Το τέλος του κόσμου μπορεί να μην ήρθε το 2012, οπότε και τελείωνε το περίφημο και πολυθρύλητο ημερολόγιο των Μάγιας, ούτε για τα δικά μας δεδομένα τον Ιούλιο του 2015, στην ημερομηνία "μηδέν" για το ελληνικό πρόγραμμα. Δεν ήρθε πολλές φορές ακόμα στο παρελθόν και πολύ πιθανόν το ίδιο θα συμβεί και στο κοντινό μέλλον. Έως ότου κάποια στιγμή θα συμβεί. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Νομοτελειακά τίποτα δεν κρατάει για πάντα. Ακόμα και οι πέτρες ή τα βουνά που μοιάζουν για μας άφθαρτα, τα αστέρια και οι πλανήτες, το ίδιο το σύμπαν. Μόνο που οι χρόνοι με βάση τους οποίους μετριούνται η γέννηση, η ακμή, η παρακμή και το αναπόφευκτο τέλος είναι κάτι που ξεφεύγει από τα ανθρώπινα όρια και άρα τη συνειδητότητα του μοιραίου.
Το τέλος του κόσμου κάποτε θα έρθει. Δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία γι' αυτό. Όμως ο ορισμός του και άρα το... χρονοδιάγραμμα της αυλαίας εξαρτάται άμεσα από εκείνο στο οποίο αφορά η... ημερομηνία λήξεως. Αν πρόκειται δηλαδή για τον πλανήτη μας, για τον ανθρώπινο πολιτισμό, για το αστέρι μας, τον Ήλιο, τους γειτονικούς πλανήτες ή... για οτιδήποτε άλλο, αφού η λίστα τραβάει μακριά.
Και βεβαίως το ένα δεν προϋποθέτει απαραίτητα το άλλο, αφού το τέλος του ανθρώπινου γένους, για παράδειγμα, δε σημαίνει και το τέλος του πλανήτη, ο οποίος θα επιβιώσει μια χαρά, ίσως και καλύτερα χωρίς τους ανθρώπους.
Τα σενάρια για το τέλος του κόσμου ήταν πάντα επίκαιρα και δημοφιλή, ειδικά σε καιρούς κρίσης, οπότε η εσχατολογία σε όλες τις μορφές της είχε την «τιμητική» της. Μόνο που πλέον η διαφορά σε σχέση με το παρελθόν είναι το επιστημονικό υπόβαθρο το οποίο δίνει μια πιο αληθοφανή, πιο πραγματιστική και άρα πιο τρομακτική βάση σε αυτά, πόσω μάλλον όταν υπάρχουν αρκετά ιστορικά παράλληλα στα οποία θεμελιώνονται φυσικά σε μεγεθυσμένο βαθμό.
Το λιθαράκι του σε αυτό έχει βάλει βεβαίως και το Χόλιγουντ, αλλά και η λογοτεχνία, που με μια μεγάλη ποικιλία έχουν ασχοληθεί με το τέλος του κόσμου σε όλες τις πιθανές και απίθανες εκδοχές του.
Πρόσφατα μάλιστα το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης έσπευσε να στρογγυλέψει τον αριθμό του κινδύνου, ορίζοντας 12 σενάρια για το αναμενόμενο τέλος του κόσμου, συνδυαστικά εκείνο του ανθρώπινου γένους και του πολιτισμού μας.
Φυσικά στην πρώτη θέση βρίσκεται η πτώση ενός αστεροειδούς ή ενός κομήτη στη Γη, κάτι μάλλον απόλυτα λογικό, αφού παρά το ότι διαθέτουμε όλα εκείνα τα εργαλεία που μας επιτρέπουν να παρατηρούμε άγρυπνα τον ουρανό, δεν είμαστε σε θέση να αποφύγουμε τους απρόβλεπτους εισβολείς, κυρίως τους κομήτες, και κυρίως δεν μπορούμε ακόμη να τους αναχαιτίσουμε διαθέτοντας σενάρια, όχι όμως πράξεις.
Η διαφορά μας σε σχέση με τους προγόνους μας είναι ότι πλέον γνωρίζουμε ότι δεν πρόκειται για την εκδήλωση της οργής του Θεού, ούτε για κάποιο οιωνό από το διάστημα που έδωσε και το όνομά του στην ίδια την καταστροφή. Γιατί οι περισσότεροι αγνοούμε ότι η αγγλική λέξη disaster προέρχεται από το δυσοίωνο ελληνικό δις και την επίσης ελληνική λέξη αστήρ στη λατινική εκδοχή της.
