default-image

Υδάτινος εφιάλτης προ των πυλών στο νησί μας

Χανιά
Υδάτινος εφιάλτης προ των πυλών στο νησί μας

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Οι καταρράκτες του ουρανού που άνοιξαν και ξέχασαν να κλείσουν το φετινό δύσκολο χειμώνα έθεσαν σε επιφυλακή ολόκληρη την Κρήτη, που βίωσε έντονα καιρικά φαινόμενα σε πρωτόγνωρη ένταση, με μεγάλες καταστροφές ανά περιοχή. Οι πλημμύρες ξύπνησαν μνήμες από τα φονικά γεγονότα του 1994, όταν το Ηράκλειο έζησε το δικό του κατακλυσμό, με το Γιόφυρο να εξαπολύει την οργή του στην πόλη, και χτύπησαν ξανά το καμπανάκι, το οποίο είχε κρούσει με το δικό της τρόπο και η "Νέα Κρήτη" το καλοκαίρι.

Σήματα συναγερμού που μετατρέπονται σε σειρήνες, καθώς η κλιματική αλλαγή βρίσκεται προ των πυλών, αν δεν έχει ήδη ξεκινήσει, και η Κρήτη μόνο αλώβητη που δε θα βγει από αυτήν. Το πιο ανησυχητικό είναι όμως ότι εμφανιζόμαστε στην πραγματικότητα ανοχύρωτοι απέναντι στη δύναμη της φύσης, για ένα πολύ σημαντικό λόγο τον οποίο συνοψίζει εύστοχα ο μηχανικός Περιβάλλοντος στο Πολυτεχνείο Κρήτης κ. Γιάννης Δαλιακόπουλος: «Οι συνθήκες είναι "απρόβλεπτες" γιατί έχουν να κάνουν με την έλλειψη πρόληψης στη φιλοσοφία μας». Και εκεί βρίσκεται το κλειδί, καθώς η πρόληψη περνάει μέσα από τις παρατηρήσεις, τη μελέτη της συχνότητας των φαινομένων και την αντιμετώπιση των παραξενιών της φύσης μέσα από την επιστημονική ανάλυση και τις αξιόπιστες τεχνικές λύσεις. Το γνωστό πρόβλημα της έλλειψης κονδυλίων και προσωπικού δε θα μπορούσε να απουσιάζει και από το θέμα των δεδομένων που έχουν να κάνουν με τη συχνότητα των πλημμυρικών φαινομένων, τα οποία γίνονται όλο και πιο επικίνδυνα με δεδομένη και την κλιματική αλλαγή αλλά και την άναρχη δόμηση, ειδικά στα αστικά κέντρα.

«Αστραπιαίες πλημμύρες»

Ιδιαίτερη σημασία έχει, όπως μας εξήγησε ο κ. Δαλιακόπουλος, η χωρική και χρονική κατανομή της βροχόπτωσης ειδικά στα φαινόμενα που ορίζονται ως «αστραπιαίες πλημμύρες» (flash floods), οι οποίες εξελίσσονται σε διάστημα λιγότερο του 6ώρου και είναι εξαιρετικά επικίνδυνες για την πρόκληση καταστροφών. Κάτι το οποίο βιώσαμε ιδιαίτερα έντονα φέτος.

Οι εξελιγμένες μέθοδοι παρατήρησης των αστραπιαίων πλημμυρών, δυστυχώς, δεν αποτελούν, όπως θα έπρεπε, μια συνηθισμένη πρακτική και για την Κρήτη. Μια σημαντική προσπάθεια έγινε από το Πολυτεχνείο Κρήτης με την ανάλυση των δεδομένων του μετεωρολογικού ραντάρ, το οποίο βρίσκεται στα Χανιά και μπορεί να δώσει ανά 15 λεπτά εικόνα των μετεωρολογικών σχηματισμών και της δυνητικής βροχόπτωσης που μπορούν να προκαλέσουν σε ακτίνα 100 km. Συνεπώς δίνεται και χρόνος έγκαιρης προειδοποίησης, καθώς τέτοια ακραία φαινόμενα κινούνται με ταχύτητες ως και 60 km/h. Όμως ατυχώς και αυτό υπολειτουργεί, με αποτέλεσμα να καταγράφεται μεγάλη έλλειψη σε παρατηρήσεις, όπου εστιάζεται και το κύριο πρόβλημα για την Κρήτη.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το μετεωρολογικό ραντάρ αποτελεί εξοπλισμό της αμερικανικής βάσης στη Σούδα, το οποίο έχει παραχωρηθεί πλέον στην ελληνική Πολεμική Αεροπορία.

