Ο Παναΐτ Ιστράτι υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Ρουμάνους λογοτέχνες και αδελφικός φίλος του Νίκου Καζαντζάκη. Ο αποκαλούμενος και ως «ο Μαξίμ Γκόρκι των Βαλκανίων» ήταν ελληνικής καταγωγής. Γεννήθηκε στη Βράιλα από την πλύστρα Ζωίτσα Ιστράτι (Joita Istrate) και έναν Έλληνα παράνομο καπνέμπορο, τον Γεώργιο Βαλσαμή από το χωριό Φαρακλάτα Κεφαλονιάς. Ο Παναΐτ ποτέ δε γνώρισε τον πατέρα του, ούτε την Κεφαλονιά.
Πριν από μερικές ημέρες οι αρμόδιοι για θέματα Αποδήμων της Ρουμανίας και της Ελλάδας συναντήθηκαν στην Αθήνα και συμφώνησαν να γίνουν ονοματοδοσίες δρόμων σε Ηράκλειο και Βουκουρέστι. Κεντρικός δρόμος του Βουκουρεστίου θα μετονομαστεί σε "οδό Νίκου Καζαντζάκη" και κεντρικός δρόμος του Ηρακλείου θα μετονομαστεί σε "Παναΐτ Ιστράτι". Οι ονοματοδοσίες των δρόμων σε Ελλάδα και Ρουμανία θα διοργανωθούν με παράλληλες πολιτιστικές εκδηλώσεις στο Ηράκλειο Κρήτης και στο Βουκουρέστι.
Τα παραπάνω συμφωνήθηκαν στις 18 Μαρτίου στο υπουργείο Εξωτερικών μεταξύ του Ρουμάνου υπουργού, αρμόδιου για θέματα Αποδήμων, Dan Stoenescu, και του αν. γενικού της Γενικής Γραμματείας Αποδήμου Ελληνισμού Δημήτρη Πλευράκη.
Η "Νέα Κρήτη" επικοινώνησε με τον πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου Γρηγόρη Πασπάτη, σύμφωνα με τον οποίο ο Δήμος Ηρακλείου δεν είχε ακόμα ενημερωθεί σχετικώς. Ωστόσο, ο κ. Πασπάτης εξέφρασε την άποψη ότι, αν πρόκειται για θέμα διεθνών σχέσεων και συμφωνιών, το Δημοτικό Συμβούλιο δεν πιστεύει πως θα έχει αντίρρηση.
Ταυτόχρονα, μας εξήγησε τα διάφορα στάδια της διαδικασίας ονοματοδοσίας ενός δρόμου, σύμφωνα με το ισχύον καθεστώς. Καταρχήν γίνεται η σχετική πρόταση, η οποία μπορεί να προέρχεται από φορέα, εκπρόσωπο Αρχής ή ακόμα και από απλό πολίτη. Η πρόταση πρέπει να "περάσει" πρώτα από το Δημοτικό Διαμέρισμα, εντός των διοικητικών ορίων του οποίου βρίσκεται ο επίμαχος δρόμος. Μετά έχει σειρά η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κρήτης. Εφόσον, η πρόταση "περάσει" κι από εκεί, η τελική έγκριση δίνεται ή όχι από το Δημοτικό Συμβούλιο Ηρακλείου.
Η εγκατάλειψη
Ο Παναΐτ Ιστράτι γεννήθηκε στις 10 Αυγούστου 1884 με το ελληνικό όνομα Γεράσιμος Βαλσαμής. Ο λαθρέμπορος πατέρας του από την Κεφαλονιά εγκατέλειψε την όμορφη μητέρα του μετά από 7 χρόνια σχέσης. Εκείνη ανασκουμπώθηκε και έκανε την πλύστρα στα πλούσια σπίτια της Βραΐλας προκειμένου να μεγαλώσει «το παιδί της αγάπης», όπως αποκαλούσε τον Παναΐτ. Αν και πολλοί άντρες τη ζήτησαν σε γάμο, για χατίρι του παιδιού της, που το λάτρευε, δεν έβαλε πατριό στο σπίτι της.
Η περιπλάνηση
Ο Ιστράτι τον πατέρα του σπάνια και χωρίς αγάπη τον αναφέρει στα βιβλία του. Τη μάνα του, όμως, πάντα με πολλή αγάπη, τρυφεράδα και σεβασμό την αναθυμάται. Φοίτησε μόνο στο δημοτικό σχολείο, αλλά ήταν μανιώδης βιβλιοφάγος. Από τα 12 του χρόνια περιπλανήθηκε δίχως να έχει καθόλου χρήματα σε πολλές χώρες των Βαλκανίων και της Μεσογείου και επισκέφτηκε τη Γαλλία και τη Ρωσία. Έκανε διάφορα επαγγέλματα: υπάλληλος ξενοδοχείου, λιμενεργάτης, νυχτοφύλακας, ελαιοχρωματιστής, φωτογράφος κ.ά.
