Ένα αρχαίο μυστήριο βρίσκεται κοντά στη λύση του με υποσχέσεις για συναρπαστικές αποκαλύψεις. Αφορμή ήταν και είναι ένα έργο αιχμής γι' αυτή την περιοχή του Μαλεβιζίου, που, όπως αποδείχτηκε, έκρυβε ένα μυστικό αιώνων στα "σεντούκια" της ιστορίας. Την αλήθεια πίσω από τους θρύλους και τις ιστορικές μαρτυρίες για μια από τις σπουδαιότερες αρχαίες πόλεις της Κρήτης, την Απολλωνία, ή τη γνωστή σήμερα ως Αγία Πελαγία. Το πρώτο κομμάτι του πάζλ είχε μπει τη δεκαετία του 1970 και τώρα χάρη στις παραξενιές της τύχης ψηφίδα, την ψηφίδα, συμπληρώνεται η εικόνα.
Όλα ξεκίνησαν όταν ο Δήμος Μαλεβιζίου έβαλε ολοταχώς μπροστά τις μηχανές για την κατασκευή του βρεφονηπιακού σταθμού της περιοχής. Κατά τις εργασίες θεμελίωσης το χώμα άρχισε να αποκαλύπτει θησαυρούς και πιο συγκεκριμένα τμήμα ενός εκτεταμένου νεκροταφείου της αρχαίας πόλης, από την οποία γνωρίζαμε λιγοστά αλλά σημαντικά στοιχεία χάρη στις ιστορικές μαρτυρίες και τη συσχέτισή τους με τα πρώτα ανασκαφικά ευρήματα που έφερε στο φως ο Στυλιανός Αλεξίου. Επιβεβαιώνοντας ταυτόχρονα τα πορίσματα της επιτόπιας έρευνας του Ταραμέλι, ο οποίος ανακάλυψε τυχαία μια μοναδική επιτύμβια στήλη της κλασικής εποχής από νησιωτικό μάρμαρο, η οποία χρονολογείται τον 5ο π.Χ. αιώνα και εικονίζει νεαρό τοξότη, καθώς και τις αναφορές του ανασκαφέα της Κνωσού Άρθουρ Έβανς στις αρχές του 20ού αιώνα.
Χρυσή τομή
Μόλις οι εκσκαφείς που άνοιγαν τα θεμέλια για την κατασκευή του βρεφονηπιακού σταθμού έφεραν στο φως τους πρώτους τάφους μετά από αιώνες σήμανε συναγερμός στο Δήμο, προκαλώντας την άμεση παρέμβαση του δημάρχου κ. Κώστα Μαμουλάκη, ο οποίος ξεκίνησε επαφές με την Αρχαιολογική Υπηρεσία και τη Διαχειριστική Αρχή της Περιφέρειας Κρήτης. Σύντομα βρέθηκε η χρυσή τομή ώστε και οι αρχαιότητες να αναδειχτούν και να προστατευτούν και το σημαντικό έργο να προχωρήσει. Όπως αποφασίστηκε, ο σταθμός θα μετακινηθεί ελαφρά από την προβλεπόμενη θέση, σε σημείο όπου υπάρχει αραιότερη παρουσία αρχαίων τάφων, ώστε μετά τη σωστική ανασκαφή να συνεχιστούν οι εργασίες. Για να υλοποιηθεί αυτό το σχέδιο, επικαιροποιήθηκε η σχετική μελέτη και δόθηκε το "πράσινο φως" από τις αρμόδιες υπηρεσίες ώστε να εγκριθεί η μετατόπιση του κτηρίου.
Μάλιστα, ο κ. Μαμουλάκης δεσμεύτηκε εξαρχής να αναλάβει ο Δήμος το κόστος των ανασκαφών και των αρχαιολογικών εργασιών, προκειμένου να επιταχυνθούν οι διαδικασίες και να αποδεσμευτεί από την Αρχαιολογική Υπηρεσία η θέση του νέου βρεφονηπιακού σταθμού. Παράλληλα, η παλαιά θέση του σταθμού, με την πυκνότατη παρουσία σημαντικών αρχαιοτήτων, όπου θα διαμορφωθεί εντέλει ο περιβάλλων χώρος του νέου κτηρίου, θα διερευνηθεί με την εξασφάλιση ειδικού κονδυλίου από το ΕΣΠΑ, σύμφωνα με την καταρχήν συμφωνία της Διαχειριστικής Αρχής. Ο χώρος από την πρώτη στιγμή φρουρείται, με τα μέτρα ασφαλείας, για ευνόητους λόγους, να είναι αυξημένα από την Αστυνομία στην περιοχή.
