Ο Ηρακλειώτης Γιώργος Ζαχαριουδάκης παίζει επαγγελματικά πέντε μουσικά όργανα και ερασιτεχνικά πολύ περισσότερα. Επαγγελματικά παίζει πιάνο, σφυροθιάμπολο, διπλομαντούρα, φλάουτο και ασκομαντούρα, όμως έχει γνώσεις και μελετά πολλά άλλα όργανα: Κέλτικα, ινδικά και κινέζικα πνευστά, λύρα και λίγο μαντολίνο.
Σήμερα είναι 36 ετών. Πριν από τρία χρόνια, έχοντας κάνει λαμπρές σπουδές στο εξωτερικό, επιστρέφει στη γη που τον γέννησε.
Οι δημιουργικές παρέες που βρίσκει στην Κρήτη οδηγούν τα βήματά του στη γέννηση δύο μουσικών σχημάτων, με τον ίδιο κύριο μέλος: Το ένα είναι το "Daulute" και το άλλο ο "Πύρηχος". Ο "Πύρηχος" αποτελείται από Ηρακλειώτες μουσικούς, που αναβιώνουν τους παλιούς παραδοσιακούς ήχους της κρητικής μουσικής. Το "Daulute" είναι ένα τρίο το οποίο συμπληρώνεται με δύο μουσικούς από το Ρέθυμνο. Μαζί τους ο Γιώργος Ζαχαριουδάκης. Αν και ξεκίνησαν καθαρά παραδοσιακά, τώρα εξελίσσουν τον ήχο τους, κάνοντας διάφορα παντρέματα με κέλτικη, βουλγάρικη και άλλες μουσικές.
Από μικρός
Ο ταλαντούχος Γιώργος Ζαχαριουδάκης μιλά σήμερα στη "Ν.Κ." για την παραδοσιακή μουσική και τις προτεραιότητές του:
Πότε αρχίζει η επαφή σας με τη μουσική; Τι περιλαμβάνουν τα πρώτα στάδια ενασχόλησής σας με αυτήν;
«Από μικρός έκανα μαθήματα δυτικοευρωπαϊκής μουσικής. Σπούδασα κλασικό φλάουτο και πιάνο σε ωδείο στο Ηράκλειο, μετά στην Αθήνα και συνέχισα σε πανεπιστήμια της Μεγάλης Βρετανίας, από όπου απέκτησα διδακτορικό. Αν και δεν ασχολήθηκα με την κρητική μουσική όταν ήμουν μικρός, είχα μια βιωματική σχέση με αυτήν. Μεγάλωσα στο Ηράκλειο και είχα επαφή με τα χωριά της Ρίζας του Ψηλορείτη και πιο συγκεκριμένα με τη Γέργερη, τη Νύβριτο και την Αγία Βαρβάρα, από όπου κατάγομαι. Αν και μελετούσα κλασική μουσική, είχα έντονα στο αφτί μου κρητικά ακούσματα από παρέες και γλέντια».
Έναυσμα οι παρέες
Πότε αρχίσατε να ασχολείστε με τα πνευστά; Πώς αποφασίσατε να στραφείτε προς αυτά;
«Πριν μια δεκαετία άρχισα να έχω ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την κρητική μουσική και για συγγενικές παραδοσιακές μουσικές. Συμμετείχα σε παρέες όπου παίζαμε παραδοσιακές μουσικές από όλη την Ελλάδα, και αυτό ήταν ένα έναυσμα για να αγαπήσω περισσότερο αυτό το είδος. Η ενασχόλησή μου με τα κρητικά πνευστά προέκυψε από την ιδιαίτερη επαφή που είχα με τα χωριά της Ρίζας (μια περιοχή όπου ανθούσαν παλαιότερα τα πνευστά όργανα). Επίσης, βοήθησε η ευχέρεια που είχα στα πνευστά όργανα λόγω της σπουδής μου στο φλάουτο».
