Βρισκόμαστε στο μέσον της Μεγάλης Εβδομάδας, τη Μεγάλη Τετάρτη, που είναι αφιερωμένη στη μετάνοια και την προδοσία, ενώ σηματοδοτεί και την αρχή του τέλους για τον Ιησού με το Μυστικό Δείπνο. Τη σημερινή ημέρα η Εκκλησία είναι ανοιχτή από το πρωί, καθώς τελούνται ο εσπερινός της Μεγάλης Τετάρτης και η Θεία Λειτουργία.
Κατά τη διάρκεια της σημερινής ημέρας αναφέρεται η μετάνοια και η μεταστροφή της πόρνης που άλειψε με μύρο τα πόδια του Ιησού, ο Μυστικός Δείπνος, δηλαδή η παράδοση της Θείας Ευχαριστίας, η προσευχή του Χριστού στο Όρος των Ελαίων και η προδοσία του Ιούδα, δηλαδή η αρχή των Παθών του Χριστού. Ψάλλεται δε το περίφημο τροπάριο (δοξαστικό) της υμνογράφου Μοναχής Κασσιανής.
Το μυστήριο του Ευχελαίου: Η σημασία της μετάνοιας και η άφεση των αμαρτιών
Κατά τη διάρκεια του Εσπερινού της Μεγάλης Τετάρτης διαβάζεται η περικοπή από το Ευαγγέλιο του Ιωάννη, όμως το περιεχόμενο και η υμνολογία της ημέρας είναι εμπνευσμένη από την περικοπή του Ευαγγελίου του Λουκά. Σύμφωνα με το Ευαγγέλιο του Ιωάννη, ο Ιησούς προσκλήθηκε σε δείπνο στο σπίτι του Σίμωνος. Στην πόλη βρισκόταν μια πόρνη, που, μόλις έμαθε ότι ο Ιησούς ήρθε, θέλησε να μάθει σε ποιο σπίτι ήταν προκειμένου να πάει για να τον συναντήσει.
Ενώ ο Ιησούς έτρωγε και συζητούσε με τους άλλους παρευρισκόμενους, μπήκε ξαφνικά στο σπίτι η γυναίκα, κρατώντας στα χέρια της αλαβάστρινο δοχείο γεμάτο με μύρο. Προχώρησε στο μέρος του Ιησού και, αφού στάθηκε πίσω του, γονάτισε και άρχισε να κλαίει και να οδύρεται γοερά. Άνοιξε το δοχείο και άρχισε να ρίχνει μύρο και να πλένει τα πόδια του Ιησού, ενώ ταυτόχρονα έπεφταν τα δάκρυά της που έτρεχαν σαν ποτάμι από τα μάτια της. Αφού άδειασε το δοχείο, ξέπλεξε τα μαλλιά της και σκούπισε με αυτά τα πόδια του Ιησού, ενώ τα φιλούσε αδιάκοπα.
Ο Ιησούς γύρισε προς τη γυναίκα και της είπε: «Σου συγχωρούνται οι αμαρτίες σου». Έπειτα όλοι οι παρευρισκόμενοι άρχισαν να διερωτώνται ποιος είναι αυτός που μπορεί να συγχωρέσει αμαρτίες και ο Χριστός γύρισε ξανά προς τη γυναίκα και της είπε: «Η πίστη σου σε έσωσε, πήγαινε στο καλό». Επιπροσθέτως είπε στη γυναίκα ότι η πράξη της θα αναφερθεί στο ευαγγέλιο που θα κηρυχτεί σε όλο τον κόσμο και αυτό θα αποτελεί ένα μνημόσυνο γι' αυτήν.
Οι μαθητές του Ιησού θεώρησαν αυτή την πράξη σαν μεγάλη σπατάλη, καθώς το μύρο ήταν ακριβό και αν το πουλούσαν θα κέρδιζαν χρήματα και θα τα έδιναν στους φτωχούς. Ο Ιησούς επέπληξε τους μαθητές του λέγοντας πως η γυναίκα τού έκανε καλό με την πράξη της, αφού τον ετοίμασε για την ταφή. Επίσης τους θύμισε ότι μπορούν να βοηθήσουν τους φτωχούς καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής τους, σε αντίθεση με εκείνον που θα τον έχουν για λίγο ακόμα. Με τη συγκεκριμένη φράση του προσπάθησε να αποτρέψει τον Ιούδα από την προδοσία, αλλά ήταν μάταιο. Τότε ο Ιούδας έφυγε και πήγε να συναντήσει τους Αρχιερείς. Τους ρώτησε τι θα του δώσουν για να τους παραδώσει τον Χριστό, και αυτοί του υποσχέθηκαν τριάντα αργύρια.
