default-image

Κρητική μουσική: Παράδοση, Φολκλόρ, Εthnic και υπερβολές 

Απόψεις
Κρητική μουσική: Παράδοση, Φολκλόρ, Εthnic και υπερβολές 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Κατ' αρχάς θα παραθέσω κάποιους ορισμούς των όρων παράδοση, φολκλόρ, έθνικ για να μην υπάρξουν παρανοήσεις, καθώς και απόψεις σημαντικών μουσικών και πανεπιστημιακών σχετικές με αυτούς τους όρους.

τoυ Γιώργου Γκαλανάκη (εκπαιδευτικού)

Η παραδοσιακή μουσική (ή δημοτική, ή λαϊκή) αποτελεί μέρος της πολιτιστικής παράδοσης κάθε λαού και την χαρακτηρίζουν τρία στοιχεία. Η ομαδικότητα, η προφορικότητα και ο αυτοσχεδιασμός. Εξυπηρέτησε κάποιες ανάγκες των ανθρώπων, και επέτρεψε την έκφραση συναισθημάτων, χαράς, λύπης, φόβων, ονείρων, κοινών εμπειριών. Γι' αυτό η παραδοσιακή μουσική δεν μπορεί να θεωρηθεί έξω από το χώρο, τον χρόνο, τους ανθρώπους και τις συνθήκες δημιουργίας της. Μπορεί όμως να αποτελεί αφετηρία και πηγή έμπνευσης και αναδημιουργίας για τους σύγχρονους μέσα από ένα κοπιαστικό και ουσιαστικό διάλογο.

«Η πραγματική παράδοση δεν έχει σχέση με τα λείψανα ενός παρελθόντος που παρήλθε ανεπίστρεπτα. Είναι μια ζωντανή δύναμη που εμψυχώνει και διαπλάθει το παρόν. Χωρίς να συνεπάγεται την επανάληψη πραγμάτων που υπήρξαν, η παράδοση προϋποθέτει την διάρκεια. Μοιάζει με ένα κειμήλιο, μια κληρονομιά που την παίρνει κανείς υπό τον όρο να την κάνει να καρποφορήσει πριν την παραδώσει στους απογόνους του.» Igor Stravinsky

«Λαϊκός σημαίνει να γίνεσαι κατανοητός στις πλατιές μάζες, παίρνοντας το δικό τους τρόπο έκφρασης και εμπλουτίζοντας τον. Να αποδέχεσαι την σκοπιά τους αλλά να την στερεώνεις και να τη διορθώνεις…» Bertolt Brecht

Φολκλόρ. Στα ελληνικά σημαίνει το σύνολο εκδηλώσεων του παραδοσιακού πολιτισμού. Αποτελεί τέκνο της αστικοποίησης ή καλύτερα της αστικής διανόησης. Είναι η αναπαραγωγή, αναβίωση, αναπαράσταση του πρωτογενούς υλικού έξω από το κοινωνικό του πλαίσιο, είτε σε οργανωμένες τοπικές γιορτές, είτε σε παραστάσεις μουσικοχορευτικές είτε με καταγραφή σε ένα στούντιο για δημιουργία cd ή τηλεοπτικής εκπομπής. Χρησιμοποιείται επίσης με αρνητική χροιά σαν κακόγουστη αισθητική που βασίζεται στην επιφανειακή μίμηση προτύπων από τον παραδοσιακό λαϊκό πολιτισμό.

Η παράδοση και το φολκλόρ είναι δυο διαφορετικά πράγματα με κοινή καταγωγή και δομή τα οποία στην σύγχρονη πραγματικότητα μπορούν να συμβιώνουν και να αλληλοτροφοδοτούνται αλλά επιτελούν διαφορετικές λειτουργίες χωρίς η μια να μπορεί να υποκαταστήσει την άλλη.

«Το φολκλόρ μπορεί να είναι παλαιό κρασί σε καινούργιο μπουκάλι ή καινούργιο κρασί σε παλαιό μπουκάλι. Ωστόσο πολύ σπάνια εκλαμβάνεται ως νέο κρασί σε νέο μπουκάλι» Ben Amos

Έθνικ. Προϊόν της παγκοσμιοποίησης. Παγκοσμιοποιημένη διαχείριση του πολιτισμού ως εμπορεύματος, προβολή του ως θέαμα προς τέρψιν και φυσικά προς κατανάλωση. Το εμπόρευμα της διαφορετικότητας εισέρχεται ως πολιτισμικό αγαθό στην παγκόσμια αγορά και διακινείται μέσα σε αυτήν όπως όλα εν γένει τα οικονομικά αγαθά. Οι καλλιτέχνες διεκδικούν να ακουστούν από ένα ευρύτερο κοινό και να κριθούν για την δυνατότητα ή όχι να συνυπάρξουν με άλλα είδη μουσικής ή άλλες παραδοσιακές μουσικές.

Και ένα παράδειγμα. Ο Ψαραντώνης όταν παίζει σε ένα γάμο στο χωριό του λειτουργεί ως παραδοσιακός μουσικός, όταν παίζει στο Ηρώδειο σαν φολκλορικός και όταν κάνει αυτοσχεδιασμούς με τον Bregovic σαν έθνικ.

