Αίσθηση και έντονη συζήτηση προκάλεσε η αποκαλυπτική έρευνα της "Νέας Κρήτης", το δεύτερο μέρος της οποίας δημοσιεύουμε σήμερα, για την προβληματική κατάσταση και τη μη αξιοποίηση του θησαυρού που λέγεται ενετικά τείχη Ηρακλείου.
Μετά το πλούσιο φωτογραφικό υλικό για τη σημερινή εικόνα του μνημείου, όπως την αντικρίζουν οι επισκέπτες, είχαμε και τις πρώτες αντιδράσεις από πλευράς των 2 εμπλεκόμενων φορέων, μεταξύ των οποίων παραδοσιακά ο οχυρωματικός περίβολος της πόλης είθισται να γίνεται "μπαλάκι" από πλευράς αρμοδιότητας... Όπως συμβαίνει και σήμερα που τα τείχη παραμένουν σε μια μετέωρη κατάσταση. Ο μεν Δήμος δεν προχωρά σε καμία παρέμβαση, επικαλούμενος μη αρμοδιότητα λόγω της λήξης της προγραμματικής σύμβασης παραχώρησης των τειχών. Το δε υπουργείο Πολιτισμού και οι τοπικές αρχαιολογικές υπηρεσίες δεν προχωρούν σε παρεμβάσεις όχι λόγω αδιαφορίας, αλλά λόγω πρακτικής αδυναμίας...
Κάθε άλλο παρά σε τέτοιο μνημείο παραπέμπει η αποκαρδιωτική εικόνα της οχύρωσης ανάμεσα στα ανατολικά και στα δυτικά Νεώρια, στο ύψος της πλατείας Κουντουριώτη, όπου εδρεύει η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κρήτης.
Μακρύς ο δρόμος
Από πλευράς των αρχαιολογικών υπηρεσιών η προϊστάμενη της Εφορίας Αρχαιοτήτων κ. Βάσω Συθιακάκη παραδέχτηκε πως η σημερινή κατάσταση των τειχών είναι άκρως προβληματική. Και πως απέχουμε πάρα πολύ από το να μπορούμε να μιλάμε για συνολική, ενδεδειγμένη προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση του σπουδαίου αυτού μνημείου...
«Η εικόνα του οχυρωματικού περιβόλου σίγουρα δεν ανταποκρίνεται επουδενί σε αυτό που θα θέλαμε και εμείς και ο Δήμος, αλλά και οι τοπικοί φορείς και πάνω από όλα οι πολίτες. Το μνημείο παλιότερα είχε αντιμετωπιστεί με βάναυσο τρόπο, με κατεδαφίσεις, με ανοίγματα, με μπαζώματα. Δυστυχώς και σήμερα ακόμα υπάρχει μια περίεργη αντιμετώπιση-νοοτροπία απέναντι στα τείχη.
Το μεγάλο πρόβλημα είναι το μέγεθος του μνημείου και οι διάσπαρτες άσχετες χρήσεις παράλληλα με αυτό. Μιλάμε για ένα πολύ μεγάλο οχυρωματικό έργο, όπου οι παρεμβάσεις αναγκαστικά γίνονται λίγο-λίγο. Σταδιακά. Έχουν γίνει αποσπασματικά αρκετές παρεμβάσεις. Κάποιες άλλες δεν έγιναν, αν και επείγουν, όπως οι παρεμβάσεις στατικής αποκατάστασης στα σημεία που πονούν.
Στο τμήμα της Δουκός Μποφόρ, που παρουσιάζει χρόνιες εκτεταμένες ρηγματώσεις, υπάρχει μελέτη εδώ και χρόνια αλλά δεν προχώρησε η παρέμβαση. Κατά παράδοξο τρόπο, διότι στο ίδιο σημείο έγινε μια καλαίσθητη αστική ανάπλαση πέριξ της Πύλης Σαμπιονάρα, που ούτε και αυτή βεβαίως αναστηλώθηκε.
Επείγει επίσης στατική παρέμβαση στα παράκτια τείχη, όπου δε μιλάμε δυστυχώς πια για ρηγματώσεις, αλλά για καταρρεύσεις».