Η παράδοση της Εκκλησίας χρησιμοποιεί το συγκεκριμένο περιστατικό, συγκρίνοντας τη μετάνοια της πόρνης με το ολίσθημα του Ιούδα, και παραλληλίζει τις δύο ψυχικές καταστάσεις. Η πόρνη ελευθερώνεται από την αμαρτία και μετανοεί, ενώ ο Ιούδας αιχμαλωτίζεται από τη φιλαργυρία και αποχωρίζεται απ' τον Θεό.
Το Μυστήριο του Ευχελαίου: «Δεινόν η ραθυμία, μεγάλη η μετάνοια»
Στις εκκλησίες το πρωί της Μ. Τετάρτης τελείται o εσπερινός της Μεγάλης Τετάρτης και Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία. Το απόγευμα γίνεται η Ακολουθία του Μεγάλου Ευχελαίου και η τελετή του Νιπτήρος που είναι και ο Όρθρος της Μεγάλης Πέμπτης.
Τα έθιμα της Μεγάλης Τετάρτης: Το προζύμι της χρονιάς και το αλεύρι στο σπίτι του παπά
Στο νησί μας, τα αρνιά για το Πάσχα σφάζονται Μεγάλη Τετάρτη και Μεγάλη Πέμπτη. Στην Κρήτη τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας είναι πολλά και, πέρα από τα γνωστά που ισχύουν σε όλη την Ελλάδα, όπως κόκκινα αβγά, ετοιμασίες κ.λπ., υπάρχουν και τα εξής, τουλάχιστον στα χωριά των Χανίων: Όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα αλλά κυρίως από τη Μεγάλη Τετάρτη έως το Σάββατο της Ανάστασης δεν ακούν τραγούδια, δεν τραγουδάνε, ούτε σφυρίζουν. Οι άντρες στα καφενεία δεν παίζουν χαρτιά κρεμούνε τον Φάντη της τράπουλας από το ταβάνι. Τα αγόρια και οι μεγάλοι άντρες κόβουν ξύλα, για να κάψουν το ομοίωμα του Ιούδα το βράδυ της Ανάστασης. Οι νοικοκυρές πλάθουν μαζί με τα παιδιά τους τα πασχαλινά κουλουράκια στο σπίτι, ενώ περιμένουν τη λειτουργία του Μυστικού Δείπνου.
Στην Ελλάδα
Έθιμα βγαλμένα από τα βάθη του χρόνου, εμπλουτισμένα με στοιχεία αλησμόνητων πατρίδων, αναβιώνουν σε όλη την ελληνική επαρχία τη Μεγάλη Τετάρτη, καθώς το Πάσχα πλησιάζει. Μετά την Ακολουθία του Ευχελαίου της Μεγάλης Τετάρτης, ο ιερέας σταυρώνει τους πιστούς με λάδι στο μέτωπο, τα μάγουλα, το πρόσωπο και τα χέρια. Το Ευχέλαιο, που γίνεται στις εκκλησίες, σε μερικούς τόπους, όπως στον Πόντο, γινόταν και στο σπίτι.
Στα αντικείμενα που ευλογούνται στη διάρκεια αυτής της τελετής αποδίδεται ξεχωριστή θεία ιδιότητα και δύναμη. Μάλιστα το Ευχέλαιο της Μεγάλης Τετάρτης θεωρείται ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Και αυτό γιατί ευλογείται το λάδι με το οποίο ο ιερέας "σταυρώνει" τους πιστούς στο μέτωπο, στο πηγούνι, στα μάγουλα και στις παλάμες, προσφέροντας έτσι τη χάρη και την ευλογία του Ιησού και του Αγίου Πνεύματος.
