Δεν είναι πια ούτε καν κοινό μυστικό ότι τα διαζύγια έχουν πάρει "φωτιά". Όχι μόνο λόγω της οικονομικής κρίσης, αλλά της γενικότερης κρίσης που αφορά στις ανθρώπινες σχέσεις. Σχεδόν ένας στους τρεις γάμους στην Κρήτη έχει ρίξει την αυλαία σε αυτό που φάνταζε κάποτε ως μια πολλά υποσχόμενη κοινή ζωή, με την οικονομική συγκυρία να έχει κάνει ακόμα πιο δύσκολα τα πράγματα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο Ηράκλειο, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Ληξιαρχείου, τα διαζύγια είναι κάθε χρόνο όλο και περισσότερα, με εξαίρεση το 2011, οπότε σημειώθηκε μια μικρή κάμψη σε σχέση με το 2010 (178 από 206).
Έκτοτε, και ειδικά στα χρόνια της κορύφωσης της κρίσης η αύξηση είναι κάτι παραπάνω από αξιοσημείωτη, ειδικά σε σχέση με τους γάμους που τελούνται, με ενδεικτικό παράδειγμα το 2013, όταν δηλώθηκαν συνολικά 711 γάμοι (πολιτικοί και θρησκευτικοί) και 386 διαζύγια.
Η Εκκλησία
Εξίσου εντυπωσιακά είναι και τα στοιχεία της Αρχιεπισκοπής Κρήτης που αφορούν στην ευρύτερη περιοχή του Ηρακλείου (ως θρησκευτική περιφέρεια) με 818 γάμους το 2012 και 285 διαζύγια, 875 γάμους το 2013 και 388 διαζύγια, και μέχρι τις 8 Σεπτεμβρίου του 2014, 709 γάμους και 267 διαζύγια. Ανοδική εμφανίζεται η εικόνα των διαζυγίων και σε άλλες περιοχές, όπως εκείνα που δηλώνονται στην Ιερά Μητρόπολη Πέτρας και Χερρονήσου, με την αμείλικτη γλώσσα των αριθμών να καταγράφει, από το 2007 ως τον Αύγουστο του 2014, 23, 24, 27, 30, 36, 39, 49 και 30 διαζύγια ανά έτος.
Πολιτικοί γάμοι
Εξαιρετικά σημαντικό εύρημα είναι και εκείνο που αφορά στο είδος των γάμων. Μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης και κυρίως στην κορύφωσή της αυξάνονται θεαματικά οι πολιτικοί γάμοι, που είναι σαφώς οικονομικότεροι, ενώ οι θρησκευτικοί αναβάλλονται για αργότερα και συνδυάζονται πλέον κατά κανόνα με τη ή τις βαπτίσεις των παιδιών του ζευγαριού. Η εικόνα αυτή προκύπτει εύγλωττα από την Ιεράπετρα, αλλά και την πόλη του Ηρακλείου, σύμφωνα με τα στοιχεία του Ληξιαρχείου, όπου εμφανίζεται η αριθμητική υπεροχή των γάμων στο Δημαρχείο.
Η σχέση πολιτικών και θρησκευτικών γάμων στο Ηράκλειο είναι εντυπωσιακή, με 314 στην εκκλησία και 397 στο Δημαρχείο το 2009, 266 θρησκευτικούς και 423 πολιτικούς το 2010, 247 και 591 αντίστοιχα το 2011. Αποκαλυπτική είναι η σύγκριση για το 2012, οπότε στο Ηράκλειο τελέστηκαν μόλις 175 θρησκευτικοί γάμοι σε σχέση με τους 526 πολιτικούς, ενώ κάτι αντίστοιχο συνέβη και το 2013, όταν είχαμε 200 γάμους στην εκκλησία και 511 στο Δημαρχείο, σκηνικό που φαίνεται ότι αφορά και στη φετινή χρονιά, καθώς ως τις 31 Αυγούστου, που αφορούν τα στοιχεία του Ληξιαρχείου, έχουν δηλωθεί 153 θρησκευτικοί και 345 πολιτικοί γάμοι.
Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι το σύμφωνο συμβίωσης, αν και σε χαμηλά επίπεδα, σημειώνει συνεχή άνοδο μετά τα πρώτα δειλά βήματα (2 το 2010, 3 το 2011), φτάνοντας στα 11 το 2012, στα 10 το 2013 και στα 14 ως τις 31 Αυγούστου 2014.