Η τάφρος
«Όνειρό μας στην υπηρεσία είναι να μπορέσουμε να πάμε στην ανάδειξη και της τάφρου. Ώστε να υπάρχει η δυνατότητα περιήγησης στα τείχη και από πάνω, όπως γίνεται σήμερα, έστω με τα όποια προβλήματα καθαριότητας, φωτισμού και καλλωπισμού. Αλλά και από κάτω, κατά μήκος της τάφρου. Δυστυχώς η τάφρος, σε επίπεδο νοοτροπίας, εξακολουθεί σε μεγάλο βαθμό να αντιμετωπίζεται ως πλεονάζων χώρος, όπου πετάμε ένα σωρό άσχετες χρήσεις - γήπεδα, πάρκινγκ κ.τ.λ.», ανέφερε η κ. Συθιακάκη και πρόσθεσε: «Επίσης, όνειρό μας και μια εξέλιξη που θα έδινε άλλη λάμψη, αν θέλετε στα τείχη, είναι το άνοιγμα των πυλών και των στοών.
Πριν λίγα χρόνια είχαμε σημαντικές παρεμβάσεις. Έγιναν αναστηλώσεις από το Δήμο Ηρακλείου. Όμως, κάπου έχει μείνει στάσιμο το κομμάτι της λειτουργίας και απόδοσης στο κοινό. Για παράδειγμα, για την Πύλη Παντοκράτορα, έγινε η σωτήρια αναστήλωση, αλλά δεν υπάρχουν υποδομές για να λειτουργήσει ως ανοιχτός χώρος. Μακάρι να γίνει εφικτό να λειτουργεί την ημέρα, να είναι μόνιμα ανοιχτά ως πύλη διέλευσης, όπως συνέβαινε επί ενετοκρατίας. Βεβαίως, υπάρχουν αντικειμενικές δυσκολίες, όπως η φύλαξη, τόσο για εμάς όσο και για το Δήμο».
Η χρήση των τειχών
«Εδώ όμως περνάμε και στο μείζον κομμάτι της χρήσης των τειχών. Η προγραμματική σύμβαση υπουργείου και Δήμου έχει λήξει και κάπου ακόμα υπάρχουν μπερδέματα. Για παράδειγμα, ο Δήμος έχει ακόμα τα κλειδιά των πυλών. Υπάρχει επίσης το κομμάτι της καθαριότητας, του ευπρεπισμού. Εμείς ως υπηρεσία δεν έχουμε την ευχέρεια σε αυτό, αλλά θα μπορούσε ο Δήμος να συνδράμει, διότι μιλάμε για κοινόχρηστους χώρους.
Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει λυθεί το θέμα των χρήσεων. Το ΚΑΣ παλιότερα είχε βάλει ως όρο για την παραχώρηση της χρήσης των τειχών ένα συγκεκριμένο μάστερ πλαν. Αυτό δεν έγινε ποτέ. Γι' αυτό βρισκόμαστε τώρα σε ένα μετέωρο στάδιο, όπου εκκρεμεί η ανανέωση της παραχώρησης προς το Δήμο», πρόσθεσε η κ. Συθιακάκη.
Δήμος Ηρακλείου: «Δεν έχουμε αρμοδιότητα στη διαχείριση»
«Δεν έχουμε αρμοδιότητα, δεν είμαστε ως Δήμος ο διαχειριστής των τειχών. Όπως είναι γνωστό, έχει λήξει η παραχώρηση χρήσης του μνημείου. Άρα ο Δήμος δεν έχει αρμοδιότητα. Υπήρξαν κάποιες επιμέρους παραχωρήσεις χρήσης για τις πύλες που αναστηλώθηκαν από την προηγούμενη δημοτική Αρχή, ως εξαίρεση, ανταπόδοση για τα έργα που έγιναν. Να είμαστε ξεκάθαροι. Από τον Ιανουάριο του 2014 έχει λήξει οριστικά η προγραμματική σύμβαση βάσει της οποίας μπορούσε ο Δήμος να κάνει έργα και παρεμβάσεις στα τείχη. Δεν έχουμε αρμοδιότητα στο μνημείο. Ούτε για την καθαριότητα, ούτε για την αποψίλωση, ούτε για επισκευές», ανέφερε από την πλευρά του στη "Νέα Κρήτη" ο αρμόδιος αντιδήμαρχος Γιάννης Αναστασάκης και συμπλήρωσε:
«Αυτό που τόσους μήνες εμείς, ως δημοτική Αρχή, μπορούσαμε να κάνουμε είναι μόνο προετοιμασία. Να προετοιμάσουμε προτάσεις, μελέτες κ.τ.λ., ώστε να έχουμε μια ετοιμότητα όταν πάρουμε ξανά τη χρήση των τειχών. Τη ζητάμε τη χρήση από το υπουργείο Πολιτισμού. Κάναμε την κίνηση που έπρεπε. Ήδη από τον Οκτώβριο στείλαμε στη 13η ΕΒΑ, με την οποία έχουμε μια καλή συνεργασία, προσχέδιο της νέας προγραμματικής σύμβασης. Δεν έχουμε πάρει, όμως, ακόμα απάντηση... Δεν μπορούμε λοιπόν παρά να περιμένουμε, προετοιμάζοντας παρεμβάσεις. Είτε πρόκειται για αποκατάσταση, όπως το "χτυπημένο" τμήμα της Δ. Μποφόρ, ή τα παράκτια τείχη. Είτε για αναπλάσεις, όπως στην περίπτωση του Προμαχώνα Αγίου Ανδρέα»...