Με διδακτορικό
Γνωρίζουμε ότι έχετε κάνει το διδακτορικό σας στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ πάνω στα πνευστά και την κρητική μουσική. Μιλήστε μας για τις σπουδές σας στη μουσική.
«Ήταν αποκαλυπτική για μένα η εξερεύνηση της παραδοσιακής μας μουσικής. Διαπίστωσα ότι έχουν γίνει λίγες μελέτες και δεν έχει αποδοθεί η απαραίτητη προσοχή που απαιτεί αυτός ο πλούσιος μουσικός θησαυρός. Θεώρησα ότι ίσως μπορέσω με μια μελέτη να βάλω ένα λιθαράκι σε αυτό το σημείο. Αποφάσισα, λοιπόν, να κάνω μια διατριβή η οποία να εστιάζει στα πνευστά όργανα που παίζω (σφυροθιάμπολο, μαντούρα, διπλομαντούρα, φλάουτο), αλλά και να αναλύει τον τρόπο παιξίματος της κρητικής μουσικής».
Τα πνευστά
Ποια είδη πνευστών συναντάμε στην κρητική μουσική του 20ού αιώνα;
«Στην κρητική μουσική συναντάμε κυρίως δύο τύπους πνευστών οργάνων, το σουραύλι και τη μαντούρα. Το σουραύλι είναι ένας τύπος καλαμένιου φλάουτου με ράμφος, το οποίο έχει στο επάνω μέρος ένα λοξοκομμένο επιστόμιο. Συναντιέται με διάφορες ονομασίες στην Κρήτη, όπως θιαμπόλι, χαμπιόλι, παμπιόλι, σφυροθιάμπολο, πειροχάμπιολο και γλωσσοχάμπιολο. Η μαντούρα υπάγεται στην κατηγορία του κλαρινέτου, κατασκευάζεται από καλάμι και έχει ένα επικρουστικό γλωσσίδι. Στο επάνω μέρος που κάνει κόμπο (δέσιμο) το καλάμι έχει μια λεπτή γλώσσα κομμένη στα τοιχώματα του κυλίνδρου. Κατά τόπους στην Κρήτη ονομάζεται και χαμπιόλι ή θιαμπόλι. Στην ίδια κατηγορία ανήκει και η ασκομαντούρα, η οποία αποτελείται από δύο μαντούρες προσαρμοσμένες σε ένα ξύλινο θηκάρι, και από το ασκί (σάκος δέρματος αρνιού ή κατσίκας). Επίσης πιο παλιά παίζανε και δύο μαντούρες μαζί χωρίς το ασκί. Αυτό το όργανο το ονομάζανε διπλομαντούρα ή τζιμπραγιά-μαντούρα, και είναι ένα από τα όργανα που θα παρουσιάσω στην "1η Παγκρήτια Συνάντηση"».
Τα πιο αρχαία όργανα
Η ιστορία των πνευστών ξεκινάει από τα μινωικά χρόνια; Πείτε μας κάποια ιστορικά στοιχεία.
«Τα πνευστά και τα κρουστά θεωρούνται τα πιο αρχαία όργανα όχι μόνο στον ελληνικό χώρο, αλλά και σε όλο το γνωστό αρχαίο κόσμο. Αρχαίες απεικονίσεις μαρτυρούν ότι στη μινωική Κρήτη παιζότανε ο αυλός, ο οποίος πρέπει να συνδέεται με τη σημερινή μαντούρα. Πολλοί ερευνητές - Δέσποινα Μαζαράκη, Φοίβος Ανωγειανάκης, Σταύρος Καρακάσης, Samuel Baud - Bovy - αναφέρονται στη σύνδεση αυτή και συγκλίνουν στην άποψη ότι ο αρχαίος αυλός πρέπει να ήταν παρεμφερές όργανο με τη μαντούρα. Επίσης, αναφέρουν ότι ο άσκαυλος (τύπος ασκομαντούρας) παρατηρείται στον ελλαδικό χώρο γύρω στον 1ο με 2ο αιώνα μ.Χ., ενώ η ίσια φλογέρα (σουραύλι ή σφυροθιάμπολο) παρουσιάζεται από τους πρώτους αιώνες της βυζαντινής εποχής. Η αρχαία παρουσία των πνευστών οργάνων στον ελλαδικό χώρο τεκμηριώνεται από φιλολογικές πηγές, από βυζαντινές εικονογραφίες - τοιχογραφίες και μικρογραφίες - και από μαρτυρίες».
