Οι διάσημες πολιτικές ατάκες που έγραψαν ιστορία

"Από το «βυθίσατε το "Χόρα"» μέχρι το «ανήκομεν εις την Δύσιν», το «σεμνά και ταπεινά», το «λεφτά υπάρχουν» και το «μαζί τα φάγαμε".Τα Λατινικά και όχι τόσο τα Αρχαία Ελληνικά αποτελούσαν ανέκαθεν για την πολιτική σύμβολο κύρους και ευρυμάθειας για όσους χρησιμοποιούν τις σχετικές φράσεις με φειδώ, ώστε να δείξουν βαθιά γνώση της Ιστορίας και των διδαγμάτων της.

Φαινομενικά τουλάχιστον, γιατί στην πλειονότητα των περιπτώσεων ο ρόλος τους είναι αντίστοιχος με εκείνου των φωτογραφιών - οικογενειακών, θρησκευτικών ή χειραψιών με άλλους ηγέτες - που δεσπόζουν σε περίοπτα σημεία στα γραφεία πολιτικών μαζί με ολόκληρες στοίβες βιβλία που στην πραγματικότητα αποτελούν βιτρίνα για να εκπέμπουν μηνύματα προς το φιλοθεάμον κοινό.

Οι λατινικές φράσεις συνεχίζουν να αφήνουν εποχή και διάφορες περιπτώσεις και σε πολλαπλές χρήσεις, μαζί με άλλες που επελέγησαν από τους πολιτικούς αλλά κατά κανόνα γράφτηκαν από επιτελεία επικοινωνιολόγων. Αυτές μένουν κλασικές και διαχρονικές - επίσης πολλαπλών χρήσεων - με τη δόξα όμως να "στεφανώνει" όσους τις εκστόμισαν και όχι αυτούς που στην πραγματικότητα τις εμπνεύστηκαν. Και με κάποιες εξαιρέσεις, βεβαίως, που εντάσσονται περισσότερο στο πεδίο της γκάφας παρά της έμπνευσης. Ακόμα και έτσι όμως έμειναν κλασικές.

Απλά... κλασικά

Τα παραδείγματα πολλά και ενδιαφέροντα. Από την επικαιρότητα, ελληνική και διεθνή. Ποιος δε θυμάται το all time classic «λεφτά υπάρχουν». Ή το «αν το δηλώσεις μπορείς να το σώσεις», πόσω μάλλον το διαχρονικό πια «ανήκομεν εις την Δύσιν».

Στη "σφαίρα" των Λατινικών ανήκει το «pacta sunt servanda» («τα συμφωνηθέντα πρέπει να τηρούνται»), που είπε στις 30 Νοεμβρίου 2006 ο τότε επίτροπος αρμόδιος για τη διεύρυνση, ο Φιλανδός Όλι Ρεν, για την Τουρκία. Και βεβαίως το «mea culpa» («λάθος μου»), που έκανε διάσημο ως φράση ο Ανδρέας Παπανδρέου στις 6 Ιουνίου 1988, μιλώντας στη Βουλή για την απόπειρα εξομάλυνσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων μετά τη συνάντησή του με τον τότε Τούρκο πρωθυπουργό Τουργκούτ Οζάλ στο Νταβός και απευθυνόμενος στον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη. Όπως είναι αυτονόητο, η έκφραση αυτή χρησιμοποιείται έκτοτε (εξαιρετικά σπάνια πια, βεβαίως) από τους πολιτικούς όταν θέλουν να ομολογήσουν δημοσίως ένα λάθος τους.

Ο Ανδρέας

Ο Ανδρέας Παπανδρέου με το επικοινωνιακό του χάρισμα έχει αφήσει παρακαταθήκη στη σύγχρονη πολιτική πολλές δηλώσεις και φράσεις, που ακόμα και σήμερα χρησιμοποιούνται κατά περίσταση, όπως το περίφημο «χρονοντούλαπο της ιστορίας». Η συγκεκριμένη έκφραση έχει και κρητικό ενδιαφέρον, καθώς είχε χρησιμοποιηθεί από τον Ανδρέα για να περιγράψει το τελειωτικό χτύπημα στο κράτος της Δεξιάς στην προεκλογική ομιλία του στις 27 Μαΐου 1985 στο Ηράκλειο. Η συγκεκριμένη αναφορά ενώπιον της «λαοθάλασσας» (επίσης κλασική έκφραση του Ανδρέα για τις προεκλογικές συγκεντρώσεις της εποχής) ήταν «απόψε η Δεξιά τερματίζει τον πολιτικό της βίο. Μπαίνει οριστικά στα χρονοντούλαπα της ιστορίας».