Περίπλοκη υπόθεση

Το εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι, όπως μας εξήγησε ο κ. Γιάννης Δαλιακόπουλος, ότι ο προσδιορισμός μιας πλημμύρας και η άμεση συσχέτισή της με τη βροχόπτωση αποδεικνύονται περίπλοκες υποθέσεις. Και η απόδειξη είναι η σύγκριση των δεδομένων σε βάθος 30ετίας από το Τμήμα Υδρο-οικονομίας της Περιφέρειας Κρήτης και το Εθνικό Αστεροσκοπείο. Όπως διαπιστώνεται, η φύση παίζει καμιά φορά και περίεργα παιχνίδια, καθώς για παράδειγμα τόσο ο φετινός Γενάρης όσο και εκείνος του υδρολογικού 1994, όταν σημειώθηκε η καταστροφική πλημμύρα στο Γιόφυρο, ήταν το ίδιο βροχεροί. Παρά το γεγονός λοιπόν ότι, με βάση τα στατιστικά, δίνεται η εντύπωση πως για έναν αντίστοιχο βροχερό μήνα θα είχαμε και αντίστοιχες πλημμύρες, κάτι τέτοιο δεν επιβεβαιώθηκε σε μεγάλο βαθμό από την πραγματικότητα.

Για το σταθμό μέτρησης στο λιμάνι του Ηρακλείου ο φετινός Ιανουάριος ήταν ο πιο βροχερός των τελευταίων 10 ετών, αν και σε βάθος χρόνου την περίοδο αυτή έχει βρέξει ως και 40% περισσότερο, όπως για παράδειγμα το 2004. Αυτό όμως που για τους επιστήμονες έχει τη μεγαλύτερη σημασία ώστε να "δουν" τις πλημμύρες και να μπορέσουν να κατανοήσουν τη συχνότητά τους είναι η ημερήσια ακόμα και ωριαία κατανομή της βροχόπτωσης. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Αστεροσκοπείου, το φετινό Γενάρη η βροχή όλου του μήνα έπεσε μέσα σε δύο 3ήμερα. Ενδεικτικά, στην πλημμύρα του Γιόφυρου στις 13 Ιανουαρίου του 1994 στο Ηράκλειο είχαν πέσει σε μία μέρα 33 χιλιοστά (αντίστοιχα την ίδια μέρα στον Προφήτη Ηλία, στο νοτιότερο άκρο της λεκάνης είχαν πέσει 130 χιλιοστά βροχής), ενώ φέτος, κατά ένα περίεργο παιχνίδι της τύχης, συμπτωματικά πάλι στις 13 Ιανουαρίου έπεσαν 21,8 σε μία μέρα, αλλά μέσα στο διήμερο 12-13/1 έπεσαν 38 χιλιοστά βροχής.

Παρ' όλα αυτά, σύμφωνα με τον κ. Δαλιακόπουλο, οι ποσότητες αυτές δεν είναι οι μεγαλύτερες ημερήσιες τιμές για την περιοχή, καθώς την ίδια περίοδο έχει βρέξει ως και 100% παραπάνω στη διάρκεια μίας ημέρας μέσα στο Ηράκλειο. Αυτό φυσικά ισχύει για το μήνα Ιανουάριο, καθώς είναι πιθανό να έχει βρέξει και περισσότερο από το διπλάσιο κάποιον άλλο μήνα.

Ανά περιοχή

Για τους επιστήμονες μεγάλη σημασία έχει επίσης η χωρική κατανομή της βροχόπτωσης, δηλαδή ανά περιοχή, καθώς σε μεγάλες υδρολογικές λεκάνες οι τιμές ενός μόνο σταθμού είναι σπάνια αντιπροσωπευτικές. Για παράδειγμα, στο πλημμυρικό γεγονός του '94 στον Προφήτη Ηλία είχε ρίξει τέσσερις φορές περισσότερη βροχή απ' ό,τι στο λιμάνι του Ηρακλείου. Όμως, παρά τη σημασία που θα έπρεπε να δίνεται στο θέμα της καταγραφής και της παρακολούθησης αυτών των φαινομένων, δυστυχώς, σύμφωνα με το γνωστό επιστήμονα από το Πολυτεχνείο Κρήτης, από το 2010 και μετά η συστηματική παρακολούθηση των περισσότερων σταθμών του Ηρακλείου έχει ατονήσει λόγω της έλλειψης προσωπικού αλλά και της σταδιακής αντικατάστασής τους από τηλεμετρικούς υψηλής χρονικής ανάλυσης, που είναι όμως προς το παρόν λιγότεροι σε αριθμό και άρα σε κάλυψη.

