Παίρνεις τη λεωφόρο Πλαστήρα από την Καινούργια Πόρτα και προχωράς... Περνάς το Κομμένο Μπεντένι και λίγα μέτρα πριν το Πανάνειο στρίβεις δεξιά, στην οδό Σπιναλόγκας.
Η εν λόγω συνοικία με τα χαμόσπιτά της, τα στενά της σοκάκια και την αίσθηση μιας άλλης εποχής που αναδύει είναι γνωστή σήμερα στους περισσότερους Ηρακλειώτες ως "Υγειονομικό".
Τις τελευταίες ημέρες βρίσκεται σε εξέλιξη μια φιλόδοξη προσπάθεια αναβίωσης του Λάκκου. Πρόκειται για μια πρωτοβουλία του Αυστραλού καλλιτέχνη Mathew Halpin, της ομάδας εθελοντών Πολιτισμού του Δήμου Ηρακλείου και του Πολιτιστικού Συλλόγου του Λάκκου.
Η πιο εντυπωσιακή αλλαγή που αναμένεται να συντελεστεί είναι η αποτύπωση φωτογραφίας της εποχής, που απεικονίζει ρεμπέτες Λακκουδιανούς στον τοίχο που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το καφενείο "Λάκκος".Η πρώτη συνάντηση έγινε παρουσία όλων των παραπάνω, καλλιτεχνών, κατοίκων και ιδιοκτητών καταστημάτων της περιοχής και απλών πολιτών του Ηρακλείου.
Την εβδομάδα που μας πέρασε έγινε η αρχή. Κι επειδή, όμως λέει κι ο θυμόσοφος λαός, η αρχή είναι το ήμισυ του παντός, θεωρούμε ότι η προσπάθεια θα στεφθεί - και πρέπει να στεφθεί - από επιτυχία.
Όπως φαίνεται κι από τις φωτογραφίες που δημοσιεύονται από τη "Νέα Κρήτη", το αρχικό στάδιο της εικαστικής παρέμβασης στην περιοχή αφορά κυρίως στο βάψιμο των σπιτιών σε ζωντανά χρώματα και στη σταδιακή αντικατάσταση των αλουμινένιων πορτών με ξύλινες.
Ωστόσο, η πιο εντυπωσιακή αλλαγή που αναμένεται να συντελεστεί είναι η αποτύπωση φωτογραφίας της εποχής, που απεικονίζει ρεμπέτες Λακκουδιανούς στον τοίχο που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το καφενείο "Λάκκος".
"Διάταγμα περί Χαμαιτυπείων"
Λίγοι είναι οι ντόπιοι που ξέρουν την ιστορία της περιοχής, η οποία μέχρι και τη δεκαετία του 1940 αποτελούσε το καταφύγιο όλων των απόκληρων του Μεγάλου Κάστρου: Του θρυλικού Λάκκου. Η ιστορία του ξεκινά κάπου στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, όταν με το "Διάταγμα περί Χαμαιτυπείων" της Κρητικής Πολιτείας επιβλήθηκε η συγκέντρωση των πορνείων σε οριοθετημένο γεωγραφικό χώρο.
Τα χριστιανικά πορνεία επιλέχτηκε να στεγαστούν στο Λάκκο.
Όπως αναφέρει στο βιβλίο του με τίτλο "Καταγώγια ακμάζοντα στον Λάκκο Ηρακλείου. Παρέκκλιση, πολιτισμική δημιουργία, ανώνυμο ρεμπέτικο (1900-1940)", ο αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας του Πολιτισμού και των Τοπικών Κοινωνιών στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Γιάννης Ζαϊμάκης, με πυρήνα τις δραστηριότητες του αγοραίου έρωτα, ξεκίνησε να γράφεται η ιστορία της περιοχής: κουτσαβάκηδες, χασισέμποροι, νταήδες, μάγκες, πόρνες και ρεμπέτες έδρασαν και μεγαλούργησαν στο Λάκκο.
Πυρήνας του Λάκκου ήταν η μικρή του πλατεία, περιμετρικά της οποίας βρίσκονταν τα πάντα: οι τεκέδες, οι ταβέρνες, τα πορνεία, οι καφενέδες και τα χαμόσπιτα... Στην πλατεία γίνονταν τα ξέφρενα γλέντια, τα οποία άφηναν με ανοικτό το στόμα τους επισκέπτες, οι οποίοι μυούνταν έστω και επιδερμικά στη ρεμπέτικη στάση ζωής.
Στα καλντερίμια και τα χαμηλοτάβανα κτήρια του κακόφημου Λάκκου άνθησε το "περιθώριο" του Ηρακλείου. Οι υπόλοιποι Ηρακλειώτες ανέκαθεν έβλεπαν με μισό μάτι - αν όχι εχθρικά - τους λεγόμενους Λακκουδιανούς. Δεν μπορούσαν να χωνέψουν τη ρεμπέτικη στάση ζωής, τον καθημερινό συγχρωτισμό με τις πόρνες, τη χασισοποτεία.
Μικρασιάτικη... ανανέωση
Με τη Μικρασιατική Καταστροφή, η δημογραφική σύνθεση του Λάκκου ανανεώνεται. Οι πρόσφυγες που εγκαθίστανται σε γειτονικές περιοχές δίνουν αγώνα για να επιβιώσουν μέσω των έκνομων δραστηριοτήτων του Λάκκου. Μαζί τους φέρνουν τις παραδόσεις της Μικράς Ασίας: αμανέδες, απτάλικα, καρσιλαμάδες και οι ανατολίτικες μελωδίες κατακλύζουν την περιοχή, σε μια περίοδο που οι ντόπιοι προσπαθούσαν ακόμη να αποτινάξουν το οθωμανικό στοιχείο από πάνω τους.
Κατοχή… Το άδοξο τέλος
Το άδοξο τέλος του Λάκκου έρχεται μετά το 1940. Συγκεκριμένα, όπως μας εξιστορεί ο Γιάννης Ζαϊμάκης: «Μετά ήρθε ο Β' Παγκόσμιος, η Μάχη της Κρήτης, ο βομβαρδισμός της πόλης από τα γερμανικά αεροσκάφη (που είχε σαν αποτέλεσμα την καταστροφή πολλών πορνείων), η Κατοχή και η μεταφορά των "γυναικών" του Λάκκου σε κεντρικό ξενοδοχείο για την εξυπηρέτηση των Γερμανών στρατιωτών. Κι ακόμα πιο μετά ήρθε η καταστροφή του ιστού της παλιάς πόλης - αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία».
* Πηγή: "Καταγώγια ακμάζοντα στο Λάκκο Ηρακλείου" του Γιάννη Ζαϊμάκη, εκδόσεις "Πλέθρον".
Φωτογραφίες: Νικόλας Αγγελίνος, facebook (προφίλ του Mathew Halpin, του group Lakkos Project και του καφενείου "Λάκκος").
Νικόλας Αγγελίνος