Το «δε θέλω ου»

Από το Ηράκλειο είχε ειπωθεί μια ακόμα "κλασική" ατάκα που σημάδεψε την καριέρα του Γεωργίου Ράλλη. Ο τότε πρωθυπουργός και αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας, μιλώντας στους Κρητικούς ενόψει των εκλογών της 18ης Οκτωβρίου 1981, ενοχλήθηκε από τις αποδοκιμασίες των οπαδών του στο όνομα του Ανδρέα Παπανδρέου και απαντά στο ακροατήριο «δε θέλω ου».

Η ίδια ατάκα επαναλήφθηκε στην κεντρική προεκλογική ομιλία του Γεωργίου Ράλλη, στις 16 Οκτωβρίου 1981, στην Αθήνα, όταν ο τότε πρωθυπουργός ανταπάντησε στο πλήθος «είπαμε όχι ου». Η ατάκα αυτή έμεινε ιστορική και βεβαίως αποτέλεσε αντικείμενο πολλών καυστικών σχολίων, αλλά και στον αντίποδα επιδοκιμασίας, καθώς αναφέρεται ως ύψιστο δείγμα του πολιτικού ήθους και της μετριοπάθειας του τέως πρωθυπουργού.

Αν και για το «δε θέλω ου» υπάρχει και ο αντίλογος στο χαρακτηρισμό της «γκάφας», δεν ισχύει το ίδιο για την περίφημη φράση «unfair» («άδικο») που σημάδεψε την πολιτική καριέρα του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.

Ο τότε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης σε συνέντευξη που παραχώρησε σε ξένους δημοσιογράφους στο Λονδίνο, το Φεβρουάριο του 1988, απάντησε σε ερώτηση ότι ασχέτως αν αυτός είναι αντιβασιλικός θεωρεί «ανφέρ», δηλαδή άδικο, τον τρόπο με τον οποίο διεξήχθη το δημοψήφισμα. Ακολούθησε σάλος όταν με... χρονοκαθυστέρηση αυτό έγινε γνωστό στην Ελλάδα. Ο Κ. Μητσοτάκης επιχείρησε να διορθώσει τη ζημιά επικαλούμενος λάθος στη μετάφραση, όμως ήταν πολύ αργά..!

Την πολιτική διαδρομή του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη έχει "στοιχειώσει" μια ακόμα φράση, η οποία ειπώθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 1993. Το θέμα του ονόματος των Σκοπίων "έβραζε", και ο τότε πρωθυπουργός έσπευσε να δηλώσει ότι «το όνομα που θα λάβουν τα Σκόπια δεν έχει μεγάλη σημασία, γιατί κανείς δε θα το θυμάται σε 10 χρόνια...». Ο σάλος που ακολούθησε κράτησε μέρες.

«Ανήκομεν εις την Δύσιν»

Από τις πιο ιστορικές φράσεις στη σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδας είναι εκείνη με την οποία ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ο πρεσβύτερος είχε χαράξει το δόγμα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Ήταν στις 12 Ιουνίου 1976, όταν σε συζήτηση τη Βουλή ο τότε πρωθυπουργός, απευθυνόμενος στον Ανδρέα Παπανδρέου, είπε: «Η Ελλάς - και να το επαναλάβω διότι γνωρίζω ότι ενοχλεί τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ - η Ελλάς, πολιτικά, αμυντικά, οικονομικά, πολιτιστικά ανήκει εις την Δύσιν».

Η φράση έχει μείνει στην ιστορία ως «ανήκομεν εις την Δύσιν» και ως τέτοια ειπώθηκε το 1977, επίσης στη Βουλή, σε συζήτηση για την ένταξη της χώρας στην τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ). Ιστορική ήταν και η απάντηση του Ανδρέα σε αυτή τη συζήτηση: «Προτιμούμε να ανήκομεν εις τους Έλληνες».