Χτυπήσαμε καμπανάκι

Η "Νέα Κρήτη" είχε προειδοποιήσει για τους κινδύνους, ειδικά στην περιοχή του Γιόφυρου, ήδη από το καλοκαίρι του 2014, όταν έγινε η παρουσίαση στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης των μέχρι τώρα αποτελεσμάτων του ευρωπαϊκού έργου RISK, καθώς και άλλων έργων Πολιτικής Προστασίας, που υλοποίησαν ή υλοποιούν φορείς της Κρήτης, όπως τα έργα PATCH, RACCE και SEE του ΜΦΙΚ και του NEREIDS του ΙΤΕ, στα πλαίσια ανοικτής ημερίδας για την ελαχιστοποίηση των κινδύνων από τις φυσικές καταστροφές.

Στο σχετικό ρεπορτάζ, το οποίο αποδείχτηκε σε μεγάλο βαθμό προφητικό, είχαν καταγραφεί οι λόγοι της επικινδυνότητας, που εμφανίζεται όλο και πιο ανησυχητική, με σημείο αναφοράς την κλιματική αλλαγή και κυρίως το ότι οι βροχοπτώσεις ενδέχεται να συγκεντρώνονται σε μικρότερα χρονικά διαστήματα και να είναι κατά συνέπεια εντονότερες.

Δηλαδή, πολύ απλά καταρρακτώδεις βροχές, ξαφνικές και καταστροφικές. Ακριβώς όπως η καίρια διαπίστωση του κ. Δαλιακόπουλου για τις λεγόμενες «flash floods». Και βεβαίως να σημειωθούν σοβαρά προβλήματα στην αγροτική παραγωγή σε πρώτη φάση, στον τουρισμό και γενικώς σε κάθε τομέα εμπορικής, οικονομικής και καθημερινής δραστηριότητας από τη λειψυδρία, με δεδομένο ότι τα περισσότερα μοντέλα προβλέπουν για την Κρήτη μέχρι το 2090 μείωση των βροχοπτώσεων κατά περίπου 20-30% και αντίστοιχη αύξηση της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας από 1,8- 2ο C.

Ο Γιόφυρος

Μάλιστα, αναφορικά με τις πλημμύρες και δη τις "αστραπιαίες", σύμφωνα με το γνωστό γεωλόγο του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Χαράλαμπο Φασουλά, είχαν εντοπιστεί τα πιο σημαντικά προβλήματα για τα οποία είχε κρούσει ο κώδωνας του κινδύνου για την περιοχή, όπως η ύπαρξη τριών στενών μεταλλικών γεφυρών, οι γνωστές μπέλεϊ, στην είσοδο του ποταμού στο πολεοδομικό συγκρότημα του Ηρακλείου, οι οποίες μπορεί να λειτουργούν ως φράγματα, ενισχύοντας τον κίνδυνο εξαιτίας πλημμυρών για την περιοχή.

Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι, επειδή είναι στενές, σε μια πλημμύρα τα υλικά που θα μεταφέρουν τα νερά του ποταμού θα μπλοκάρουν στις γέφυρες, μετατρέποντάς τις σε φράγματα που θα αναγκάσουν το ποτάμι να "φουσκώσει". Το παράδειγμα που συνήθως χρησιμοποιείται είναι η θραύση φράγματος - δηλαδή τα φερτά υλικά δημιουργούν μεν ένα φράγμα, το οποίο δε έχει περιορισμένη ισχύ. Όταν το "φράγμα" σπάσει από την πίεση των υδάτων, τότε ο ποταμός μετατρέπεται σε ένα τοίχος που προχωρά με μεγάλη ταχύτητα.

Ο λόγος που τέτοια φαινόμενα είναι επικίνδυνα δεν είναι τόσο το νερό, αλλά τα φερτά υλικά. Ουσιαστικά μιλάμε για ποτάμι λάσπης και όχι νερού που, λόγω πυκνότητας και κατά συνέπεια αυξημένης ορμής, αποτελούν κίνδυνο-θάνατο.