Η αρχαία πόλη
Η Αγία Πελαγία ήταν γνωστό ότι κρύβει στο έδαφός της σημαντικές αρχαιότητες. Γνωστή ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα από τις έρευνες και τις περιγραφές του Α. Ταραμέλι, ο οποίος περιέγραφε κατάλοιπα αρχαίων λιμενικών εγκαταστάσεων και υδραγωγείου, απέκτησε αρχαιολογική "υπόσταση" μετά την ανακάλυψη των πρώτων τυχαίων ευρημάτων και κυρίως τις σωστικές ανασκαφές του Στυλιανού Αλεξίου στην έκταση νεοαναγειρόμενης τότε μεγάλης ξενοδοχειακής μονάδας στην περιοχή του Ακρωτηρίου. Από τις έρευνες επιβεβαιώθηκαν οι αναφορές για εκτεταμένες εγκαταστάσεις που καλύπτουν ένα μεγάλο χρονικό "παράθυρο" και μάλιστα συνεχές, από τη λεγόμενη Προανακτορική Εποχή, εκείνη δηλαδή προ της κατασκευής των μεγάλων ανακτορικών συγκροτημάτων της Μινωικής Εποχής έως τους Ελληνιστικούς - εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του (323-30 π.Χ).
Το Πρυτανείο
Από τα πιο σημαντικά ευρήματα των ανασκαφών ήταν το επιμελημένης κατασκευής και μεγάλων διαστάσεων κτηριακό συγκρότημα, το οποίο ταυτίστηκε με το Πρυτανείο της πόλης. Το συγκεκριμένο δημόσιο οικοδόμημα αποτελούσε παράλληλα Ανδρείο και Βουλευτήριο, φιλοξενώντας τις κύριες δομές της τοπικής εξουσίας και τις σημαντικότερες δημόσιες εκδηλώσεις της πόλης. Χάρη στα σημαντικά εκείνα ευρήματα αλλά και τις ιστορικές και φιλολογικές πηγές, ο Στυλιανός Αλεξίου, έφορος τότε της ΚΓ' ΕΠΚΑ, μπόρεσε να ταυτίσει τη σύγχρονη πόλη της Αγίας Πελαγίας με την αρχαία Απολλωνία, σε αντίθεση με παλαιότερες θεωρίες που ήθελαν εδώ το Δίον ή το Κύταιον. Όπως αναφέρουν οι πηγές, η πόλη αυτή, μια από τις πιο σημαντικές του νησιού μας κατά την Ελληνιστική Περίοδο, καταστράφηκε - σύμφωνα με τον αρχαίο ιστορικό Πολύβιο - το 171 π.Χ. από το στρατό της Αρχαίας Κυδωνίας, ο οποίος, καταπατώντας παλιότερες συνθήκες φιλίας και συμμαχίας, εισέβαλε στην πόλη και αφού τη λεηλάτησε κατέσφαξε τους άνδρες και υποδούλωσε τις γυναίκες και τα παιδιά.
Κ. Μαμουλάκης: «Εξασφαλίζουμε και το έργο και τον πολιτισμό μας»
Ικανοποιημένος τόσο από τον αρχαιολογικό θησαυρό που ήρθε στην περιοχή όσο και για τη συνέχιση των εργασιών, ο δήμαρχος Μαλεβιζίου κ. Κώστας Μαμουλάκης, ευχαρίστησε αφενός την προϊσταμένη της Διαχειριστικής Αρχής κ. Μαρία Κασωτάκη για το έμπρακτο ενδιαφέρον της για την ολοκλήρωση του έργου και αφετέρου τη διευθύντρια της ΚΓ' ΕΠΚΑ κ. Ιωάννα Σερπετσιδάκη και την υπεύθυνη αρχαιολόγο για την περιοχή Μαλεβιζίου κ. Δανάη Κοντοπόδη για την πρόθυμη συνεργασία τους. Όπως τόνισε, «συνεχίζουμε τις εργασίες για την κατασκευή ενός έργου πνοής που θα λύσει πολλά προβλήματα της ευρύτερης περιοχής της Αγίας Πελαγίας. Η αποκάλυψη του νεκροταφείου της Αρχαίας Απολλωνίας, όπως αναγνωρίστηκε εγκαίρως από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, μπορεί να μεταθέτει κάπως τα χρονοδιαγράμματα του έργου, μας γεμίζει όμως όλους χαρά για την ευκαιρία που προσφέρει για τη διερεύνηση μιας άγνωστης ουσιαστικά αρχαίας πόλης στα όρια του δήμου μας. Επιθυμούμε την κατασκευή του απαραίτητου για την περιοχή βρεφονηπιακού σταθμού, αλλά εξασφαλίζουμε πρωτίστως την προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, όπως έμπρακτα έχουμε αποδείξει στο Δήμο Μαλεβιζίου».
(Στην κεντρική φωτογραφία επάνω, η επιτύμβια στήλη, η πιο σημαντική των κλασικών χρόνων στην Κρήτη, που ανακαλύφθηκε στην Αγία Πελαγία)
Του Σταύρου Μουντουφάρη