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΚΑΙ ΓΙΑ ΑΛΛΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ
Ποια είναι τα σχέδιά σας για το μέλλον;
«Σε άμεση προτεραιότητα για μένα είναι η εξέλιξη των μουσικών σχημάτων "Daulute" και "Πύρηχος", στα οποία είμαι κύριο μέλος. Το "Daulute" πειραματίζεται με υλικό από παραδοσιακές μουσικές της Ελλάδας, αλλά και της ευρύτερης περιοχής της ανατολικής Μεσογείου, και δημιουργεί ένα καινούργιο ξεχωριστό ήχο. Ο "Πύρηχος" εστιάζει σε παλαιά ακούσματα του ελλαδικού χώρου και φανερώνει ένα πιο "παραδοσιακό" στυλ. Αν και έχω πάντα σημείο αναφοράς την κρητική μουσική στα παιξίματά μου, ασχολούμαι και με άλλες παραδοσιακές μουσικές. Ενδιαφέρουσα για μένα είναι η συνεργασία με μουσικούς από άλλες παραδόσεις όπως Ιρλανδία, Ινδία, Τουρκία, Βουλγαρία κ.ά.».
Έμπνευση μου οι παλιοί Κρητικοί
Από ποιον ή ποιους παραδοσιακούς καλλιτέχνες θεωρείτε ότι έχετε επηρεαστεί;
«Καθοριστική επιρροή στη διαμόρφωση του στυλ παιξίματός μου ήταν οι παλιοί Κρητικοί οργανοπαίχτες (πρώτο μισό του 20ού αιώνα), ο Σκορδαλός και ο Μουντάκης. Σημαντική ήταν επίσης η επαφή που είχα με σύγχρονους μουσικούς όπως ο Δημήτρης Σγουρός, ο Ross Daly και ο Ζαχάρης Σπυριδάκης. Έμπνευση και τεχνοτροπίες οργάνου πήρα από οργανοπαίχτες κρητικών πνευστών που ξεχώρισαν στο χώρο, όπως ο Μανόλης Φαραγκουλιτάκης, ο Πελοπίδας Σαριδάκης, ο Αντώνης Στεφανάκης και ο Νίκος Κατριτζιδάκης».
"Οι μουσικές της Κρήτης"
Σας άρεσε το τετραήμερο, αφιερωμένο στην κρητική μουσική, με τίτλο "Οι μουσικές της Κρήτης-1η Παγκρήτια Συνάντηση" που οργάνωσε προ ημερών ο Πολιτιστικός Σύλλογος Γωνιών Μαλεβιζίου; Πιστεύετε ότι συμβάλλει προς την κατεύθυνση της μελέτης της κρητικής μουσικής;
«Αν και έχουν γίνει μελέτες γύρω από την κρητική μουσική, πιστεύω ότι ο τεράστιος πλούτος της δεν έχει εξερευνηθεί επαρκώς. Η συνάντηση αυτή ήταν ένα μοναδικό γεγονός και συμβάλλει με ένα ξεχωριστό τρόπο στη μελέτη της κρητικής μουσικής. Κατάφερε να συγκεντρώσει σε μόλις τέσσερις μέρες ένα μεγάλο αριθμό ειδικών, οι οποίοι φώτισαν σημαντικές πτυχές αυτής της παράδοσης. Σε αυτούς τους δυσοίωνους καιρούς που ο πολιτισμός μας συρρικνώνεται, προσπάθειες σαν αυτή μ'ας δίδουν μεγάλη χαρά και αισιόδοξο μήνυμα. Θέλω να συγχαρώ τον Πολιτιστικό Σύλλογο Γωνιών Μαλεβιζίου και ιδιαίτερα τον Κώστα Παντερή γι' αυτήν την αξιόλογη διοργάνωση».