Η επιστημονική κατηγοριοποίηση του κινδύνου έγινε από τους ερευνητές του Ινστιτούτου για το Μέλλον της Ανθρωπότητας και το Ίδρυμα για τις Παγκόσμιες Προκλήσεις του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον.
Όπως αναφέρεται, ο λόγος δεν ήταν μια ακόμη εσχατολογική παρουσίαση των πιθανών σεναρίων που θα οδηγήσουν στον αφανισμό της ανθρωπότητας, αλλά κυρίως να δοθεί το έναυσμα για να αποτελέσει αυτή η έρευνα ένα κάλεσμα για την ανάληψη δράσης, βάσει της υποθετικής συνθήκης ότι το ανθρώπινο είδος μπορεί να ανταποκριθεί σε προκλήσεις και να τις μετατρέψει σε ευκαιρίες.
Αν σας θυμίζει αυτό κάτι από το δικό μας... τέλος του κόσμου σε άλλη λογική, συνθήκες και αναλογίες, απλά... πέσατε διάνα. Τα σενάρια χαρακτηρίζονται από τη ρεαλιστική προσέγγιση με βάση τα υπαρκτά προβλήματα ή τις επιστημονικές διαπιστώσεις που έχουν ένα ιδιαίτερο βάρος, και σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις διδακτικό. Δίνοντάς μας το «πώς» όχι όμως και το «πότε»..!
Τι πρόκειται να συμβεί
1. Ακραίες κλιματικές αλλαγές
Δεν πρέπει να υπάρχει άνθρωπος στον πλανήτη ο οποίος να μην έχει προβληματιστεί από τα τερτίπια του καιρού τα τελευταία χρόνια και να μην έχει διαβάσει έστω και μια έκθεση από τις δεκάδες που να επικεντρώνεται στην κλιματική αλλαγή. Το τι θα μπορούσε να σημάνει η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη είναι σε γενικές γραμμές γνωστό. Αν και οι επιστήμονες δε συμφωνούν ακριβώς ως προς τα σενάρια αυτά, εντούτοις μπορούν να δουν το γενικό περίγραμμα και να εκτιμήσουν τις συνέπειες.
Από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, ως τα ακραία καιρικά φαινόμενα, από την κατάρρευση δομών και την οικονομική καταστροφή έως μια ανυπολόγιστων διαστάσεων ανθρωπιστική κρίση. Τα σενάρια σε επίπεδο κοινωνικών συνεπειών είναι μια νέα πινελιά στο κάδρο, σχετιζόμενα και με τον επόμενο παγκόσμιο πόλεμο, ο οποίος θα μπορεί κάλλιστα να γίνει για το νερό.
2. Πυρηνικός πόλεμος
Αν ο επόμενος παγκόσμιος πόλεμος δε γίνει για τα υδάτινα αποθέματα, ίσως γίνει για πλείστους όσους άλλους λόγους, ακόμα και τους πιο απρόβλεπτους - ως αφορμή - όπως έχει αποδείξει η ιστορία. Το πώς θα μπορούσε να γίνει αυτή η αναμέτρηση είναι μάλλον γνωστό σε όλους.
Αν και ο κίνδυνος μιας πυρηνικής ανάφλεξης δεν είναι πια τόσο έντονος όσο τη δεκαετία του '60 ή του '70, ουδείς γνωρίζει πώς η θεωρία του χάους θα μπορούσε να βρει την εφαρμογή της στη διεθνή σκακιέρα. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος δεν είναι οι χώρες που διαθέτουν τα πυρηνικά οπλοστάσια-«μαμούθ», αλλά αυτές που έχουν τα μικρότερα, όπως επίσης και η ολοένα και πιο τρομακτική απειλή της τρομοκρατίας.
Το τι θα μπορούσε να σημάνει μια πυρηνική αναμέτρηση επίσης είναι γνωστό, αφού έχει εξηγηθεί ενδελεχώς τόσο από ντοκιμαντέρ που όλοι μας σε μικρό ή μεγάλο βαθμό έχουμε δει, όσο και από τη λογοτεχνία αλλά και τον κινηματογράφο του φανταστικού. Ένας πυρηνικός χειμώνας, για παράδειγμα, θα ήταν σε θέση να αφανίσει το ανθρώπινο γένος και τον πολιτισμό, σε βαθμό χωρίς επιστροφή.