Η ξεθωριασμένη λάμψη της Ιστορίας
Συνεχίζοντας το οδοιπορικό μας στον οχυρωματικό περίβολο του Ηρακλείου, στο δεύτερο μέρος της έρευνάς μας, θα ''περιηγηθούμε'' στο βόρειο και βορειοανατολικό κομμάτι του σπουδαίου μνημείου. Εδώ, αντίθετα με το νότιο και νοτιοδυτικό κομμάτι, απουσιάζουν οι στοχευμένες παρεμβάσεις και το μνημείο δείχνει πιο "ξεθωριασμένο" στο μάτι του κάθε επισκέπτη. Στα βορειοανατολικά, ξεχωριστό σημείο αποτελεί ο Προμαχώνας και η Πύλη Σαμπιονάρα.
Ξεκινώντας από την ευχάριστη όψη του νομίσματος, χάρη στις ενέργειες της προηγούμενης δημοτικής Αρχής δημιουργήθηκε μια ειδική είσοδος στα ανατολικά του οχυρωματικού συγκροτήματος. Η έτερη είσοδος, στα δυτικά, θυμίζουμε έχει σχεδιαστεί στον Προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα, αλλά η παρέμβαση εκεί έχει μείνει ακόμα στα χαρτιά...
Εδώ, στη Σαμπιονάρα, η φιλοσοφία της παρέμβασης ήταν έξυπνη: αποκατάστασή της και διαμόρφωση του επικείμενου κοινόχρηστου χώρου στην οδό Δουκός Μποφόρ, με την οποία θα έχουν οι επισκέπτες του Ηρακλείου τη δυνατότητα να προσεγγίσουν την παλιά πόλη από το ενετικό λιμάνι μέσω της εξαιρετικά ενδιαφέρουσας πύλης-στοάς του ενετικού οχυρωματικού περιβόλου του Ηρακλείου...
Η Πύλη Σαμπιονάρα ήταν μπαζωμένη επί χρόνια και πάνω της υπήρχαν διάφορα κτίσματα (Κρητικό Κέντρο, Λύκειο Ελληνίδων, κ.τ.λ.). Η δημοτική Αρχή απέκτησε τα ακίνητα, τα οποία και κατεδάφισε, προκειμένου να ξεκινήσουν οι εργασίες αποκάλυψης της πύλης. Ταυτόχρονα συνέταξε τη μελέτη αποκατάστασής της και στη συνέχεια διεκδίκησε και πέτυχε την ένταξη του έργου στο ΕΣΠΑ. Συνδέθηκε για πρώτη φορά το ισόπεδο τμήμα της πλατείας του Προμαχώνα Σαμπιονάρα με το χαμηλότερο επίπεδο της βοηθητικής Πύλης Σαμπιονάρα ή αλλιώς Πύλης της Άμμου, που στο παρελθόν συνέδεε το Χάνδακα με το λιμάνι.