Διαχρονική έχει παραμείνει μια ακόμα φράση του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Στις 11 Ιανουαρίου 1989, εν μέσω του σκανδάλου Κοσκωτά, ο εισαγγελέας που έχει αναλάβει την υπόθεση καλεί τον Κωνσταντίνο Καραμανλή να καταθέσει, με το αιτιολογικό ότι είχε συναντηθεί κάποτε με τον Κοσκωτά σε μια δεξίωση. Εμφανώς ενοχλημένος, ο Καραμανλής έκανε τότε τη δήλωση που ειδικά σήμερα μοιάζει επίκαιρη όσο ποτέ άλλοτε: «Η χώρα μετεβλήθη σε ένα απέραντο φρενοκομείο».

ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ

Η χρυσή εποχή της πολιτικής "ατάκας"

Ο Ανδρέας και το ΠΑΣΟΚ μας κληροδότησαν πολλές ιστορικές φράσεις, με πρώτη και σημαντικότερη (και ως σημείο αναφοράς για την πολιτική μιας ολόκληρης εποχής) την «αλλαγή». Η λέξη αποτέλεσε το κεντρικό σύνθημα του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του Οκτώβρη του 1981, αλλά και τα επόμενα χρόνια.

Είναι χαρακτηριστικό το σλόγκαν το οποίο είχε υιοθετήσει η εφημερίδα "Ελευθεροτυπία", δίνοντας και δείγμα γραφής πολιτικής γραμμής κάτω από το λογότυπό της: «Στηρίζουμε την αλλαγή, ελέγχουμε την εξουσία».

Στην εποχή του Ανδρέα ανήκει και το «αν το δηλώσεις μπορείς να το σώσεις», το οποίο δε βγήκε από το στόμα του τότε πρωθυπουργού, αλλά αποτέλεσε το θρυλικό σλόγκαν κρατικής διαφήμισης για το νόμο Τρίτση, που φιλοδοξούσε να βάλει τέρμα στην παράνομη δόμηση και τα αυθαίρετα.

Από τον Ανδρέα Παπανδρέου καθιερώθηκε και παρέμεινε για χρόνια η έκφραση «αναδόμηση», που χρησιμοποιήθηκε αντί του ανασχηματισμού. Η φράση ειπώθηκε από τον ιστορικό ηγέτη του ΠΑΣΟΚ μετά τον πρώτο ανασχηματισμό της κυβέρνησής του, τον Ιούλιο 1982, ως εξής: «Δεν κάναμε ανασχηματισμό, κάναμε αναδόμηση».

Στον Ανδρέα Παπανδρέου ανήκουν επίσης οι ατάκες «έθεσεν εαυτόν εκτός κόμματος (ή Κινήματος)», η οποία ειπώθηκε κατά τη διαγραφή του Γιώργου Πέτσου από το ΠΑΣΟΚ, τον Ιούλιο του 1982, και από τότε έγινε "κλισέ", όπως επίσης η φράση «τα μπάνια του λαού», που ειπώθηκε το καλοκαίρι του 1987. Τότε ο Ανδρέας ρωτήθηκε από τους δημοσιογράφους στο αεροπλάνο κατά την επιστροφή του από Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. αν θα πάμε σε πρόωρες εκλογές. Και ο ηγέτης του ΠΑΣΟΚ απάντησε: «Δε θα χαλάσουμε τα μπάνια του λαού».

Ιστορική είναι η επίσης κατά Ανδρέα φράση «όποιος δε συμφωνεί να κατέβει από το τρένο». Η ατάκα αυτή ειπώθηκε προς τους εσωκομματικούς του αντιπάλους. Και ας μην ξεχνάμε βεβαίως και τα «περήφανα γηρατειά», από τα πιο κλασικά συνθήματα του Ανδρέα, ειδικά τις "χρυσές" εποχές του ΠΑΣΟΚ.

Για την εξωτερική πολιτική, από τις πιο κλασικές φράσεις ήταν το «βυθίσατε το "Χόρα"». Είχε ειπωθεί από τον Ανδρέα Παπανδρέου τον Ιούλιο του 1976, όταν η Τουρκία έβγαλε στο Αιγαίο το ωκεανογραφικό πλοίο "Χόρα" για έρευνες υποθαλάσσιων κοιτασμάτων, προκαλώντας σοβαρή ελληνοτουρκική κρίση.