Ποια ήταν η δική σας συμμετοχή σε αυτό το τετραήμερο;
«Αναφέρθηκα στη μουσική των χωριών της Ρίζας του Ψηλορείτη που βρίσκονται στο κεντρικό Ηράκλειο και πιο συγκεκριμένα στο ρεπερτόριο που παιζόταν με τα παραδοσιακά πνευστά όργανα. Έπαιξα σκοπούς που άκουσα από παλιούς οργανοπαίχτες, τους οποίους είχα την τύχη να γνωρίσω και να έχω μια ιδιαίτερη επαφή. Εστίασα στον τρόπο παιξίματος τριών μουσικών, οι οποίοι θεωρώ ότι είναι αντιπροσωπευτικά παραδείγματα του ιδιώματος της περιοχής. Ο Μανόλης Φαραγκουλιτάκης από τα Βορίζια, ο οποίος έπαιζε σφυροθιάμπολο και ασκομαντούρα, ο Πελοπίδας Σαριδάκης από το Ζαρό, ο οποίος έπαιζε σφυροθιάμπολο, και ο Αντώνης Στεφανάκης (ο οποίος βρίσκεται εν ενεργεία) από το Ζαρό, που παίζει μαντούρα ή χαμπιόλι.
Θεωρώ σημαντική την παρουσίαση του ιδιώματος των πνευστών της Ρίζας της κεντρικής Κρήτης γιατί είναι μια από τις πιο παλαιές και αξιόλογες παραδόσεις. Δυστυχώς, δεν έχει δοθεί η απαραίτητη προσοχή από μελετητές και από μουσικούς».
Η επιστροφή
Είναι γεγονός ότι τα πνευστά επανέρχονται τα τελευταία χρόνια στην κρητική μουσική. Πού οφείλεται αυτή η εξέλιξη;
«Είναι σημαντικό το γεγονός ότι οι Κρητικοί και κυρίως οι κάτοικοι των ορεινών περιοχών έχουνε βιώματα και θύμισες από τον ήχο των πνευστών. Επίσης, ίσως συνειδητοποιούν πόσο καθοριστικά ήταν τα πνευστά για την κρητική μουσική παλιά και αρέσκονται στη δυναμική και στο ιδιαίτερο χρώμα που έχουν. Το ερώτημα βέβαια είναι γιατί παραγκωνίστηκαν τα πνευστά για κάποιες γενεές, αφού παλαιοτέρα είχαν κυρίαρχο ρόλο. Μια απάντηση είναι ότι είχαν περιορισμένες μελωδικές δυνατότητες σε σχέση με τη λύρα και το λαούτο που ήρθαν μετέπειτα. Παλαιότερα κάθε οργανοπαίχτης περιοριζόταν σε λίγους σκοπούς της περιοχής του και μάλλον δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στο ευρύ και παγκρήτιο ρεπερτόριο που απαιτούσαν τα γλέντια».