Πώς έγινε αυτό; Τοποθετήθηκαν μεταλλικές πεζογέφυρες, οι οποίες ενώνουν το ευθύγραμμο τμήμα του προμαχώνα με τη λεωφόρο Δουκός Μποφόρ. Επίσης, έγινε σκυροδέτηση του περιβάλλοντος χώρου και της ραμπόσκαλας από την πλευρά της Δουκός Μποφόρ και ακολούθησε επίστρωση με πλάκες πορόλιθου.
Ο χώρος φυτεύτηκε, ηλεκτροφωτίστηκε και τοποθετήθηκε αστικός εξοπλισμός.
Ουσιαστικά δημιουργήθηκε ένα "μπαλκόνι" για την πόλη που ελκύει τους τουρίστες. Από εκεί και πέρα, βεβαίως, μένει να δούμε στην πράξη και το άλλο κομμάτι του σχεδιασμού. Διότι η πύλη δε λειτουργεί, δεν είναι ανοιχτή και δεν αξιοποιείται για κάποιο σκοπό.
Οι βαθιές πληγές του χρόνου
Και μπορεί στο συγκεκριμένο κομμάτι της Δουκός Μποφόρ να δημιουργήθηκε όντως ένα όμορφο "μπαλκόνι" με θέα το λιμάνι, όμως στο ευθύγραμμο κομμάτι των τειχών επί της Δ. Μποφόρ η εικόνα δεν είναι καθόλου καλή... Αντιθέτως, προβληματίζουν οι διά γυμνού οφθαλμού - ακόμα και από μακριά - ρηγματώσεις, οι τρύπες που υπάρχουν ανάμεσα στις πέτρες. Στο συγκεκριμένο σημείο το ενετικό τείχος είναι εξαιρετικά καταπονημένο, καθώς έχει υποστεί βαθιές και ισχυρές ρηγματώσεις, οι οποίες ακριβώς επειδή δεν αντιμετωπίστηκαν χειροτέρεψαν δραματικά με την πάροδο του χρόνου, με αποτέλεσμα σήμερα να εγείρονται ζητήματα και για τη στατικότητα του μνημείου.
Εδώ θα πρέπει να υπάρξει άμεσα παρέμβαση για την επούλωση των στατικών πλέον "πληγών" του τείχους.
Βεβαίως, η ίδια και ακόμα χειρότερη κατάσταση επικρατεί σε όλο σχεδόν το βόρειο παράκτιο τμήμα των τειχών.
Με βάση τις εκτιμήσεις των ειδικών, αυτό είναι το πλέον "αδύναμο" τμήμα του οχυρωματικού τείχους, ακριβώς επειδή βρίσκεται πάνω στη θάλασσα. Λόγω του κυματισμού της θάλασσας, προκλήθηκε σταδιακά αποκόλληση σημαντικών τμημάτων της επιχωμάτωσης. Το δυστύχημα είναι πως ως τώρα δεν έχουν γίνει σοβαρές, οργανωμένες παρεμβάσεις αποκατάστασης, με αποτέλεσμα οι σπηλαιώσεις και οι ρηγματώσεις να έχουν επεκταθεί.
Η πραγματικότητα είναι πως το βάρος έπεσε στη λειτουργική και αισθητική διαμόρφωση της παραλιακής λεωφόρου, με το παράκτιο τμήμα των τειχών να μένει εκτός.
Τα κομμένα Νεώρια
Ενδεικτική της αδράνειας και του χαμηλού ενδιαφέροντος των αρμοδίων είναι η κατάσταση στα Νεώρια. Για τα δυτικά και ανατολικά Νεώρια είχαμε ακούσει μεγαλόστομα λόγια και βαρύγδουπες υποσχέσεις. Είχαμε ακούσει για μια δραστική μεταμόρφωση μέσω φιλόδοξων μάστερ πλαν και πανελλήνιων διαγωνισμών. Πέρασαν τα χρόνια. Ακόμα περιμένουμε, δυστυχώς, τη μεταμόρφωσή τους.
Εντωμεταξύ η εικόνα παραμένει κακή. Τα Νεώρια στέκουν θλιβερά, κομμένα και μισά, και η πόλη έχει χάσει την επαφή με τη θάλασσα.
