Ο Κρουσώνας του δήμου Μαλεβιζίου είναι από μόνο του ένα χωριό γεμάτο ιστορία. Εκκλησία-ιστορία αποτελεί και ο πολιούχος του χωριού Άγιος Χαράλαμπος-Ιησούς Χριστός. Πρόκειται για την ιστορική δίκλιτη εκκλησία, που βρίσκεται στο πάνω τμήμα του χωριού.
Τιμάται στο όνομα του Αγίου Χαραλάμπου και στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Ωστόσο, κρύβει μια μεγάλη ιστορία βγαλμένη από τα χρόνια της τουρκοκρατίας, την οποία σήμερα παρουσιάζουμε με αφορμή την εθνική εορτή της 25ης Μαρτίου. Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι.
Ο χρόνος ανέγερσης του ναού τοποθετείται στα όψιμα χρόνια της βενετοκρατίας περίπου στο 1400. Ιστορημένη μαρτυρία, ότι ο ναός υπάρχει από εκείνα τα χρόνια, βεβαιώνεται στην εκκλησιαστική απογραφή του 1635 για εισοδήματα ενοριών και μοναστηριών.
Αυτό το έτος ο παπά-Γιώργης Ταλιαπιέρας δήλωσε την εκκλησία που ήταν εφημέριος, αφιερωμένη στο Σωτήρα Χριστό, του χωρίου Κρουσώνα, του διαμερίσματος Καστελίου Μαλεβιζίου. Η εκκλησία Σωτήρας Χριστός μισοκαταστράφηκε κατά την άλωση της περιοχής του Κρουσώνα το Σεπτέμβρη του 1647 από τους Τούρκους. Σε έγγραφο μάλιστα του 1635 αναφέρεται ως εκκλησία του "Αφέντη Χριστού".
Τα θαύματα
Κάπου λοιπόν εκεί στα 1815, μόλις 6 χρόνια πριν την Επανάσταση, οι κάτοικοι του τουρκοκρατούμενου Κρουσώνα ζήτησαν και πήραν άδεια να επισκευάσουν την εκκλησία του Ιησού Χριστού τότε, που αργότερα μετονομάστηκε Άγιος Χαράλαμπος.
Απ' ό,τι όμως μας λέει η τοπική παράδοση, το έργο έπρεπε, αρχίζοντας, να τελειώσει στη διάρκεια τριών φεγγαριών, ειδάλλως θα γινόταν τζαμί. Μαζί με την ανακαίνιση της εκκλησίας παρήγγειλαν και νέες εικόνες στο Μεγάλο Κάστρο (σημερινό Ηράκλειο), δίνοντας για συντήρηση τις παλιές. Αρχή του 1816, όταν έφτασαν οι καινούργιες εικόνες, οι Κρουσανιώτες θέλησαν να τις περιφέρουν με λιτανεία μέσα στο χωριό.
Οι παρευρισκόμενοι όμως Τούρκοι στο "Μουσαφίρ οντά", που έβλεπαν τους χριστιανούς να περνούν με τις εικόνες, εξαγριώθηκαν και επιτέθηκαν εναντίον τους. Μόνο ένας Τούρκος προσπάθησε να κατευνάσει τα πνεύματα, λέγοντάς τους «αφήστε τσοι μπρε, ετσά το 'χει η πίστη όντως να ψάλλουνε και να 'χουνε εικόνες», μα δεν τα κατάφερε.
Οι Τούρκοι συνέχιζαν να υβρίζουν και να χλευάζουν, με έναν απ' αυτούς να υψώνει εκείνη τη στιγμή απειλητικά το γιαταγάνι του πάνω από την εικόνα του Αγίου Χαραλάμπους. Σύμφωνα με την παράδοση, πριν καν προλάβει να το κατεβάσει, έπεσε επί τόπου νεκρός. Όταν είδαν αυτό το θαύμα οι Τούρκοι, σκόρπησαν έντρομοι, ενώ οι Έλληνες δοξολογούσαν τον προστάτη Άγιο.
Ο Άγιος και η πανούκλα
Μετά από ένα χρόνο, στα 1817, φοβερή πανούκλα θερίζει την Κρήτη. Στον Κρουσώνα πεθαίνουν όλοι οι Τούρκοι, εκτός από αυτόν που στη λιτανεία είχε υπερασπιστεί τους χριστιανούς, ο οποίος μάλιστα βαπτίστηκε χριστιανός και έζησε το υπόλοιπο της ζωής του εξασκώντας το επάγγελμα του σκηνοποιού. Το όνομά του ήταν Ισμαήλ και οι απόγονοί του έφεραν το επώνυμο Ισμαηλάκης.