Γερές βάσεις
Είστε υπέρ της άποψης ότι ο παραδοσιακός μουσικός πρέπει να παραμένει αυστηρά προσκολλημένος στο παρελθόν ή πρέπει να πειραματίζεται με νέα πράγματα και να είναι δεκτικός σε νέες επιρροές;
«Σαφώς κάθε μουσικός πρέπει να είναι ανοιχτός σε πράγματα που του κεντρίζουν το ενδιαφέρον και τον βοηθάνε να εξελιχθεί και να διευρύνει τη μουσική του αντίληψη. Ωστόσο, είναι πολύ σημαντικό να έχει αποκτήσει γερές βάσεις σε πράγματα ουσιαστικά που έρχονται από το παρελθόν ώστε να κατανοήσει και να αποκρυσταλλώσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός ιδιώματος. Το παλιό και το καινούργιο ισορροπούν σε μια λεπτή και ευαίσθητη γραμμή. Νομίζω ότι, για να μπορείς να ενσωματώσεις καινούργια στοιχεία σε μια παράδοση, πρέπει να τη γνωρίζεις σε βάθος, πρέπει να έχεις αναπτύξει ένα κριτήριο το οποίο θα σε καθοδήγει σε κάθε προσπάθεια πειραματισμού και καινοτομίας».
Το μέλλον
Πώς κρίνετε την παρούσα κατάσταση στην κρητική μουσική; Είστε αισιόδοξος για το μέλλον;
«Συμβαίνουν αρκετά πράγματα στην κρητική μουσική παράδοση, τα οποία δε μου αρέσουν και δεν ταιριάζουν με την αισθητική μου. Πολλοί μουσικοί βάζουν εμβόλιμα ξένα στοιχεία, τα οποία δεν ταιριάζουν με τη μορφολογία της κρητικής μουσικής. Ένα παράδειγμα είναι η ενσωμάτωση δυτικοευρωπαϊκής αρμονίας με κιθάρες, ηλεκτρικά πιάνα και μπάσα. Αυτό είναι ασύνδετο με τον αρχέγονο και ισοκρατικό χαρακτήρα της κρητικής μουσικής, ο οποίος ευθυγραμμίζεται με τις μουσικές της Ανατολής και όχι της Δύσης. Ωστόσο, είμαι αισιόδοξος για το μέλλον γιατί υπάρχουν νέοι οι οποίοι ασχολούνται με την κρητική μουσική με μεράκι και προσεγγίζουν το παλιό υλικό με προσοχή και με σοβαρότητα».
Βιογραφικό
Ο Γιώργος Ζαχαριουδάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1978. Έχει αποκτήσει δίπλωμα φλάουτου, δίπλωμα πιάνου και πτυχίο αρμονίας από το Ωδείο "Ορφείο" Αθηνών και πτυχίο μουσικής (Bachelor of Arts) από το Bath Spa University της Αγγλίας. Έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές πιάνου στη Βασιλική Ακαδημία Μουσικής της Σκοτίας και μεταπτυχιακές σπουδές φλάουτου και εθνομουσικολογίας στο Newcastle University upon Tyne της Αγγλίας.
Από το 2004 ασχολείται με την έρευνα της ελληνικής δημοτικής μουσικής και με την εκτέλεση των ελληνικών οργάνων (σφυροθιάμπολο, διπλομάντουρο, ασκομαντούρα, τσαμπούνα). Επίσης, επιχειρεί την προσαρμογή πνευστών από άλλες παραδόσεις (δυτικό φλάουτο, κέλτικα whistles, ινδικό bansuri) στο ελληνικό ιδίωμα. Με υποτροφία του ΙΚΥ, πραγματοποίησε διδακτορική έρευνα στο Sheffield University της Αγγλίας με θέμα "Ανάλυση και ερμηνεία της κρητικής μουσικής με τη χρήση παραδοσιακών οργάνων, και η προσαρμογή του δυτικού φλάουτου στο κρητικό μουσικό ιδίωμα".
Είναι βασικός συντελεστής στα μουσικά σχήματα "Daulute" και "Πύρηχος", τα οποία παρουσιάζουν ιδιαίτερες προτάσεις για την ερμηνεία της ελληνικής μουσικής. Συμμετέχει σε παραδοσιακά δρώμενα και φεστιβάλ στην Ελλάδα, όπως επίσης εμφανίζεται σε συναυλιακούς χώρους στο εξωτερικό, παίζοντας ελληνική δημοτική μουσική.
Της Ελένης Σταυρουλάκη