Με το μάστερ πλαν να έχει μείνει στις καλένδες, έγιναν ωστόσο κάποιες περιορισμένες παρεμβάσεις- "λίφτινγκ". Ο ΟΛΗ, σε συνεργασία με το Δήμο Ηρακλείου, προχώρησε στον καθαρισμό του εξωτερικού χώρου, στο φωτισμό εσωτερικά της δεξαμενής, την επισκευή του εξωτερικού φωτισμού και στην τοποθέτηση σύγχρονης, "έξυπνης" ενημερωτικής πινακίδας για τους επισκέπτες. Πρόκειται βεβαίως για μικρής κλίμακας παρεμβάσεις που δεν "αγγίζουν" το ίδιο το μνημείο.
Σήμερα οι επισκέπτες μοιάζουν μπερδεμένοι στη θέα των Νεωρίων. Στα ανατολικά Νεώρια μπορούν να τα διασχίσουν από μέσα. Χαζεύουν την κατασκευή, αλλά δείχνουν απορημένοι στο γιατί είναι κομμένα στα μισά.
Στα δυτικά, πάλι, Νεώρια διαβάζουν την ενημερωτική επιγραφή. Αλλά μένουν με το παράπονο, κοιτώντας πίσω από τα κάγκελα και την περίφραξη τα μισοκομμένα και εδώ Νεώρια. Πραγματικά κρίμα, διότι τα Νεώρια θα μπορούσαν να αποτελούν σημείο αναφοράς του οχυρωματικού περιβόλου.
Η ιστορία
Τα Νεώρια είναι στεγασμένοι επιμήκεις χώροι για την κατασκευή και επισκευή των καραβιών του βενετσιάνικου στόλου. Υπήρξαν ένα μεγαλεπήβολο τεχνικό έργο, η κατασκευή του οποίου χωρίζεται σε τέσσερις φάσεις από τον 15ο-17ο αι. Συνολικά χτίστηκαν 19 νεώρια στο Ηράκλειο, ομαδοποιημένα σε τρία οικοδομικά συγκροτήματα. Μεταξύ τους επικοινωνούσαν μέσα από τοξωτά ανοίγματα και έκλειναν με θυρόφυλλα από καδρόνια με κενά διαστήματα μεταξύ τους. Τα περισσότερα νεώρια, δυστυχώς, κατεδαφίστηκαν για τις ανάγκες της παραλιακής...
Ανάμεσα στα νεώρια υπήρχε αποθήκη άλατος, ενώ μια μεγάλη δεξαμενή νερού με χωρητικότητα 20.000 βαρέλια είχε χτιστεί δυτικά από το τελευταίο νεώριο. Αποτελείται από δύο θολοσκεπείς χώρους, που επικοινωνούν μεταξύ τους μέσα από τοξωτά ανοίγματα, και διαθέτει τέσσερα ανοίγματα για να μπαίνουν το φως και ο αέρας.
Η αφανής Πύλη Δερματά
Μαζί με τα Νεώρια, την παρέμβαση που θα αναδείξει το μνημείο και την ευρύτερη περιοχή περιμένει και η Πύλη του Δερματά, στον ομώνυμο κόλπο, ανατολικά του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας. Η πύλη Δερματά είχε κατασκευαστεί ως διέξοδος στην περίπτωση αποκλεισμού του ενετικού λιμανιού. Σήμερα σώζεται δίπλα στο νέο δημοτικό πάρκινγκ, απέναντι από το Μποδοσάκειο Σχολείο. Δυστυχώς, η ανάπλαση της ευρύτερης περιοχής του όρμου του Δερματά έχει μείνει στα "χαρτιά", με συνέπεια ένα από τα πλέον ιστορικά κομμάτια των τειχών να έχει βυθιστεί στην αφάνεια. Ο όρμος και η Πύλη του Δερματά, θυμίζουμε, είναι άρρηκτα δεμένα με σημαντικότατα ιστορικά γεγονότα κατά την περίοδο της εικοσαετούς πολιορκίας της ενετικής Candia από τους Οθωμανούς, που σήμανε και το τέλος της ιστορίας της.
Στην αφάνεια παραμένει η ιστορική από τα γεγονότα της τουρκικής πολιορκίας της Κάντια Πύλη Δερματά, που περιμένει την πολυσυζητημένη ανάπλαση του όρμου Δερματά.Ο κλειστός Κούλες
Κι αν τα Νεώρια προκαλούν θλίψη μισοκομμένα και η Πύλη του Δερματά παραμένει στην αφάνεια, το μεγάλο "μείον" στο παραλιακό βόρειο μέτωπο του οχυρωματικού μνημείου αποτελεί αναμφίβολα ο κλειστός Κούλες!