3. Σύγκρουση με αστεροειδή
Ίσως ο πιο σοβαρός και πιο ρεαλιστικός κίνδυνος για ένα επερχόμενο τέλος της ανθρωπότητας. Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η τελευταία φορά που ένας διαστημικός βράχος κολοσσιαίων διαστάσεων εισέβαλε στον πλανήτη μας προκάλεσε την εξαφάνιση των δεινοσαύρων πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια.
Μας το θυμίζει, άλλωστε, αυτό ο τεράστιος κρατήρας στη χερσόνησο του Γιουκατάν στο Μεξικό, ο οποίος θεωρείται η «υπογραφή» του αστρικού εκείνου δολοφόνου. Ο κίνδυνος για την ανθρωπότητα είναι κάτι παραπάνω από ρεαλιστικός, αφού αστεροειδείς διαμέτρου τουλάχιστον 5 χιλιομέτρων, αρκετά μεγάλοι δηλαδή για να αφανίσουν κάθε ίχνος πολιτισμού, συγκρούονται με τη Γη κάθε 20 εκατομμύρια χρόνια.
Οι εξελίξεις στην τεχνολογία εντοπισμού τέτοιων απειλών θα επιτρέψουν ίσως να αποτραπεί η σύγκρουση και να τεθεί ο αστεροειδής σε ασφαλή τροχιά. Όμως, επί του παρόντος είμαστε σε θεωρητικό επίπεδο αντιμετώπισης μιας τέτοιας απειλής.
Τα πράγματα είναι ακόμα πιο επικίνδυνα αν μιλάμε για κομήτη, καθώς, αν κάποιος βρεθεί στη γειτονιά μας, θα γίνει ορατός μόνο όταν περάσει από την τροχιά του Δία, όταν δηλαδή έρθει σε επαφή με τον Ήλιο, δημιουργώντας την ουρά του ώστε να μπορεί να εντοπιστεί από τα γήινα τηλεσκόπια. Και ίσως όταν συμβεί αυτό να είναι πια πολύ αργά, αν βρίσκεται σε τροχιά σύγκρουσης με τη Γη.
4. Τεχνητή νοημοσύνη
Η τεχνητή νοημοσύνη έχει ξεπεράσει πια το όριο της επιστημονικής φαντασίας, αποκτώντας ένα χαρακτήρα που προσεγγίζει εκείνο της καθημερινότητάς μας. Έξυπνες συσκευές ανοίγουν το δρόμο για το κοντινό μέλλον, που μοιάζει ευοίωνο για τον άνθρωπο, αφού οι μηχανικοί βοηθοί μας θα είναι σε θέση να κάνουν όλα εκείνα που εμείς δεν μπορούμε ή αποφεύγουμε.
Όμως ο κίνδυνος καραδοκεί στη γωνία. Όσο και αν οι επιστήμονες σπεύδουν να σαρκάσουν τα σχετικά σενάρια, κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει με απόλυτη βεβαιότητα αν θα έρθει κάποτε η στιγμή που τα ρομπότ θα γίνουν τόσο έξυπνα και αυτόνομα ικανά να στραφούν εναντίον των δημιουργών τους.
Άλλωστε, η ιστορία με άλλους πρωταγωνιστές, ανθρώπους και θεούς, οι οποίοι έχουν βρεθεί απέναντι σε διαφορετικά στρατόπεδα, έχει ειπωθεί πολλές φορές από τη μυθολογία, ενώ ένας πόλεμος ανθρώπων με μηχανές αποτελεί από τα πιο αγαπημένα θέματα της επιστημονικής φαντασίας.
5. Υπερηφαίστειο
Μια έκρηξη υπερηφαιστείου θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν «ηφαιστειακό χειμώνα», με επιπτώσεις παρόμοιες με αυτές της πρόσκρουσης ενός γιγάντιου αστεροειδούς στη Γη ή ενός πυρηνικού πολέμου. Το πιο γνωστό από τα υπερηφαίστεια είναι φυσικά εκείνο του Γιελοουστόουν στις ΗΠΑ, το οποίο παραμένει ενεργό, έτοιμο να ξυπνήσει ανά πάσα στιγμή, προκαλώντας ασύλληπτης έκτασης καταστροφές και ενεργοποιώντας πιθανότατα άλλα ηφαίστεια ή σεισμικά ρήγματα σε έναν Αρμαγεδδώνα πλανητικών διαστάσεων.
