Η βία είναι πανταχού παρούσα. Οι παλαιότεροι θυμούνται περιστατικά βίας που η κοινή γνώμη παρακολούθησε συγκλονισμένη τη δεκαετία του 1990 και οι νεότεροι αποδοκιμάζουν τα τελευταία περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης. Μέσα από αυτό το κείμενο προσπαθώ να απαντήσω σε 9 απλά ερωτήματα για την έννοια της βίας. Ως κοινωνικός επιστήμονας και άνθρωπος, γνωρίζω πως η βία είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο. Είναι ένα φαινόμενο που βλάπτει το πολίτευμα, αποσταθεροποιεί το κοινωνικό σύστημα και διαμορφώνει ένα δίκτυ εντεινόμενης ανασφάλειας μεταξύ των πολιτών. Προσπάθησα στις απαντήσεις να γίνω όσο γίνεται πιο σαφής και επεξηγηματικός, με σκοπό ο μέσος αναγνώστης να αποκτήσει μια γενικότερη γνώση.
1) Τι είναι βία;
Βία σημαίνει προσβολή στον προσωπικό χώρο του ατόμου. Το κάθε άτομο έχει έναν απεριόριστο χώρο ελευθερίας και έκφρασης, με τον απαιτούμενο όρο και προϋπόθεση να σέβεται την ελευθερία και την έκφραση των άλλων ατόμων. Είναι μια διαπίστωση βαθιά φιλοσοφική και νεωτερική. Βία σημαίνει αθέτηση της προϋπόθεσης που υφίσταται. Με άλλα λόγια, βία σημαίνει ένδειξη ασέβειας στην ελευθερία και στην έκφραση των ατόμων. Το άτομο προσβάλλεται εφόσον υπάρχει ένα άλλο άτομο που είναι ισχυρότερο σωματικά, λεκτικά. Υπάρχει υπεροχή δύναμης. Επομένως, ένας πιο διαφωτιστικός ορισμός θα ήταν ο παρακάτω: Βία είναι η αθέτηση της ελευθερίας και της έκφρασης ενός ατόμου (ή μιας συλλογικότητας) και για να υπάρξει είναι απαραίτητο να υπάρχει ένα άτομο ή μια συλλογικότητα ισχυρή και ένα άτομο ή μια συλλογικότητα ανίσχυρη. Ο πρώτος ασκεί καταναγκαστική δύναμη (πίεση) στον δεύτερο, ο οποίος δε δίνει συναίνεση.
2) Είναι διαχρονικό φαινόμενο η βία;
Η βία ασκούταν πάντοτε. Από τη συγγραφή της Βίβλου, που ξεκίνησε πριν από 30 αιώνες, μέχρι και σήμερα, μπορούμε να διαπιστώσουμε πάμπολλα περιστατικά βίας. Η βία ευθυγραμμίζεται με την ανθρωπότητα. Δεν υπάρχει πολιτισμός χωρίς άσκηση βίας. Δεν υπάρχει κοινωνική ομάδα που διαβοιεί ή δε διαβοιεί σε συγκροτημένους θεσμούς χωρίς να υφίσταται το φαινόμενο της βίας. Η βία είναι παρούσα σε κάθε έκφανση της ανθρωπότητας.
3) Πότε είναι νομιμοποιημένη η βία;
Οι συνταγματολόγοι υποστηρίζουν πως το Κράτος διαθέτει το μονοπώλιο της νόμιμης βίας. Αυτό σημαίνει πως μόνο το Κράτος είναι ενδεδυμένο με τη δυνατότητα να ασκεί νόμιμη βία. Αυτό σημαίνει πως σε περίπτωση που ένας πολίτης ασκήσει με καταχρηστικό τρόπο την ελευθερία του εις βάρος άλλων, τότε θα υπάρχουν κυρώσεις από το Κράτος. Τα δικαστήρια και η Αστυνομία υπάγονται στη δικαιοδοσία του Κράτους. Η δικαστική εξουσία είναι μέρος της κρατικής εξουσίας, όπως είναι: η νομοθετική και η εκτελεστική. Το Κράτος μεριμνά για τη δικαιοσύνη και ασκεί νομιμοποιημένη βία μόνο εφόσον υπάρχουν τα αποδεικτικά στοιχεία πως κάποιος αδίκησε κάποιον άλλο.
4) Πέρα από το Κράτος, γιατί η βία είναι καταδικαστέα;
Είναι καταδικαστέα γιατί το άτομο ή η συλλογικότητα στερείται την ελευθερία κινήσεως, όπως ανέφερα προηγουμένως. Το άτομο ή η συλλογικότητα δεν αποτέλεσαν αντικείμενο σεβασμού. Βία είναι η χρήση μιας απρεπούς λέξης στη σχολική αίθουσα με σκοπό να προκαλέσει το γέλιο των μαθητών. Η σωματική βία είναι μια άλλη μορφή βίας, που ένας σωματικά δυνατός επιτίθεται σ’ έναν αδύναμο. Η σεξουαλική βία είναι η ασέβεια που δείχνει ένας άνθρωπος απέναντι στη σεξουαλική ελευθερία του ανθρώπου.