Καλάμια και σκουπίδια

Μεγάλο πρόβλημα επίσης συνεχίζουν να αποτελούν τα καλάμια και τα σκουπίδια, ενώ ουσιαστικά από το 2006 δεν έχει γίνει κάποιο σημαντικό έργο, εκτός από το φράγμα της Καρκαδιώτισσας, το οποίο όμως αντιμετωπίζει το πρόβλημα μόνο στο δυτικό κομμάτι του Γιόφυρου, όπως μας εξήγησε ο γνωστός επιστήμονας του ΜΦΙΚ.

Δεν πρέπει επίσης να παραγνωρίζεται ότι, καθώς δεν είχαμε μετά την κατασκευή των τελευταίων παρεμβάσεων στην έξοδο του Γιόφυρου προς τη θάλασσα κάποιο έντονο φαινόμενο πλημμύρας, το έργο που έχει γίνει δεν έχει δοκιμαστεί στην πράξη ώστε να γνωρίζουμε την αποτελεσματικότητά του. Όσο για την οικιστική αλματώδη ανάπτυξη της περιοχής, αυτή είναι κάτι παραπάνω από διαπιστωμένη, ενώ οι προβλέψεις για το άμεσο μέλλον μόνο καθησυχαστικές που δεν είναι.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που είχαν παρουσιαστεί το περασμένο καλοκαίρι, χωροταξικά και πολεοδομικά για το 2030 προβλέπεται μια μικρή αύξηση των κατοίκων στην πόλη του Ηρακλείου, στα χαμηλά της λεκάνης απορροής, με το σύνολο του πληθυσμού να φτάνει τους 196.000 κατοίκους. Αυτό θα έχει ως συνέπεια την αύξηση του πολεοδομικού ιστού κατά 8%, με αναγκαστική επέκταση προς Νότο, άρα στην ευρύτερη περιοχή του Γιόφυρου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για ενίσχυση του κινδύνου εμφάνισης πλημμυρικών φαινομένων στην περιοχή.

Αριθμός ατόμων που επηρεάστηκαν από πλημμύρες ανά εκατομμύριο πληθυσμού κατά την περίοδο 2000-2011 (προσαρμογή από Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, 2012).
Ο μέσος όρος βροχόπτωσης στην Κρήτη από το 1970-2000 ανά περιοχή (πάνω) και οι αλλαγές στη βροχόπτωση σύμφωνα με τα μοντέλα της κλιματικής αλλαγής από το 2070-2100 σε σχέση με το διάστημα 1970-2000 (κάτω).
Τα γαλάζια διαστήματα δείχνουν το μέσο (καθώς και ελάχιστο και μέγιστο) μηνιαίο ύψος βροχής τα τελευταία τριάντα χρόνια (δεδομένα από το Τμήμα Υδρο-οικονομίας της Περιφέρειας Κρήτης), με κόκκινο οι τιμές που παρατηρήθηκαν κατά το τρέχος υδρολογικό έτος (δεδομένα από το Εθνικό Αστεροσκοπείο). Αντίστοιχα, με πράσινο φαίνονται οι μηνιαίες τιμές για το υδρολογικό έτος '93-'94, όταν συνέβη η μεγάλη πλημμύρα στο Γιόφυρο (τυχαία οι δύο Γενάρηδες ήταν το ίδιο βροχεροί).

ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΑΠΕΙΛΗ

Παγκόσμιο το πρόβλημα των πλημμυρών

Το θέμα δεν αφορά βεβαίως μονάχα την Κρήτη ή την Ελλάδα αφού, σύμφωνα με τη διεθνή βάση δεδομένων για τις καταστροφές ΕΜ-DAT, οι πλημμύρες αποτέλεσαν το 43% του συνόλου των φυσικών καταστροφών για την περίοδο 1998-2002. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Ευρώπη υπέστη περίπου 100 καταστροφικές πλημμύρες, που είχαν ως αποτέλεσμα 700 θανάτους, τη μετακίνηση περίπου μισού εκατομμυρίου κατοίκων και τουλάχιστον 25 δισ. ευρώ σε ασφαλιστικές δαπάνες.