Το φρούριο Κούλες ή το πάλαι ποτέ "φρούριο της θάλασσας", όπως το αποκαλούσαν οι Ενετοί, το ιστορικό αυτό έμβλημα του Ηρακλείου, έκλεισε τις πύλες του για το κοινό λόγω εργασιών αποκατάστασης από την 13η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, στα μέσα του 2011. Και είναι άγνωστο πότε ακριβώς θα ξανανοίξει τις πύλες του.
Απογοήτευση στους επισκέπτες προκαλεί η θέα του περιφραγμένου, κλειστού φρουρίου Κούλε. Το εμβληματικό μνημείο της πόλης παραμένει κλειστό λόγω εργασιών από το 2011.Μέχρι να συμβεί αυτό, οι τουρίστες φεύγουν απογοητευμένοι από τον Κούλε, αφού λόγω εργοταξίου δεν μπορούν να μπουν μέσα και να θαυμάσουν τα μυστικά του ενετικού φρουρίου. Η υπόθεση της αποκατάστασης του εμβληματικού αυτού μνημείου ξεκίνησε το 1993. Τότε, με τη βοήθεια υποθαλάσσιων βιντεοσκοπήσεων, είχε διαπιστωθεί η ύπαρξη έντονων σπηλαιώσεων στα θεμέλια του ενετικού φρουρίου. Χρειάστηκε, βέβαια, να περάσουν πολλά χρόνια, και συγκεκριμένα να φτάσουμε στο Νοέμβριο του 2006 για να δημοπρατηθεί το έργο αποκατάστασης των σπηλαιώσεων.
Χρειάστηκε κατόπιν να περάσουν και άλλα χρόνια. Να φτάσουμε στο 2011 για να δημοπρατηθεί και να ξεκινήσει το έργο της αποκατάστασης, που χρηματοδοτείται με 1,8 εκατ. ευρώ μέσω του ΕΣΠΑ. Αφού είχε προηγηθεί η κατάρρευση εξαιτίας των ισχυρών ανέμων τμήματος του μνημείου το Φεβρουάριο του 2006...
Αισίως, το σίριαλ έχει κλείσει μια 20ετία, με το φρούριο να περιμένει καρτερικά να ολοκληρωθούν οι εργασίες που θα επουλώσουν τις φθορές και τις "πληγές" του και να ξανανοίξει ξανά τις πόρτες του στο κοινό!
Το έργο, που είναι σε εξέλιξη εδώ και μια 4ετία στον Κούλε, περιλαμβάνει εκτεταμένες στερεωτικές επεμβάσεις και εργασίες συντήρησης των λίθινων, μαζί με τους λέοντες. Θα γίνουν εκτεταμένες στερεώσεις-γεμίσματα. Επίσης, προβλέπονται συμπληρώσεις λίθων, αντιμετώπιση ρωγμών και επιδιόρθωση των στηθαίων. Συντήρηση των 3 λεόντων και του λέοντα του Αγίου Μάρκου πάνω από την κεντρική είσοδο, δυτικά, που ήταν σε πολύ κακή κατάσταση λόγω του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Απολέπιση της επιφάνειας του μαρμάρου, έντονες ρηγματώσεις από τους σιδερένιους συνδέσμους και βαριά επίδραση της θαλασσινής αλμύρας παντού είναι τα κύρια προβλήματα. Το ίδιο ισχύει και για τους απλούς δόμους από ψαμμίτη, που σε πολλά σημεία παρουσιάζουν έντονη κυψέλωση.
Με νέα όψη
Η μελέτη του έργου, που υλοποιείται μέσω του ΕΣΠΑ, προβλέπει επίσης ποίκιλες στεγανωτικές και στατικές εργασίες, καθώς και την αποκατάσταση των ηλεκτρολογικών εγκαταστάσεων, έχοντας σαν στόχο να δώσει άλλη πνοή στο βενετσιάνικο φρούριο του Ηρακλείου, τον Κούλε. Μάλιστα, η παρέμβαση μπορεί να αργήσει αισθητά, όμως τουλάχιστον υπόσχεται εντυπωσιακά αποτελέσματα.
