Από τα αρχαία χρόνια οι άνθρωποι προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν διάφορα "σημάδια" του καιρού για να προβλέψουν τις καιρικές συνθήκες που θα έρχονταν. Ακόμα και ο Αριστοτέλης είχε ασχοληθεί με την τοπική πρόγνωση της περιοχής του.
Η ανάγκη του ανθρώπου για την κατανόηση και την πρόβλεψη του καιρού έγινε ακόμα μεγαλύτερη όσο περνούσαν τα χρόνια καθώς μετά από αιώνες έχουν ανακαλυφθεί πολλά εργαλεία για την όσο το δυνατόν καλύτερη πρόγνωση του.
Μέχρι και σήμερα η παρατηρητικότητα του ανθρώπου συνεχίζει να βοηθά στην καλύτερη πρόγνωση και διατύπωση των επερχόμενων φαινομένων της κάθε περιοχής. Παρόλα αυτά, τα γνωμικά και οι προσωπικές παρατηρήσεις που για αιώνες βοηθούσαν τους ανθρώπους στην πρόγνωση των καιρικών φαινομένων θα πρέπει να συνδυάζονται πλέον με τις σύγχρονες προγνώσεις των επαγγελματιών μετεωρολόγων της κάθε χώρας αλλά και με τη βοήθεια οργάνων για καλύτερο αποτελέσματα.
Η φύση μας προειδοποιεί για την οποιαδήποτε μεταβολή του καιρού σε κάθε περιοχή πολύ πριν αυτή συμβεί. Προαναγγέλλεται από τη φύση η κάθε μεταβολή με διάφορα φαινόμενα και ειδικά από τη συμπεριφορά των ζώων. Όλα αυτά βοηθούν τον σύγχρονο παρατηρητή του καιρού ώστε να δημιουργήσει μία προγνωστική εικόνα για τις συνθήκες που θα επακολουθήσουν
Πολλά χρήσιμα γνωμικά σχετικά με τον καιρό προέρχονται από την λαϊκή σοφία χρόνο με το χρόνο εμπλουτίζονται και μεταδίδονται από γενιά σε γενιά.
Όλα τα γνωμικά που έχουμε ακούσει ειδικά σε περιόδους κακοκαιρίας να λέγονται στα καφενεία των χωριών μας, περισσότερο από τους ηλικιωμένους, στηρίζονται στις παρατηρήσεις των γεωργών, των βοσκών, των ναυτικών, και των ανθρώπων της υπαίθρου.
Τα πιο γνωστά "σημεία του καιρού" συνδέθηκαν από τους προγόνους μας με τα χρώματα που παίρνει ο ουρανός. Αν ήταν κόκκινη η Δύση του ήλιου έλεγαν ότι την επόμενη μέρα θα έχει δυνατό αέρα.
Αν το ηλιοβασίλεμα ήταν κόκκινο με καλό καιρό, ήταν ένδειξη ότι την άλλη μέρα θα έχει καλοκαιρία.
Όταν έβλεπαν το πρωί να κοκκινίζει ο ουρανός με την Ανατολή του ήλιου, έλεγαν ότι η μέρα θα είναι βροχερή.
Όταν ο ουρανός ήταν κόκκινος πριν ανατείλει ο ήλιος και το χρώμα του χανόταν μετά την Ανατολή έλεγαν ότι ήταν σημάδι βροχής.
Με καθαρό γαλανό ουρανό ανοικτού χρώματος περίμεναν εξαιρετική καλοκαιρία
Αν ο ήλιος στην Ανατολή του ήταν λαμπρός σήμαινε ότι ξημερώνει ωραία μέρα. Αν όμως ήταν λευκός και δεν έλαμπε πίστευαν ότι ο καιρός θα είναι βροχερός και σκοτεινός. Όταν ο ήλιος έκαιγε πολύ και η ατμόσφαιρα ήταν αποπνικτική, έλεγαν ότι ο καιρός είναι στη βροχή.
