Δύο σημαντικά ιστορικά γεγονότα γιορτάζει την Κυριακή 12 Μαΐου ο νομός Λασιθίου: Πρόκειται για τις επετείους της Μάχης της Κριτσάς και της ηρωικής εξόδου αμάχων του Σπηλαίου Μιλάτου. Ο εορτασμός για την επέτειο της Μάχης της Κριτσάς θα πραγματοποιηθεί στην περιοχή που βρίσκεται το μνημείο που φιλοτεχνήθηκε από το Βρετανό γλύπτη Nigel Ratcliffe Springall (θέση "Κουτάραντος", λίγο πιο κάτω από την αρχαία Λατώ).
Το πρόγραμμα του εορτασμού θα ξεκινήσει στις 11 το πρωί με την έπαρση της σημαίας και την ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου. Θα ακολουθήσει επιμνημόσυνη δέηση. Στο ιστορικό της επετείου θα αναφερθεί η φιλόλογος κ. Πόπη Ζαχαριάδου- Χατζηδάκη, ενώ οι εκπρόσωποι πολιτικών, στρατιωτικών Αρχών και Σωμάτων Ασφαλείας θα καταθέσουν στεφάνια. Θα ακολουθήσει τήρηση ενός λεπτού σιγής και ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου. Στο τέλος θα παρατεθεί μικρή δεξίωση με παραδοσιακά εδέσματα από το Μορφωτικό- Πολιτιστικό-Αναπτυξιακό Σύλλογο Κριτσάς "Λατώ".
Η μάχη της Κριτσάς ήταν ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του ξεσηκωμού των Κρητικών, κατά την επανάσταση του 1821. Η συνεισφορά των Κριτσωτών στους απελευθερωτικούς αγώνες της Κρήτης ήταν μεγάλη. Ξεχωριστή ήταν και η προσφορά των τουρκομάχων καπεταναίων Αλεξομανώλη, Κοζύρη, παπά Πόθου και καπετάν Ταβλά. Στη διήμερη μάχη της Κριτσάς, που έγινε τον Ιανουάριο του 1823 κοντά στη Λατώ, οι Κριτσώτες εισέπραξαν ένα βαρύ τίμημα. Το χωριό πυρπολήθηκε και καταστράφηκε. Στο ίδιο σημείο γράφτηκε το τελευταίο μέρος του δράματος της Ροδάνθης, μιας μοναδικής προσωπικότητας της Κριτσάς, η οποία έπεσε ανάμεσα στους νεκρούς της μάχης.
Το σπήλαιο της Μιλάτου
Σειρά εκδηλώσεων με αφορμή την 190ή επέτειο της ηρωικής εξόδου των αμάχων από το Σπηλαίο της Μιλάτου οργανώνει ο Δήμος Αγίου Νικολάου. Οι εκδηλώσεις θα ξεκινήσουν στις 7:30 το πρωί με τον Όρθρο που θα τελεστεί στο Παρεκκλήσι του Αγίου Θωμά. Θα ακολουθήσει Θεία Λειτουργία που θα τελεστεί στο εκκλησάκι του Σπηλαίου χοροστατούντος του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη Πέτρας και Χερρονήσου Νεκτάριου.
Στις 10 το πρωί θα γίνει η εκφώνηση του πανηγυρικού της ημέρας από την εκπαιδευτικό κ. Άννα Μάμου. Το εορταστικό πρόγραμμα επίσης περιλαμβάνει επίσης απόδοση τιμών από διμοιρία στρατού και κατάθεση στεφανιών από τους εκπροσώπους των τοπικών φορέων. Τελετάρχης της εκδήλωσης θα είναι η Κατερίνα Ανδρουλάκη-Αστρουλάκη. Επίσης η Δημοτική Φιλαρμονική Νεάπολης θα παιανίσει προς τιμήν των νεκρών, ενώ θα προσφερθεί καφές στην παραλία Μιλάτου.
Ο νομός Λασιθίου, παρών πάντοτε σε όλους τους αγώνες, πλήρωσε βαρύτατο τίμημα από τη μανία των Οθωμανών. Από το Νοέμβριο του 1822 ως το Φεβρουάριο του 1823 οι μάχες μαίνονταν στο Οροπέδιο Λασιθίου και το Μιραμπέλο. Η λήξη του αγώνα επέρχεται με ένα φοβερό έγκλημα στο σπήλαιο της Μιλάτου, όπου είχαν βρει καταφύγιο περίπου 2.000 άμαχοι με λίγους οπλοφόρους. Για 15 ημέρες απέκρουσαν τις επιθέσεις, αλλά στη συνέχεια αναγκάστηκαν να παραδοθούν. Οι Οθωμανοί κατέσφαξαν και εξανδραπόδισαν γυναίκες, παιδιά, γέροντες και τους ελάχιστους πολεμιστές.
Εις ανάμνηση εκείνου του ιστορικού γεγονότος, το οποίο δηλώνει τα πάθη του λαού μας προκειμένου να οδηγηθεί σε καθεστώς ελευθερίας και ανεξαρτησίας, κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων θα αποδοθεί φόρος τιμής σε όλους τους νεκρούς εκείνης της περιόδου.