Τα δίσεκτα
Συν τοις άλλοις, δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε το γεγονός ότι οι προλήψεις είναι βαθιά ριζωμένες στην κοινωνία μας, καθώς τα δίσεκτα έτη οι γάμοι μοιάζουν να συρρικνώνονται για να επιστρέψουν στη σταθερή - στατιστικά - τροχιά τους την επόμενη χρονιά.
Οι αιτίες
Η εικόνα αυτή βεβαίως έχει την ερμηνεία της, εκείνη που σε πρώτη ανάγνωση αναγνωρίζουμε όλοι, βιώνοντας τη βαθιά κρίση των αξιών, των σχέσεων σε όλα τα επίπεδα, από το φιλικό έως φυσικά το ερωτικό, ζώντας σε έναν τόπο με τις ιδιαιτερότητές του, που έχουν τη δική τους συμβολή σε αυτό το πλαίσιο που λέγεται σχέσεις.
Η αναλογία ένα διαζύγιο στους τρεις γάμους, που εμφανίζεται σχεδόν παγιωμένη στην Κρήτη, όπως προκύπτει και από τη στατιστική, ενδεικτική εικόνα από Ληξιαρχεία, Δήμους και Μητροπόλεις του νησιού, εμφανίζεται να προσεγγίζει τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ο οποίος είναι ένα προς δύο, σύμφωνα με το γνωστό κλινικό ψυχολόγο κ. Νίκο Παπανικολάου. Και αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό γιατί αποδεικνύει πόσο λανθασμένες ήταν οι εκτιμήσεις που "έβλεπαν" μείωση των διαζυγίων μέσα στην κρίση, με το σκεπτικό ότι δύσκολα ένα ζευγάρι θα επέλεγε χωριστούς δρόμους επιχειρώντας να χάσει τη βόλεψή του και να βγει σε ανεξερεύνητα ή ξεχασμένα, από τη συνήθεια, μονοπάτια.
Κρίση στην κρίση
Η αιτία του κακού για την έκρηξη των διαζυγίων δεν είναι η κρίση, η οποία λειτούργησε απλά ως καταλύτης ώστε να δυναμιτιστεί η κατάσταση, αλλά μια γενικότερη τάση που έχει να κάνει με τον ψυχισμό μας και με την απώλεια της εμπιστοσύνης απέναντι στους άλλους και φυσικά στον εαυτό μας. Η κρίση απλώς χειροτέρεψε τα πράγματα, οδηγώντας πιο εύκολα στην προδιαγεγραμμένη αυλαία καθώς, όπως λέει και η παροιμία, «η φτώχια φέρνει γκρίνια».
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα ζευγάρια είχαν χωριστά πορτοφόλια, κάτι που βεβαίως ομολογεί ότι, αν ένα ζευγάρι δεν μπορεί να ενώσει τον κουμπαρά, πώς μπορεί να ενώσει τις καρδιές του; Αν στην εξίσωση συνυπολογιστεί η ανεργία, με σχεδόν κάθε οικογένεια να έχει ένα μέλος της που αναζητά δουλειά - αρκετοί μάλιστα εδώ και καιρό - η κατάθλιψη που φέρνει μαζί της αυτή η κατάσταση και ο επακόλουθος εσωτερικός θυμός, το "κοκτέιλ" γίνεται εκρηκτικό, με μάλλον αναπόφευκτες συνέπειες.
