Σκαρφαλωμένο σε ύψος 640 μέτρων, στη νοτιοδυτική πλαγιά του Βουνού Κέντρος και 7 χιλιόμετρα ανατολικά του Σπηλίου, στον Κισσό Ρεθύμνου, δεσπόζει επιβλητικό το μοναστήρι του Αγίου Πνεύματος.
Από τα πιο παλιά μοναστήρια του Ρεθύμνου. Ήταν εστία που φώτιζε και δίδασκε. Εκτός από μοναστήρι, λειτούργησε ως σχολή και ως σχολείο. Η προσφορά της Μονής στην παιδεία και τον τόπο σπουδαία. Το μοναστήρι απέκτησε ηγούμενο το 2013, μετά από 200 χρόνια περίπου, τον ηγούμενο Βαρθολομαίο Ξερουδάκη. Η ιστορία της χάνεται στα βάθη των αιώνων. Η ύπαρξη του χρονολογείται ήδη από το 1635, σε ενετικά και τουρκικά αρχεία.
Η λαϊκή παράδοση αναφέρει ότι κτήτορας υπήρξε μια αρχόντισσα της περιοχής, βυζαντινής καταγωγής, ονόματι Μαρία, η οποία υπάρχει σε αφηγήσεις και τοπωνύμια της γύρω από το Κέντρος περιοχής, τόσο στα χωριά του Αγίου Βασιλείου, όσο και σε αυτά του Αμαρίου. O θρύλος λέει ότι στο τέλος της ζωής της ίδρυσε την Ι. Μονή τού Αγίου Πνεύματος, ανάμεσα στα χωριά Κισσός και Δουμαεργειό. Στη μονή αυτήν η Μαρία λέγεται ότι μόνασε μέχρι το θάνατό της.
Κατατρεγμένοι από τον τουρκικό ζυγό, οι άνθρωποι, κατέφευγαν στη μονή του Αγ. Πνεύματος, που παρείχε προστασία και ασφάλεια.15 Ιουνίου 1821. Τουρκικό απόσπασμα φτάνει στη μονή. Σε αντίποινα στη δράση και την προσφορά της, πυρπολεί και ισοπεδώνει το μαρτυρικό μοναστήρι.
Ο ηγούμενος και οι πατέρες σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους. Είναι η πρώτη Μονή, η οποία πυρπολείται από τούρκικα στρατεύματα στη μακρά περίοδο των κρητικών επαναστάσεων. Από τότε και ως το 1836 την εικόνα στο μοναστήρι συνθέτουν σωροί, πέτρες και μαύροι τοίχοι του καμένου ναού.
Το 1821 έπαυσε ως μονή και έκτοτε λειτουργούσε μόνο ως σχολήμ η σχολή του Αγ. Πνεύματος. Μαθήτευσαν και δίδαξαν σπουδαία ονόματα. Αποτέλεσε το ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα για την Κρήτη. Μεσουράνησε επί αρχιερατείας Ευμενίου Ξερουδάκη.
Επιμέλεια - Παρουσίαση: Φωτεινή Μαυροματάκη
Στην κάμερα ο Νίκος Δαγκωνάκης.