Στην κεντρική αίθουσα του Κούλε θα τοποθετηθούν εκθέματα και εποπτικό υλικό, που θα προσφέρουν στους επισκέπτες μια σαφή εικόνα της πολιορκίας του Χάνδακα από τους Τούρκους, τη μεγαλύτερη που έχει καταγράψει η σύγχρονη ιστορία, και μια από τις καθοριστικότερες γιγαντομαχίες για την ιστορία της μεσαιωνικής Ευρώπης. Χάρτες και αρχαιολογικά αντικείμενα θα συνδυαστούν με την παρουσίαση της ίδιας της ιστορίας του Κούλε, ανάμεσά τους παλιές αποτυπώσεις, χάρτες και φωτογραφίες εποχής.
Ιδιαίτερη αίσθηση αναμένεται ότι θα προκαλέσει η έκθεση που θα είναι αφιερωμένη στον Ιωάννη Δασκαλογιάννη, με σημείο αναφοράς τη φυλάκιση του ήρωα στο φρούριο, ενώ θα παρουσιαστούν με ένα διαφορετικό τρόπο τα κανόνια που υπάρχουν στον Κούλε, καθώς επίσης αμφορείς και άλλα αντικείμενα που εντοπίστηκαν σε ναυάγια στο Ηράκλειο.
Εκτός όμως από την αξιοποίηση του μνημείου για μουσειακούς σκοπούς, ο Κούλες θα αποκτήσει και άλλες σημαντικές υποδομές για τους επισκέπτες. Έτσι, θα δημιουργηθεί χώρος εκδηλώσεων και συνεδρίων, καθώς και αντίστοιχος για εκπαιδευτικά προγράμματα. Επίσης, θα διαμορφωθούν χώροι για υπαίθριες εκδηλώσεις και θα κατασκευαστούν αναψυκτήριο και εγκαταστάσεις υγιεινής, ενώ το μνημείο θα αποκτήσει και υποδομές για ΑμεΑ.
Διαπιστώσεις-συμπεράσματα
Το οδοιπορικό κατά μήκος του οχυρωματικού περιβόλου της πόλης μάς βοήθησε να αντιληφθούμε από πρώτο χέρι το πώς φαίνεται και τι αποτύπωμα αφήνει το σπουδαίο μνημείο στα μάτια και στο μυαλό των επισκεπτών. Η διαπίστωση είναι προφανής. Η ενετική οχύρωση του Ηρακλείου μαγνητίζει, κεντρίζει το ενδιαφέρον, δίνει τροφή για μυστήριο. Αλλά έχει "ταβάνι". Μαγεύει, αλλά μέχρι ένα σημείο. Και ο λόγος είναι επειδή δεν έχει συνέχεια. Δεν έχει αναδειχτεί, δυστυχώς, στο σύνολό του, αλλά αποσπασματικά.
Ο τουρίστας μπορεί δηλαδή να εντυπωσιαστεί, ευρισκόμενος μπροστά στη Πύλη Παντοκράτορα και να απογοητευτεί σταματώντας στα Νεώρια. Μπορεί να θαυμάσει τη συνέχεια των τειχών από τη Βίγλα μέχρι τον Άγιο Ανδρέα. Δεν μπορεί να συνδέσει, όμως, εύκολα εκείνη τη μεριά των τειχών με τη Σαμπιονάρα, τα Νεώρια και τον Κούλε...
Για να το εξειδικεύσουμε λίγο παραπάνω, ένα εμφανές πρόβλημα είναι οι ασυνέχειες στην τάφρο. Σε πάμπολλα σημεία η τάφρος διασπάται και χάνει τη φυσική της ταυτότητα από ένα σωρό σημαντικές μεν, αλλά άσχετες με το μνημείο λειτουργίες. Γκαράζ, πάρκινγκ, φυτώρια, πάρκα, αθλητικοί χώροι. Και φυσικά οι οδικές αρτηρίες, για τις ανάγκες των οποίων έχουν δημιουργηθεί μεταγενέστερα, τεχνητά και μάλλον όχι καλαίσθητα, ανοίγματα (Καινούργια Πόρτα, Χανιώπορτα κ.τ.λ.).