Το Μυστήριο του Ευχελαίου μπορεί να τελεστεί και εκτός ναού, όποτε το ζητήσει ένας πιστός από τον ιερέα της ενορίας του. Και τότε, όταν τελείται δηλαδή σε κάποιο σπίτι, διαβάζονται επτά ευαγγέλια και επτά ευχές. Κατά τη διάρκεια του μυστηρίου, ο ιερέας ανάβει ένα κερί για κάθε ευαγγέλιο που διαβάζει. Αυτό κάνουν και μερικοί πιστοί κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Ευχελαίου, στην εκκλησία, τη Μεγάλη Τετάρτη.
Η νέα ζύμη
Παλαιότερα, κάθε χρόνο τη Μεγάλη Τετάρτη παρασκευαζόταν η νέα ζύμη - το προζύμι της χρονιάς. Στις γειτονιές της Αθήνας, μάλιστα, οι γυναίκες της εκκλησίας πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι, μάζευαν αλεύρι και το ζύμωναν χωρίς προζύμι. Το πήγαιναν στον παπά και εκείνος ακουμπούσε πάνω του το σταυρό με το Τίμιο Ξύλο και το αλεύρι φούσκωνε. Αυτό θα ήταν το προζύμι της χρονιάς και οι εκκλησάρισσες μοίραζαν από λίγο σε κάθε σπίτι. Άλλο πάλι έθιμο ήθελε οι γυναίκες να πηγαίνουν στο Μεγάλο Ευχέλαιο, έχοντας μαζί τους μια σουπιέρα με αλεύρι. Σε αυτό στερεώνουν τρία κεριά, τα οποία καίνε κατά την τέλεση του Μυστηρίου. Το αλεύρι αυτό το χρησιμοποιούν για να φτιάξουν τα πασχαλινά κουλούρια την επόμενη ημέρα.
Στην Κεφαλονιά λένε: «Μεγάλη Τετάρτη, μεγάλο σκοτάδι». Στην Κέρκυρα, το μεσημέρι της Μεγάλης Τετάρτης οι πιστοί πηγαίνουν στους ναούς για την Ακολουθία του Μεγάλου Ευχελαίου και το βράδυ συμμετέχουν στο Θείο Δράμα γεμίζοντας το χώρο του Δημοτικού Θεάτρου για τη συναυλία εκκλησιαστικής μουσικής και μεγαλοβδομαδιάτικων μελωδιών από τη Δημοτική Χορωδία.
Το αλεύρι στο σπίτι του παπά
Το έθιμο με το αλεύρι στο σπίτι του παπά διατηρείτο στο Κορωπί μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, ενώ στο Λιόπεσι διατηρήθηκε περίπου μέχρι το 1920. Την ημέρα αυτή κάθε νοικοκυρά πήγαινε στο σπίτι του παπά της ενορίας της ένα πιάτο με αλεύρι, που το έδινε στην παπαδιά. Η παπαδιά το άδειαζε σε μια μεγάλη σκάφη και το βράδυ, όταν είχε μαζευτεί μεγάλη ποσότητα, το ζύμωνε, χωρίς να ρίξει μέσα μαγιά ("προζύμι"). Μετά το ζύμωμα, το άδειαζε σε μεγάλη λεκάνη, το πασπάλιζε με λίγο αλεύρι και τοποθετούσε επάνω ένα κλωνάρι βασιλικό. Ο βασιλικός αντικαθιστούσε τη μαγιά, χωρίς να μπορεί να δοθεί σε αυτό λογική εξήγηση. Έπειτα ο παπάς τοποθετούσε επάνω το σταυρό, που χρησιμοποιούσε στα ευχέλαια, και διάβαζε μιαν ευχή. Κατόπιν σκέπαζαν το ζυμάρι με ένα πανί και, το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης, το ζυμάρι κατ' ανεξήγητο τρόπο είχε φουσκώσει. Πάντως, η μετατροπή του άζυμου ζυμαριού σε ένζυμο, με τη βοήθεια μόνο του βασιλικού, ήταν για τους πιστούς ένα μικρό θαύμα. Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης μετέφεραν τη σκάφη με το ζυμάρι στην εκκλησία με κάρο.