Δύο εντυπωσιακά φαινόμενα που παρατηρούσαν οι πρόγονοι μας ήταν η άλως και το στέμμα. Άλως είναι ο μεγάλος οπτικός κύκλος γύρω από τον ήλιο ή το φεγγάρι. Σχηματίζεται όταν μπροστά από τον ήλιο ή το φεγγάρι υπάρχουν θύσανοι και θυσανοστρώματα. Δημιουργείται με διάθλαση και ανάκλαση των ακτίνων τους καθώς πέφτουν πάνω στους παγοκρυαστάλους από τους οποίους αποτελούνται οι θύσανοι και τα θυσανοστρώματα.
Το στέμμα είναι μικρότερος φωτεινός κύκλος από την άλω. Δημιουργείται από την περίθλαση των ακτίνων του ήλιου ή του φεγγαριού στα υδροσταγονίδια των νεφών που βρίσκονται εμπρός από τον ήλιο ή το φεγγάρι. Γενικά όσο μικρότερα είναι τα υδροσταγονίδια τόσο μεγαλύτερο είναι το στέμμα. Κάποια από τα γνωμικά που έλεγαν με αφορμή αυτά τα φαινόμενα οι παλιοί είναι. "Κύκλο έχει το φεγγάρι για βροχή και ανεμοζάλη". "Του ήλιου κύκλος άνεμος του φεγγαριού χειμώνας". "Του ήλιου κύκλος άνεμος του φεγγαριού βρεχάμενος".
Οι άνθρωποι της υπαίθρου παρατηρούν ακόμα και σήμερα το ουράνιο τόξο και προβλέπουν τον καιρό καθώς και την καλή ή κακή καρποφορία της γης.
Όταν μετά από βροχή παρουσιασθεί ουράνιο τόξο τότε λένε θα έχουμε καλό καιρό. Μία σημαντική πηγή καιρικών πληροφοριών αποτελούν το φεγγάρι και τα άστρα. Ασχολήθηκαν πάρα πολύ με αυτά οι αρχαίοι και οι σύγχρονοι άνθρωποι. Οι άνθρωποι τις υπαίθρου υποστηρίζουν ότι ο καιρός που επικρατεί την ημέρα της Νέας Σελήνης θα διατηρηθεί και σε όλο το τέταρτο της Σελήνης.
Από την εποχή του Θεόφραστου έως σήμερα είναι παραδεκτό ότι όταν η Νέα Σελήνη είναι όρθια, θα έχουμε καλοκαιρία, αν έχει κλίση και οι μύτες της είναι γυρισμένες λοξά προς τα κάτω θα έχουμε κακοκαιρία, αν είναι τελείως ξαπλωμένη θα έχουμε έντονη κακοκαιρία. Οι αγρότες πιστεύουν πως όταν το φεγγάρι σκεπάζεται από ομίχλη, θα έχουμε ανέμους, ενώ οι ψαράδες λένε πως όταν το φεγγάρι έχει μουντάδα (θολούρα) θα πρέπει να περιμένουμε βροχές και φουρτούνα.
Όταν βλέπουν ότι το φεγγάρι έχει κάτι σαν αλώνι και τριγύρω του άλλα δύο μεγαλύτερα, προετοιμάζονται για μεγάλη κακοκαιρία.
Όταν το φεγγάρι είναι λαμπερό με κύκλο καθαρό, λένε ότι θα έχουμε αέρα. Ενώ αν ο κύκλος είναι μικρός και θαμπός ετοιμάζονται για βροχή.
Λένε χαρακτηριστικά πως, "του Γενάρη το φεγγάρι, ήλιος της ημέρας μοιάζει".
Οι ψαράδες παρατηρούν ακόμα και τα άστρα. Όταν τα άστρα τρεμοπαίζουν ξέρουν ότι θα βάλει αέρα. Ενώ όταν είναι καθαρά και ζωηρά περιμένουν βροχή.
Ανεξάντλητα είναι τα παρατηρήματα των προγόνων μας για τις κινήσεις των νεφών τις εντάσεις και τα γυρίσματα του ανέμου αλλά κυρίως για τις αλλαγές στη συμπεριφορά των οικόσιτων ζώων, των μυρμηγκιών αλλά και των εντόμων.
Νίκος Πετάσης