Ο ρόλος της γυναίκας
Σημαντικό ρόλο σε αυτήν την πραγματικότητα που γνωρίζουμε όλοι μας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έχει η διαφοροποίηση στο ρόλο της γυναίκας. Σύμφωνα με τον κ. Παπανικολάου, πλέον το «ασθενές» λεγόμενο φύλο δεν είναι και τόσο ασθενές, καθώς οι γυναίκες έχουν γίνει πιο ανεξάρτητες, το ίδιο δυναμικές στην αγορά εργασίας, όπως και οι άντρες, και πιο αποφασιστικές. Αυτό που πριν από δέκα χρόνια θα έμοιαζε αδιανόητο για την Ελλάδα, πόσω μάλλον για τις κλειστές κοινωνίες της Κρήτης, μια γυναίκα δηλαδή να ζητήσει διαζύγιο, σήμερα δεν προκαλεί έκπληξη. Μια κλασική αιτία για τα διαζύγια, που γνωρίζουν πολύ καλά οι ψυχολόγοι, είναι εκείνη που αφορά στην ωραιοποιημένη εικόνα που έχουν πολλά ζευγάρια για το γάμο, βασιζόμενοι στο παρελθόν, κάτι που φυσικά δεν ίσχυε ποτέ γιατί τα προβλήματα στα ζευγάρια δεν είναι σημερινά. Απλώς "κουκουλώνονταν", τα προβλήματα "πνίγονταν" στη σιωπή της κοινωνίας και δεν έβγαιναν από τις κλειδαρότρυπες παρά σπάνια. Αυτό που εξιδανικεύουν τα ζευγάρια που ξεκινούν μια κοινή διαδρομή είναι απλώς οι καλές αναμνήσεις που έχουν επιλέξει από τη δική τους οικογένεια. Και όταν συνειδητοποιήσουν την αλήθεια, είναι πια αργά για τη σχέση τους.
Το πρότυπο της μάνας
Σε επίπεδο Ελλάδας, υπάρχει άλλη μια ισχυρή αιτία που αιτιολογεί το μεγάλο αριθμό των διαζυγίων. Εκείνη που έχει να κάνει με τη σχέση του άντρα με τη μητέρα του. Μια σχέση εξάρτησης, αλλά και θυμού στην προσπάθεια της απεξάρτησης από το σφιχταγκάλιασμά της. Όπως μας ανέλυσε ο γνωστός ψυχολόγος, ο άντρας προσπαθεί να κάνει τη γυναίκα του πιο δυναμική, τόσο όσο η μάνα του. Και όταν το πετύχει πια αυτό χωρίς να το συνειδητοποιεί, θυμώνει με τη μάνα του, άρα με τον εαυτό του, που δημιούργησε αυτή τη σχέση, και η έκρηξη διοχετεύεται στη γυναίκα, με τις αυτονόητες συνέπειες στη σχέση, που ρωγμή τη ρωγμή γκρεμίζει τα θεμέλια, όσο γερά και αν είναι αυτά. Αυτό είναι χαρακτηριστικό για τον ευρωπαϊκό Νότο και όχι μόνο για την Ελλάδα, με πιο κλασικό παράδειγμα τη σχέση των Ιταλών με τη «mama»! Εκείνη που μεταβιβάζεται υποσυνείδητα στη σχέση του άντρα με τη γυναίκα.
Από μικροί στο γάμο
Για την Κρήτη έχει ιδιαίτερο βάρος η επισήμανση ότι οι περισσότεροι, ειδικά στην ύπαιθρο, παντρεύονται σε νεαρή ηλικία, χωρίς να το πολυσκεφτούν ή να συνυπολογίσουν τις συνέπειες. Ο γάμος φέρνει σύντομα παιδιά και έτσι δημιουργείται το "τρίγωνο" μεταξύ πατέρα, μητέρας και παιδιού, όπου το τελευταίο σε περιόδους κρίσης μετατρέπεται στο μοναδικό συνδετικό κρίκο και λόγο ύπαρξης στην οικογένεια, καθώς το ζευγάρι "μιλά" μέσω εκείνου.
Και όταν πια το παιδί απομακρύνεται από το σπίτι ξεκινώντας τη δική του ζωή, σταματά να υπάρχει ο συνδετικός κρίκος, με αποτέλεσμα το ζευγάρι να οδηγείται πλέον ευκολότερα στο διαζύγιο. Στις περιπτώσεις που κάτι τέτοιο συμβαίνει ακόμα όταν το παιδί είναι μικρό σε ηλικία, είναι μάλλον αυτονόητο το ψυχικό φορτίο που αναγκάζεται να σηκώσει στις πλάτες του από το χωρισμό των γονιών του.
