. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το χωριό βρισκόταν ακόμη στον Αφέντη Χριστό και ότι τότε οι λιγοστοί κάτοικοι που απέμειναν το ξανάκτισανστη σημερινή του θέση.
(Συνεχίζεται)