Σε μια άλλη κρίση με την Τουρκία, εκείνη των Ιμίων, ο Κώστας Σημίτης πρόσθετε στο βιογραφικό του αλλά και στην ιστορία της σύγχρονης πολιτικής κλασικής φρασεολογίας μια ατάκα που ακόμα και σήμερα συζητείται, βεβαίως με τρόπο ειρωνικό. Την επομένη της νύχτας των Ιμίων, στις 31 Ιανουαρίου, ο τότε πρωθυπουργός δήλωνε στη Βουλή: «Θέλω να ευχαριστήσω την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών για την πρωτοβουλία και τη βοήθειά της». Αυτό που ακολούθησε ήταν σάλος στη Βουλή και ποικίλα σχόλια.

«Τσοβόλα, δώσ' τα όλα»

Πάλι από την εποχή ΠΑΣΟΚ προέρχεται μια φράση που ανακαλείτο στη μνήμη έως πρόσφατα κάθε φορά που ανακινούνταν θέμα παροχολογίας, το «Τσοβόλα, δώσ' τα όλα». Ήταν η φράση που είχε πει ο Ανδρέας Παπανδρέου κατά τη διάρκεια προεκλογικής συγκέντρωσης του ΠΑΣΟΚ στο Περιστέρι, στις 20 Απριλίου του 1989, αναφερόμενος στον τότε υπουργό Οικονομικών του ΠΑΣΟΚ.

Από τις πιο κλασικές ατάκες της πολιτικής είναι αυτή που είπε ο Ευάγγελος Αβέρωφ το Σεπτέμβριο του 1985, όταν ο Κωστής Στεφανόπουλος αποχώρησε από το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας μαζί με άλλους 9 βουλευτές, και ίδρυσε το κόμμα της Δημοκρατικής Ανανέωσης (ΔΗΑΝΑ): «Όποιο πρόβατο βγαίνει από το μαντρί, το τρώει ο λύκος». Φράση όχι απλά κλασική, αλλά επιβεβαιωμένη πλείστες όσες φορές στη χώρα τα τελευταία χρόνια.

Από τις πιο πρόσφατες "πινελιές στο κάδρο" είναι η ατάκα του Κώστα Καραμανλή του νεότερου στο πρώτο Υπουργικό Συμβούλιο μετά τις εκλογές, το Μάρτιο του 2004, «σεμνά και ταπεινά». Από τότε βεβαίως έχουν προστεθεί στο σχετικό λήμμα... "κιλά" ειρωνείας και... μαύρου χιούμορ.

"Όλα τα λεφτά" το... «λεφτά υπάρχουν»

Η ατάκα όμως που είναι... "όλα τα λεφτά" δεν είναι άλλη από το «λεφτά υπάρχουν», όπως και το «μαζί τα φάγαμε». Η πρώτη ανήκει στον Γιώργο Παπανδρέου και έχει αποτελέσει το "ψωμοτύρι" της σκληρής κριτικής στον πρώην πρωθυπουργό. Ειπώθηκε κατά τη συνέντευξη Τύπου της ΔΕΘ στις 13/9/2009 και αποτελούσε την απάντηση στην ερώτηση πού θα βρει τους πόρους να υλοποιήσει το πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ: «Ναι, θα χρειαστεί να συγκρουστούμε με πρακτικές και αντιλήψεις τού παρελθόντος. Μία από αυτές, για την οποία σιωπά η κυβέρνηση, δεν είναι απλώς πού θα βρούμε τα λεφτά, αλλά πού πηγαίνουν τα λεφτά. Γιατί λεφτά υπάρχουν».

Η δεύτερη επίσης "κλασική" φράση των τελευταίων χρόνων ανήκει στον πρώην υπουργό και βουλευτή Θεόδωρο Πάγκαλο. Ειπώθηκε στη Βουλή στις 21/9/2010: «Η απάντηση εις την κατακραυγή που υπάρχει εναντίον του πολιτικού προσωπικού της χώρας "πώς τα φάγατε τα λεφτά;", που μας ρωτάει ο κόσμος, είναι αυτή: Σας διορίσαμε. Τα φάγαμε όλοι μαζί. Μέσα στα πλαίσια μιας σχέσης πολιτικής πελατείας, διαφθοράς, εξαγοράς και εξευτελισμού της έννοιας της ίδιας της πολιτικής».

Ρεπορτάζ: Σταύρος Μουντουφάρης