5) Τι είναι σεξουαλική ελευθερία;
Ο κάθε άνθρωπος έχει ένα αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα να ψηφίζει τον πολιτικό σχηματισμό που θεωρεί ότι θα υπηρετήσει καλύτερα τα συμφέροντά του. Ταυτόχρονα, ο κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να επιλέξει την εργασία που επιθυμεί στη βάση των δυνατοτήτων, των ικανοτήτων και των γνώσεων που διαθέτει. Με αυτόν τον τρόπο πρέπει να διατυπωθεί η σεξουαλική ελευθερία. Σεξουαλική ελευθερία σημαίνει πως οποιοσδήποτε άνθρωπος έχει δικαίωμα να έρθει σε σεξουαλική συνεύρεση με οποιοδήποτε άνθρωπο επιθυμεί. Και ο δεύτερος οφείλει να δώσει τη συναίνεσή του. Η κατάθεση συναίνεσης είναι μέρος της αυτονομίας του. Εάν απουσιάζει η συναίνεση, σημαίνει πως το άτομο εισέβαλε σ’ έναν πολύ προσωπικό χώρο και γι’ αυτό το Κράτος οφείλει να επιβάλλει κυρώσεις. Ειδεμή χάνει το νεωτερικό του επίχρισμα ως κράτος δικαίου.
6) Η βία διώκεται;
Ασφαλώς. Ωστόσο, εξαρτάται από τη δυναμική της βίαιης πράξης. Για παράδειγμα, η εξύβριση είναι μια μορφή βίας. Το άτομο αισθάνεται προσβεβλημένο από τη χρήση λεκτικής βίας που του άσκησε κάποιο άλλο άτομο και κάνει μήνυση προκειμένου ο θύτης να ζητήσει συγνώμη. Δε θα πάει στη φυλακή. Ακραίες πράξεις βίας, όπως μια δολοφονία ή ένας βιασμός, που στερούν τη ζωή του ατόμου ή δημιουργούν ένα βαρύ ψυχολογικό τραύμα, τιμωρούνται με πολλά χρόνια φυλάκισης.
7) Τι μπορεί να οδηγήσει τον θύτη να προβεί σε μια πράξη βίας;
Υπάρχουν πολλοί και διάφοροι λόγοι. Η τέλεση μιας βίαιης πράξης είναι πολυπαραγοντική. Το άτομο μπορεί να βρίσκεται σε κατάσταση ηρεμίας και μπορεί να μη βρίσκεται σε κατάσταση ψυχραιμίας. Η ψυχολογική κατάσταση του θύτη είναι ένα ζητούμενο. Γι’ αυτό άλλωστε τα δικαστήρια αποδίδουν το Δίκαιο, μηχανισμό απονομής δικαιοσύνης, με βάση την ψυχολογική κατάσταση του δράστη.
Ωστόσο, η τέλεση της πράξης σχετίζεται με την προσωπικότητα, η οποία ορίζεται σύμφωνα με το Αστικό Δίκαιο ως το σύνολο των διανοητικών και πνευματικών ικανοτήτων του ατόμου. Η συγκρότηση της προσωπικότητας τού ατόμου είναι προϊόν των φορέων κοινωνικοποίησης αλλά και της αφομοίωσης του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο. Το πόσο ενταγμένο είναι το άτομο στο κοινωνικό σύνολο διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο.
8) Υπάρχουν κριτήρια ομαδοποίησης των θυτών; Οι κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες, όπως οι τσιγγάνοι ή μικρές μειονότητες, μπορούν να θεωρηθούν θύτες;
Ασφαλώς και όχι. Τέτοιες αντιλήψεις είναι επιστημονικά ατεκμηρίωτες και έχουν ρατσιστικό χαρακτήρα και πρόσημο. Τέτοιες απόψεις αποσταθεροποιούν την κοινωνία και διαμορφώνουν ένα θολό τοπίο για τις συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες, οι οποίες προσπαθούν να διαμορφώσουν τον βίο τους, δηλαδή να ανταπεξέλθουν στις καθημερινές δυσκολίες και προκλήσεις. Όσο ο ρατσισμός είναι μεγάλος σε συγκεκριμένες ομάδες, τόσο δύσκολη θα είναι και η διαβίωσή τους.
9) Η βία σχετίζεται με τη φτώχια;
Ναι. Η σύγχρονη ψυχολογία ασπάζεται το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο Η άσκηση βίας είναι μια αποκλίνουσα συμπεριφορά. Εάν το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο εφαρμοστεί στην πράξη στην περίπτωση ενός ανθρώπου που ασκεί βία, ως αποκλίνουσα συμπεριφορά, τότε ενδέχεται να δούμε κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία.
Η φτώχια είναι ένα βασικός κοινωνικός παράγοντας που το άτομο μπορεί να ασκήσει βία. Η στέρηση υλικών αγαθών ή πολλές φορές η ανέχεια αναγκάζει πολλούς ανθρώπους να βιαιοπραγήσουν. Η αίσθηση της υποτιθέμενης αντεκδίκησης τους κάνει ισχυρούς στον εαυτό τους. Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε πως η φτώχια είναι ο μοναδικός παράγοντας που ωθεί το άτομο στην παραβατικότητα και στην εγκληματικότητα.
Φωτογραφία αρχείου Unsplash