Η απάτη
Οι αφορμές για ένα διαζύγιο είναι συνήθως οι κλασικές. Ερωτική απάτη. Ένα τρίτο πρόσωπο, το οποίο δρα ως καταλύτης σε μια τελειωμένη σχέση. Και τα στραβοπατήματα, όπως αποδεικνύουν οι στατιστικές, πάνε σύννεφο, καθώς, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, το 58% των ανδρών και το 39-40% των γυναικών έχει περάσει μια νύχτα μακριά από το συζυγικό κρεβάτι. Κάτι το οποίο, όσο και αν μοιάζει περίεργο, δεν είναι απαραιτήτως κακό, υπό τον όρο να μην έχει συνέχεια, καθώς, σύμφωνα με τον κ. Παπανικολάου, στατιστικά τουλάχιστον μοιάζει να λειτουργεί αναζωογονητικά για μια σχέση ως ανανέωση και ως ηθική ικανοποίηση ότι «περνάει ακόμα η μπογιά τους».
Σε αυτό το σκηνικό έχει βάλει το "χεράκι" του και το ίντερνετ, ώστε να δημιουργηθούν αρχικά στα "τυφλά" και αργότερα στα υπνοδωμάτια σχέσεις σχεδόν κατά κανόνα μιας βραδιάς, είτε «κλασικές» είτε πιο περίπλοκες. Εκείνες που παραπέμπουν σε μια άλλη όψη της πραγματικότητας, που για μικρές κοινωνίες όπως η κρητική είναι απορριπτέες και οδηγούν πολλούς σε χειρισμούς, οι οποίοι ξεκινούν από το γάμο και καταλήγουν νομοτελειακά είτε στο διαζύγιο είτε στη σιωπή.
Δράματα πίσω από τις κλειδαρότρυπες: Η άλλη πλευρά πολλών παντρεμένων
Αρκετοί - κυρίως - άντρες που έχουν κρύψει την άλλη πλευρά της σεξουαλικότητάς τους, την ομοφυλοφιλική, επιλέγουν τα στερεότυπα της κοινωνίας που οδηγούν στο γάμο και όταν πλέον αρχίζουν να συνειδητοποιούν τα αδιέξοδα που έχουν δημιουργηθεί, παλεύουν να αποδεχτούν όχι μόνο τον εαυτό τους, αλλά και την κοινωνία που τους κατατρέχει, κοιτώντας πίσω από τις κλειδαρότρυπες.
Και εκεί αρχίζει το μεγάλο δράμα γι' αυτούς τους ανθρώπους, που αφορούν ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού και, αν πέσουν στα χέρια της «γειτονιάς», μπαίνουν, όπως συμβαίνει συνήθως στις μικρές κοινωνίες, στη μηχανή του κιμά για όσο διάστημα απαιτηθεί έως ότου τσακίσουν ώστε μετά η «γειτονιά» να ασχοληθεί με το επόμενο θύμα.
Κλασικό για την περίπτωση της Κρήτης είναι ο «σάστης», το τρίτο πρόσωπο που μεσολαβεί συνήθως στις περιπτώσεις διαφαινόμενων διαζυγίων ή μετά από σοβαρούς καβγάδες, ώστε να κάνει το «σασμό» μεταξύ των ζευγαριών. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, σύμφωνα με τον κ. Παπανικολάου, το πρόσωπο αυτό δεν πρόκειται να πετύχει τίποτα, αφού για να υπάρξει μέλλον στη σχέση ενός ζευγαριού πρέπει πρώτιστα να το επιθυμούν οι ίδιοι.
Σταθερή αξία στις σχέσεις αποτελούν φυσικά και τα πεθερικά, με το ρόλο τους να είναι πολλές φορές κομβικής σημασίας ανάμεσα στο ζευγάρι, λειτουργώντας σε κάποιες περιπτώσεις ως καταλύτης. Ή σημασία τους στην "εξίσωση" ενός γάμου δεν είναι τόσο βαρύνουσα όπως κάποτε, όμως παραμένει με τη δική της δυναμική. Αντίθετα στα ντουλάπια της ιστορίας έχει περάσει η προίκα, που κάποτε αποτελούσε προαπαιτούμενο για έναν γάμο. Η ύπαρξή της, σε μικρό βαθμό, έχει μεταλλαχθεί στη λογική ενός ωφελιμιστικού γάμου, όπου στην αρχή σερβίρεται με αίσθημα, αγάπες και λουλούδια, και στη συνέχεια διαπιστώνεται ότι το κίνητρο είναι απλά το χρήμα.