Ασυνέχεια υπάρχει επίσης και στο πάνω επίπεδο των τειχών. Το θετικό είναι πως μπορεί κανείς να περπατήσει, να κάνει βόλτα πάνω στα τείχη, από τη Βίγλα μέχρι τον Προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα, στην παραλιακή. Όμως η διαδρομή δεν είναι η ίδια. Στο κομμάτι από Βίγλα ως Μαρτινέγκο ο χώρος περιπάτου είναι σαφώς καλύτερος και πιο προσεγμένος. Στο υπόλοιπο, μετά βίας μπορεί κανείς να μιλήσει για μονοπάτι, μέσα σε αυτήν τη βλάστηση.
Από εκεί και πέρα η κοινή διαπίστωση είναι πως ο ανοιχτός αυτός χώρου περιπάτου και πράσινου πάνω στα τείχη περισσότερο υπάρχει στα χαρτιά παρά στην πράξη. Η αλήθεια είναι πως ελάχιστος είναι ο κόσμος που περιδιαβαίνει καθημερινά στο χώρο αυτό...
Αδύναμος κρίκος σε ό,τι αφορά την ανάδειξη όλου του μνημείου παραμένει το βόρειο παραλιακό μέτωπο. Εδώ έγιναν άλλωστε πολιτιστικά, ιστορικά "εγκλήματα" πριν δεκαετίες, όταν στον βωμό της διάνοιξης της παραλιακής λεωφόρου εξαφανίστηκαν τμήματα των τειχών, του ίδιου του λιμανιού - το μεγαλύτερο κομμάτι των Νεωρίων.
Ολοκληρωμένη ανάδειξη: Το φιλόδοξο εγχείρημα που δεν προχώρησε
Το μεγάλο αυτό μειονέκτημα των ενετικών τειχών, η εικόνα ασυνέχειας και διάσπασης, θα μπορούσε ίσως να αντιμετωπιστεί με ένα οργανωμένο σχέδιο ανάδειξης όλου του οχυρωματικού περιβόλου. Μια τέτοια προσπάθεια είχε ξεκινήσει πριν χρόνια από το Δήμο Ηρακλείου, με μπροστάρηδες το δήμαρχο Γιάννη Κουράκη και τον τότε αρμόδιο αντιδήμαρχο Κώστα Μαμουλάκη.
Η τότε δημοτική Αρχή είχε έτρεχε πρόσω ολοταχώς για την υλοποίηση του φιλόδοξου master plan, που είχε ως στόχο την ενιαία ανάδειξη του οχυρωματικού περιβόλου του Ηρακλείου, σε μια προσπάθεια να αποκτήσει η πόλη μια ισχυρή τουριστική "ταυτότητα", όπως η Ρόδος και η Μάλτα, Μετά από μήνες προετοιμασιών, στο Δήμο, με επικεφαλής της προσπάθειας τον αντιδήμαρχο Κώστα Μαμουλάκη, ετοίμασαν τα τεύχη του πανελλήνιου αρχιτεκτονικού διαγωνισμού.
Μέσω της μελέτης επιδιώκονταν 5 παράλληλοι στόχοι: α) Η προστασία αυτού καθαυτού του μνημείου ως χαρακτηριστικό δείγμα της οχυρωματικής τέχνης του 15ου αιώνα, β) η ανάδειξη του μνημείου ως ενιαίου συνόλου οχυρωματικής τέχνης, γ) η ενσωμάτωση του μνημείου στη λειτουργία της σημερινής πόλης, με την ανάπτυξη των κατάλληλων και συμβατών με την προστασία του μνημείου δραστηριοτήτων σε όλο το φάσμα των τειχών, στους προμαχώνες και επιπρομαχώνες, στις χαμηλές πλατείες, στις πύλες, στις στοές και στην τάφρο, δ) η αμεσότερη και πιο λειτουργική σύνδεση των ενετικών τειχών με την παλιά πόλη και τις γειτονιές και ε) η περιβαλλοντική αναβάθμιση της παλιάς πόλης και γενικότερα όλου του Ηρακλείου.
Το όλο εγχείρημα ακουγόταν ιδιαίτερα ενδιαφέρον και φιλόδοξο. Δεν πραγματοποιήθηκε, όμως, ποτέ...
Μπάμπης Σαββίδης