Και μια μικρή αναφορά στον ρομαντισμό. Η λαϊκή παράδοση ως στοιχείο πολιτισμικής αυτογνωσίας αναδεικνύεται από το κίνημα του ρομαντισμού και είχε δυο τάσεις. Η μία με ανατρεπτικά χαρακτηριστικά και συνδέεται με εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα και η άλλη κινείται σε συντηρητικές αντιλήψεις περί επιστροφής στο αυθεντικό και άφθαρτο παρελθόν.

Η έννοια του εθνικού, η προβολή της εθνικής ταυτότητας και της ζωτικότητας του εθνικού πολιτισμού από το κίνημα του ρομαντισμού έχει την βασική θεωρητική θεμελίωση της στη γερμανική αντιδιαφωτιστική κίνηση.

Μετά από αυτή την κουραστική ενδεχομένως εισαγωγή ας πάμε στο σήμερα και τις υπερβολές…

Θα θέσω μερικά ερωτήματα και θα δώσω και κάποιες απαντήσεις.

Ερώτημα πρώτο. Τι κοινό έχουν ένας γάμος, το φεστιβάλ της ΚΟΕ, μια βάπτιση, το φεστιβάλ της ΚΝΕ, μια σχολική γιορτή, το gay pride, η γιορτή τσικουδιάς, το φεστιβάλ της ΑΝΤΑΡΣΥΑ, μια γιορτή αποφοίτων, το φεστιβάλ στο Χουδέτσι, η γιορτή κρασιού, οι εκδηλώσεις του ιστορικού μουσείου, η υποδοχή του Χ πρωθυπουργού, το "εν οίκω";

Απάντηση. Κοινό στοιχείο η κρητική μουσική που μπορεί να τα συνοδεύει όλα αυτά.

Ερώτημα δεύτερο. Τι δείχνει μια αφίσα που κοιτάς τυχαία στη Κρήτη σε ένα τοίχο, σε μια βιτρίνα, σε ένα λεωφορείο, σε ένα περίπτερο, σε ένα δέντρο;

Απάντηση. Κατά 90% διαφημίζει μια εκδήλωση με κρητικά. Μπορεί να είναι έγχρωμη ή ασπρόμαυρη, καλόγουστη ή κιτς. Συνήθως απεικονίζει κάποιον που κοιτά μια λύρα, ένα λαούτο, ή στο υπερπέραν. (Η επικράτηση της λύρας έναντι του βιολιού ήταν αποτέλεσμα και της επιρροής του Σίμωνα Καρά εθνικιστή μουσικολόγου και υπεύθυνου μουσικής λογοκρισίας επί Μεταξά).

Ερώτημα τρίτο. Στα μουσικά σχολεία του Ρεθύμνου και των Χανίων, είναι υποχρεωτικό όργανο εκμάθησης η λύρα;

Απάντηση. Ναι.

Ερώτημα τέταρτο. Που μπορεί να ακούγεται η κρητική μουσική στη Κρήτη;

Απάντηση. Παντού! Σε ένα ταξί, σε ένα ξενοδοχείο, σε μια κατάληψη, στο δρόμο, στη στάση όταν κτυπά το κινητό του διπλανού σου, στην αίθουσα αναμονής ενός οδοντιατρείου…

Ερώτημα τελευταίο! Γιατί άραγε αυτή η υπερβολή που αγγίζει τα όρια ενός "μουσικού σοβινισμού"; Την απάντηση δεν την ξέρω αλλά θα δώσω μερικές πιθανές απαντήσεις.

?      Η υπερβολή χαρακτηρίζει γενικά τους Κρήτες, από την φιλοξενία, το φαΐ, το ποτό κ.λ.π

?      Αντίδραση στη λαίλαπα της πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης και εμμονή στην αυθεντική λαϊκή έκφραση ως αντίρροπη δύναμη στο πολιτισμικά κυρίαρχο.

?      Έλλειψη ευρύτερης μουσικής κουλτούρας.

?      Προσκόλληση στην παράδοση -ρίζες (ένα πεδίο επικίνδυνο όταν πέσει στα χέρια εθνικιστών, βλέπε σχέση με παράδοση των ναζί στη Γερμανία και των συνταγματαρχών στην Ελλάδα την περίοδο της δικτατορίας).

?      Οι θετικές κριτικές για τις πιο ενδιαφέρουσες περιπτώσεις κρητικών μουσικών από Μ. Χατζηδάκι, Γ. Αγγελάκα, G.Bregovic, N.Cave.

Μπορεί καμία από τις απαντήσεις αυτές να μην είναι σωστή, σίγουρα όμως απάντηση μπορεί να δώσουν ειδικοί, κοινωνιολόγοι ή πολιτισμικοί ανθρωπολόγοι.

Υ.Γ Σύντροφοι… μη φτάσουμε στο σημείο «Ψαραντώνης, Ψαρογιώργης, Μανωλάκης και ξερό ψωμί» που θα έλεγε και ο Πανούσης…

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News