Η ανακάλυψη
Το 1921 έκανε απόπειρα αυτοκτονίας σε ένα δημόσιο κήπο στη Νίκαια της Γαλλίας, κόβοντας το λαιμό του με ένα ξυράφι. Είχε αφήσει δίπλα του ένα γράμμα κι αυτό έγινε αφορμή να τον ανακαλύψει ο τιμημένος με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1915 Γάλλος λογοτέχνης Ρομάν Ρολάν, ο οποίος τον έπεισε να γράψει στα Γαλλικά. Το 1923, εκδόθηκε το πρώτο του βιβλίο: "Κυρά Κυραλίνα". Ακολούθησαν "Ο θείος Άγγελος" (1924), οι "Χαϊντούκοι" (1925), "Δόμνιτσα Σνάγκοφ" (1926), "Ο Μιχαήλ", "Η Νερατζούλα", "Τα Γαϊδουρόγκαθα του Μπαραγκάν", "Προς την άλλη φλόγα" (1929), όπου ασκεί κριτική της σταλινικής ΕΣΣΔ, "Ο Σφουγγαράς" (1931) κ.ά.
Η βαθιά φιλία
Την περίοδο 1927-28 έζησε για μερικούς μήνες στη Ρωσία, όπου γνώρισε και συνδέθηκε φιλικά με τον Νίκο Καζαντζάκη. Οι δύο συγγραφείς συναντήθηκαν στη Μόσχα ως προσκεκλημένοι της σοβιετικής κυβέρνησης στη 10η επέτειο της Επανάστασης.
Τη γνωριμία και την πορεία της φιλίας τους περιέγραψαν, ο καθένας με το δικό του τρόπο. Περίπου ένα μήνα μετά, στις 31 Δεκεμβρίου του 1927, οι αναγνώστες της αθηναϊκής ημερήσιας εφημερίδας "Πρωία" διάβασαν ένα ένθερμο άρθρο για τον πεζογράφο από τη Βραΐλα, που έφερε την υπογραφή του μεγάλου μας Κρητικού. Με τη σειρά του, ο Ιστράτι υπέγραψε τον Ιούλιο του 1928, στην εφημερίδα "Le Monde", ένα εγκωμιαστικό κείμενο για τον Καζαντζάκη. Το άρθρο του Ιστράτι είναι το πρώτο κείμενο που καθιερώνει τον Καζαντζάκη σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Ο Καζαντζάκης έλεγε ότι δύο ανθρώπους γνώρισε στη ζωή του με τη μεγάλη φλέβα του αφηγητή: τον Παναΐτ Ιστράτι και τον Αλέξη Μινωτή. Ο πρώτος καλύτερος από το δεύτερο. Όταν ο Ιστράτι άρχιζε να δηγάται, ένιωθες τέτοια ομορφιά και χαρά που έλεγες «Θε μου, κάνε να μη σταματήσει...».
Η αντίστροφη μέτρηση
Τα επόμενα χρόνια ταξίδευε από χώρα σε χώρα αντιμετωπίζοντας συχνά διώξεις και συκοφαντικές επιθέσεις τόσο από τους αστούς, όσο και από τους σταλινικούς. Ωστόσο η υγεία του είχε κλονιστεί ανεπανόρθωτα ήδη από το 1930. Ο Ιστράτι πέθανε από φυματίωση στο Βουκουρέστι στις 16 Απριλίου του 1935. Ήταν 51 ετών και άφησε πίσω του μια λογοτεχνική πορεία μόλις 12 χρόνων.
Σύσταση προξενείου στην Κρήτη
Η σχέση Καζαντζάκη-Ιστράτι δεν ήταν το μόνο θέμα με κρητικό ενδιαφέρον στη συνάντηση της 18ης Μαρτίου στο υπουργείο Εξωτερικών. Η αντιπροσωπία της Ρουμανίας ζήτησε τη σύσταση άμισθου προξενείου στην Κρήτη, με άμισθο πρόξενο τον κ. Κουρκουνάκη, τόσο για την εξυπηρέτηση των Ρουμάνων πολιτών που διαβιούν στο νησί, όσο και για την ανάπτυξη μελλοντικών τουριστικών σχέσεων, καθώς η Κρήτη με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου στη Ρουμανία μπορεί να αποτελέσει σημαντικό τουριστικό προορισμό για τους πολίτες της φίλης βαλκανικής χώρας.
Όπως ειπώθηκε στη συνάντηση, σήμερα στην Ελλάδα ζουν 45.000 έως 60.000 Ρουμάνων, εκ των οποίων το μεγαλύτερο ποσοστό διαμένει στην Κρήτη. Τέλος, επιβεβαιώθηκε η άριστη συνεργασία με τη Ρουμανία, γεγονός θετικό για τα συμφέροντα των εκεί Ελλήνων φοιτητών και εν γένει των Ελλήνων που διαβιούν στη Ρουμανία, για το ελληνικό εξαγωγικό εμπόριο και για τους Έλληνες επιχειρηματίες, δεδομένου ότι η Ελλάδα αποτελεί τον έκτο επενδυτή στη Ρουμανία.
Ρεπορτάζ:Ελένη Σταυρουλάκη