Αξίζει να σημειωθεί πως και σε άλλες εμφανίσεις της αρρώστιας κανένας Κρουσανιώτης δεν έπαθε τίποτα. Με όλα αυτά τα γεγονότα, ο Άγιος Χαράλαμπος πέρασε στη συνείδηση του κόσμου ως τουρκομάχος και προστάτης των χριστιανών. Για το λόγο αυτό το ένα κλίτος της εκκλησίας του Ιησού Χριστού αφιερώθηκε στον Άγιο Χαράλαμπο, ο οποίος μάλιστα απεικονίστηκε στα εικονίσματα να ποδοπατεί μια τερατόμορφη μαυροφόρα γυναίκα, προσωποποίηση της φοβερής πανούκλας που επιχείρησε να βλάψει τους Κρουσανιώτες. Πάλεψε όμως με τον Άγιο και νικήθηκε από αυτόν.
Το ολοκαύτωμα
Πέρα από αυτό το περιστατικό όμως, η εκκλησία αναδεικνύεται και σε εθνικό και ιστορικό μνημείο λόγω του ολοκαυτώματος του Αγίου Χαραλάμπους. Ήταν 18 Ιουλίου 1822. Ένα τμήμα του στρατού του Σερίφ Πασά, που το αποτελούσαν 370 άνδρες άριστα εκπαιδευμένοι, εισβάλλει στον Κρουσώνα, πέφτοντας όμως στην παγίδα που τους είχαν στήσει οι Κρουσανιώτες και Ανωγειανοί επαναστάτες.
Μετά από σφοδρή, ολοήμερη μάχη στα σοκάκια και στα περάσματα του χωριού, η δύναμη αυτή των Τουρκαλβανών, αναζητώντας σανίδα σωτηρίας προκειμένου να αποφύγει την πανωλεθρία, μέσα στην απελπισία της καταφεύγει στην εκκλησία του Αγ. Χαραλάμπους.
Η ιερότητα του χώρου και ένα νεαρό Κρουσανιωτόπουλο, που έχουν συλλάβει ως όμηρο οι αντίπαλοι, προβληματίζει τους επαναστάτες. Ο χρόνος όμως δράσης τους ήταν περιορισμένος. Αλλά η συγκατάθεση του πατέρα του παιδιού, που με τον αβάστακτο πόνο του μπροστά στην τραγική πραγματικότητα αποφασίζει και λέει με πόνο στην καρδιά «αποθανέτω η ψυχή του μετά των αλλοφύλων», δίνει διέξοδο στους επαναστάτες.
Πολλοί Κρουσανιώτες, λοιπόν, ανοίγουν τρύπα στην οροφή της εκκλησίας, απ' όπου ρίχνουν εύφλεκτες ύλες, πανιά με λάδι και άλλα συναφή υλικά. Οι φλόγες και η αποπνικτική ατμόσφαιρα που δημιούργησε ο καπνός ανάγκασαν τους αιχμαλωτισμένους να ανοίξουν την πόρτα και να ξεχυθούν έξω. Τους περίμεναν όμως τα εύστοχα πυρά των πολεμιστών, όπου και τους αποδεκάτισαν, με το όλο αυτό γεγονός να αποτελεί μια μεγάλη νίκη των επαναστατημένων Κρητικών τότε.
Καθιέρωση της ονομασίας του ιστορικού ναού
Μετά το 1900 και στη διάρκεια της δεκαετίας του 1920, ο ναός καθιερώθηκε ως πολιούχος Άγιος Χαράλαμπος. Μάλιστα, το 1922 γιόρτασαν στον Κρουσώνα τα εκατόχρονα για το κάψιμο των Τουρκαλβανών με πανό μπροστά την εκκλησία.
Σε επιγραφή μάλιστα, που φτιάχτηκε με δαπάνη του Επιμορφωτικού Σωματείου Κρουσώνα "Νέα Γενεά", αναφέρεται πως «για την ελευθερία οι Κρουσανιώτες μαζί με άλλους επαναστάτες έκαψαν μέσα στο ναό αυτό, τη 18η Ιουλίου 1822, 300 Τουρκαλβανούς».
Ωστόσο, μέσα στο κλίτος του ναού ήταν και είναι αφιερωμένη η εκκλησία στον "Ιησού Χριστό", όπου γινόταν παλιά μεγάλη πανήγυρη στις 6 Αυγούστου, που συνάμα γινόταν η ευλογία των σταφυλιών από τον παπά και διανομή αυτών στους πιστούς. Έθιμο που συνεχίζεται και σήμερα.
Ρεπορτάζ: Μαρία Αντωνογιαννάκη