Αναφορικά με το νησί μας, σύμφωνα με τον κ. Δαλιακόπουλο, η στατιστική ανάλυση των υδρομετεωρολογικών παρατηρήσεων έχει δείξει ότι στην Κρήτη το 50% των ακραίων βροχοπτώσεων λαμβάνουν χώρα μεταξύ Νοεμβρίου και Ιανουαρίου, ενώ σημαντικές πλημμυρικές παροχές εμφανίζονται με καθυστέρηση περίπου ενός μήνα, δηλαδή μεταξύ Δεκεμβρίου και Φεβρουαρίου. Η χρονική υστέρηση οφείλεται κυρίως στο ύψος χιονιού που συσσωρεύεται στους ορεινούς όγκους.

Σε σχέση με τη γεωγραφική κατανομή, μεγαλύτερη συχνότητα παρουσιάζουν οι πλημμύρες στη δυτική Κρήτη, ενώ μόνο το 1/3 εμφανίζεται στην ανατολική, λόγω της κατά μέσο όρο μικρότερης βροχόπτωσης και της προέλευσης των μετεωρολογικών σχηματισμών κυρίως από δυτικά, σε συνδυασμό με το ανάγλυφο του νησιού, που συχνά τους ανακόπτει. Αν στην "εξίσωση" προστεθεί η κλιματική αλλαγή, το σκηνικό γίνεται ακόμα πιο περίπλοκο και επικίνδυνο και για μας, καθώς η Κρήτη δε θα βγει αλώβητη από τη νέα κλιματική πραγματικότητα που διαμορφώνεται, αν δεν έχει ήδη ξεκινήσει.

Στη μάχη για την κατανόηση και άρα αντιμετώπιση των ακραίων καιρικών φαινομένων έχει ριχτεί και το Πολυτεχνείο Κρήτης με σημαντικές μελέτες και πρωτοβουλίες.

Όπως μας ανέφερε ο κ. Γιάννης Δαλιακόπουλος, μια πρόσφατη ανάλυση κλιματικών δεδομένων για την Κρήτη έδειξε ότι κατά μέσο όρο αναμένεται ελάττωση της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης κατά 26 mm ή περίπου 3% ανά δεκαετία και αύξηση της θερμοκρασίας κατά 0,5ο C ανά δεκαετία. Με βάση υδρολογικές προσομοιώσεις που κάνουν χρήση των συγκεκριμένων δεδομένων, αναμένεται μείωση των υδάτινων απορροών κατά πέντε με έξι χιλιοστά ανά δεκαετία, χωρίς ωστόσο να υπάρχει απόλυτη βεβαιότητα για το αν αυτό θα οφείλεται αποκλειστικά στην κλιματική αλλαγή ή σε τοπικά φαινόμενα. Όμως, ακόμα κι έτσι, ο κίνδυνος είναι προ των πυλών, καθώς, παρά τη συνολική τάση ελάττωσης της ετήσιας βροχόπτωσης, προβλέπεται αύξηση της έντασης και της ποσότητας της βροχόπτωσης κατά τους χειμερινούς μήνες, που είναι και οι πιο πιθανοί για εκδήλωση πλημμυρών. Επίσης, οι κατανομές των μηνιαίων βροχοπτώσεις προβλέπεται να αποκτήσουν μακρύτερες "ουρές" σε σχέση με το ιστορικό κλίμα, πράγμα που σημαίνει ότι τα ακραία γεγονότα αναμένεται να αυξηθούν.

Αυτό που μπορεί να δώσει τις απαντήσεις είναι η "μετάφραση" αυτών των ποιοτικών χαρακτηριστικών σε ποσοτικές εκτιμήσεις, κάτι το οποίο όμως απαιτεί σταθερές και συνεχείς μετρήσεις, ώστε να υπάρχει μια μεγάλη βάση δεδομένων για να γίνει κατανοητό το παρόν μέσα από το παρελθόν και άρα να δούμε μέσα από τις χαραμάδες που ανοίγει η επιστήμη το μέλλον. Και συντονισμένα με καίριες παρεμβάσεις να μπορέσουμε, αν όχι να αλλάξουμε, τουλάχιστον να αποφορτίσουμε από το μεγάλο κίνδυνο μιας πλημμύρας που θα καταστρέψει περιουσίες και θα στοιχίσει ενδεχομένως σε ανθρώπινες ζωές, όπως έχει συμβεί στο πρόσφατο παρελθόν.

Του Σταύρου Μουντουφάρη

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News