6. Οικολογική κατάρρευση
Η πλήρης κατάρρευση του παγκόσμιου οικοσυστήματος, που σημαίνει ότι δε θα μπορούσε να συντηρηθεί ο παγκόσμιος πληθυσμός, αποτελεί έναν από τους πιο σύνθετους κινδύνους. Φυσικά άμεσα συσχετισμένο με τις κλιματικές αλλαγές, αλλά και με τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη φύση, ζώντας πια σε πλήρη δυσαρμονία μαζί της.
7. Κακή διακυβέρνηση σε πλανητικό επίπεδο
Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται οι λανθασμένοι χειρισμοί που αφορούν ζητήματα παγκόσμιου ενδιαφέροντος, με αποτέλεσμα π.χ. η ανάδειξη μιας ακατάλληλης και απολύτως διεφθαρμένης παγκόσμιας δικτατορίας. Σενάριο λιγότερο δημοφιλές, αλλά πάντα υπαρκτό.
8. Κατάρρευση του παγκόσμιου συστήματος
Οικονομική και κοινωνική κατάρρευση, που ισοδυναμεί με ανεξέλεγκτες αναταραχές και απόλυτη κατάλυση του νόμου και της τάξης. Θα μπορούσε να προκληθεί από μια πληθώρα λόγων, κυρίως όμως ως συνέπεια άλλων καταστροφικών γεγονότων.
9. Παγκόσμια πανδημία
Με τον όρο παγκόσμια πανδημία εννοείται μια λοιμώδης νόσος, η οποία θα ήταν ανίατη και με υψηλά ποσοστά θνησιμότητας, αυξημένη μεταδοτικότητα και μακρά περίοδο επώασης. Στην περίπτωση εξάπλωσης ενός τέτοιου ιού, τα συστήματα υγείας ανά τον κόσμο θα πρέπει να κινηθούν με απαράμιλλη ταχύτητα και να διαθέσουν σημαντικούς πόρους, προκειμένου να σωθεί η ανθρωπότητα.
Στην πρόσφατη ιστορία, η ανθρωπότητα βρέθηκε απέναντι σε παρόμοιες κρίσεις εν τη γενέσει τους, χωρίς όμως να αποτελούν μια δυνητική απειλή για ολόκληρο τον κόσμο, πραγματοποιώντας ασκήσεις επί χάρτου.
10. Συνθετική Βιολογία
Η Γενετική Μηχανική επιτρέπει τη δημιουργία μικροοργανισμών με ευεργετικές ιδιότητες για την ανθρωπότητα. Μπορεί όμως να συμβεί και ακριβώς το αντίθετο, εάν κατά λάθος ή σκόπιμα αναπτυχθεί ένας παθογόνος μικροοργανισμός με καταστροφικές συνέπειες για τον ανθρώπινο οργανισμό, ή κάποιο ζωτικής σημασίας μέρος του παγκόσμιου οικοσυστήματος. Κερασάκι στην τούρτα αποτελεί βεβαίως ο βιολογικός πόλεμος και ο πάντα υπαρκτός κίνδυνος της διαφυγής ενός εργαστηριακού ιού.
11. Νανοτεχνολογία
Οι τεχνικές παραγωγής ακριβείας μπορούν να οδηγήσουν στην κατασκευή υλικών με μοναδικές ιδιότητες. Δεν αποκλείεται όμως να χρησιμοποιηθούν και για την κατασκευή υπερόπλων. Κάτι στο οποίο η ανθρωπότητα έχει αποδείξει ότι είναι κάτι παραπάνω από ικανή. Βαπτίζοντας τις συσκευές που θα μπορούσαν να φέρουν το τέλος του κόσμου είτε ως «αμυντικές», όντας ο πιο δημοφιλής χαρακτηρισμός, είτε ως «επιθετικές».
12. Άγνωστες συνέπειες
Μία πιο γενική κατηγορία, στην οποία περιλαμβάνονται όλοι οι γνωστοί-άγνωστοι παράγοντες που θα μπορούσαν να φέρουν το τέλος του κόσμου. Ή ένας συνδυασμός όλων των πιθανών κινδύνων που δεν μπορούμε να φανταστούμε, ή φαντάζουν γελοίοι μεμονωμένα, όμως συνδυαστικά μπορεί να αποτελέσουν σοβαρή απειλή.
Από τους πάντα αγαπητούς για την επιστημονική φαντασία εξωγήινους, έως άλλους διαστημικούς κινδύνους, όπως μαύρες τρύπες, παράλληλα σύμπαντα και μύρια όσα.
Σταύρος Μουντουφάρης
