Ο Andrew Heywood στο περίφημο έργο του «Εισαγωγή στην Πολιτική» προσπαθεί στο πρώτο κεφάλαιό του να σκιαγραφήσει το περιεχόμενο και το βάθος της πολιτικής. Αναφέρεται σε προσλήψεις της πολιτικής όπως έχουν γίνει σαφείς από διανοητές και θεωρητικούς της Αρχαίας Ελλάδας μέχρι και σήμερα, ενώ ο σημαντικός αυτός στοχαστής προβαίνει σε μια σημαίνουσα παρατήρηση: Η πολιτική είναι παρούσα ως κοινωνική δραστηριότητα, καθώς οι άνθρωποι διαφωνούν. Η διαφωνία των ανθρώπων σε ζητήματα μείζονος σημασίας δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για την καλλιέργεια της πολιτικής.
Η πολιτική, επίσης, όπως αναδεικνύεται από τον νεωτερικό λόγο, δεν ασχολείται με την ιδιωτική σφαίρα η οποία περιλαμβάνει την προσωπική ελευθερία και την ιδιωτική ζωή. Απευθύνεται στον δημόσιο χώρο και στην κοινωνία των πολιτών.
Ο χώρος της πολιτικής είναι ο χώρος του δικαίου, καθώς λειτουργεί με απώτερο στόχο την κοινωνική ευρυθμία. Θεσπίζει κανόνες δικαίου με σκοπό την εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος. Εκεί στοχεύει η πολιτική δραστηριότητα. Απεναντίας, η νεωτερικότητα και τα ηθικοπολιτικά προτάγματα σημαντικών στοχαστών, όπως του Καντ, προασπίζουν πως η ιδιωτική σφαίρα πρέπει να εμφορείται από ηθικές αρχές. Κανένας δεν πρέπει να προσβάλλει την αυτονομία (αξιοπρέπεια) του προσώπου και τις επιλογές που κάνει. Είναι χρέος ηθικό να επιδεικνύουμε έναν καθολικό σεβασμό στην ανθρώπινη φύση.
Και πάμε στη σύγχρονη πολιτική πράξη. Τα πολιτικά κόμματα είναι δυνάμει φορείς εξουσίας. Όπως διδάσκει η Πολιτική Κοινωνιολογία, η βασική διαφορά πολιτικών κομμάτων και κοινωνικών κινημάτων είναι πως τα κόμματα, όσο μικρό ακροατήριο κι εάν διαθέτουν, επιθυμούν να κατακτήσουν την εξουσία, ενώ εδράζονται σε μια ιδεολογία. Τα κοινωνικά κινήματα, από την άλλη, εδράζονται γύρω από μια ιδέα (π.χ. περιβάλλον, υγεία κ.τ.λ.) και προσπαθούν να συγκεντρώσουν όσο γίνεται περισσότερα άτομα, αλλά σε καμία περίπτωση δεν αυτοπροσδιορίζονται ως αριστερά ή δεξιά κινήματα, πόσω μάλλον έχουν την όρεξη για κατάκτηση της εξουσίας. Τα κινήματα δε θέλουν την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας.
Εάν ανατρέξουμε σε πολιτικούς σχηματισμούς σε προηγμένες χώρες της Δύσης, θα διαπιστώσουμε πως τα πολιτικά κόμματα έχουν συναινέσει σε κάποιες βασικές κατευθυντήριες γραμμές. Υπάρχει ταύτιση συμφερόντων ως προς κάποια πεδία δημόσιας δραστηριότητας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Δημοκρατικό και το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα. Κανένας από αυτούς τους δύο πολιτικούς σχηματισμούς δεν έχει διαφωνήσει ως προς το είδος της οικονομίας που ακολουθούν οι ΗΠΑ. Το μοντέλο είναι η ελεύθερη οικονομία. Και εάν υπάρχουν διαφωνίες, είναι ελάχιστες και αυτές αντιμετωπίζονται μέσα από διαβούλευση. Όπως είχε επισημάνει ένας καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου, εγνωσμένου κύρους, σε μια προφορική του ανακοίνωση, «οι πολιτικοί φορείς των ΗΠΑ δε διαφέρουν ως προς την οικονομική συνταγή που θα ακολουθήσει η χώρα. Διαφέρουν σε ζητήματα που αφορούν την Ηθική (αμβλώσεις, ευθανασία κ.τ.λ.). Εκεί υπάρχουν εκ διαμέτρου διαφορετικές αντιλήψεις».
Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα εντοπίζεται στη Μεγάλη Βρετανία. Όπως αναφέρει η διεθνής βιβλιογραφία και οι σχετικές πληροφορίες στο διαδίκτυο, το δίκαιο των Βρετανών είναι άγραφο και εντοπίζεται σε όλα τα δημόσια και κρατικά έγγραφα. Όλες οι πολιτικές δυνάμεις έχουν συναινέσει γύρω από μια βασική δέσμη δημόσιων πολιτικών που έχουν ως πυρήνα την ιδέα του εθιμικού δικαίου. Δεν είναι γραπτό αλλά εντοπίζεται παντού. Ο Βρετανός αναγνωρίζει την έννοια του Δικαίου. Τη συναντάει παντού και το Δίκαιο είναι κωδικοποιημένο στη συνείδησή του. Υπάρχει ένας απόλυτος σεβασμός στην έννοια του Δικαίου στη Μεγάλη Βρετανία, με αποτέλεσμα οι όποιες αλλαγές να είναι ελάχιστες ή μηδενικές. Σημαντικές αλλαγές δεν έχουν παρατηρηθεί. Και εάν ανατρέξουμε στις συζητήσεις του αγγλικού κοινοβουλίου, διαφαίνεται πως το μεγαλύτερο μέρος της συζήτησης αναλώνεται στην εξωτερική πολιτική.
Και πάμε στο ελληνικό παράδειγμα... Η Ελλάδα πάσχει. Οι πολιτικοί φορείς δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα σε ιδεολογικοπολιτικά ζητήματα με ηθικές αποχρώσεις, αντί να καλλιεργηθεί ένα “consensus” γύρω από ζητήματα μείζονος σημασίας. Επίσης, το κλασικό ελληνικό πολιτικό παράδειγμα διδάσκει πως οι πολιτικοί φορείς υποστηρίζουν με σιωπηρό τρόπο ότι «η υποχώρηση είναι τακτική που χάνει ψήφους». Πολύ απλά, κανένας δεν επιθυμεί να υποχωρήσει, καθώς στη συνείδησή του θεωρεί πως θα χάσει εκλογικά. Πίσω από μια τέτοια αντίληψη ενυπάρχει ένας ορατός πολιτικός καιροσκοπισμός, ο οποίος υπονομεύει το δημόσιο συμφέρον. Για να παραφράσουμε τον Τζον Ρολς, δεν είναι σωστό ένα ζήτημα ιδιωτικής σφαίρας να το αφήσουμε στην ελεύθερη διάθεση του καθενός και ο δημόσιος εξαναγκασμός σε αυτά τα ζητήματα είναι ηθικά κατακριτέος. Δεν μπορεί μια μεγάλη πλειοψηφία να αναγκάσει έναν άνθρωπο να εφαρμόσει ένα συγκεκριμένο σχέδιο ζωής, παραφράζοντας τον Ρολς. Τα θρησκευτικά ή οιονεί θρησκευτικά ζητήματα πρέπει να γίνουν σεβαστά, ενώ στον δημόσιο χώρο πρέπει να προβληθούν όλες οι απόψεις.
Εάν επιστρέψουμε στο ελληνικό κλασικό παράδειγμα, θα διαπιστώσουμε πως διαχρονικά οι ελληνικές πολιτικές ηγεσίες πρόσβαλλαν τον προσωπικό και ιδιωτικό χώρο του ατόμου. Τα σύμφωνα συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια ή η μη δημιουργία ιερών χωρών όπου πιστοί άλλων θρησκευμάτων να λατρεύουν τον θεό που η παράδοσή τους τούς διδάσκει είναι μερικά μόνο ζητήματα που πρέπει να προβληματίζουν τους πολιτικούς εκπροσώπους.
Την ίδια στιγμή, υπάρχει στην Ελλάδα ένα γενικός κανόνας; Το σχέδιο εξουσίας της προηγούμενης κυβέρνησης υπονομεύεται διαρκώς από την υφιστάμενη κυβέρνηση. Και δυστυχώς, έχουμε δει να επαναλαμβάνεται συνεχώς ο γενικός αυτός κανόνας, πολλές φορές σε όλους τους τομείς: από την Παιδεία μέχρι την οικονομία. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ επιθυμούσε ένα μοντέλο κρατικοποίησης, ενώ η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας επιθυμεί ένα μοντέλο αποκρατικοποίησης και γρήγορης ιδιωτικοποίησης. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ επιθυμεί ελάφρυνση των ποινικών διατάξεων του Ποινικού Κώδικα, ενώ η κυβέρνηση της Ν.Δ. επιθυμεί έναν αυστηρότερο Ποινικό Κώδικα. Οι διαφωνίες είναι ορατές. Και δυστυχώς δεν έχουμε καταλήξει ως χώρα, πολιτισμός, κοινωνικό και πολιτικό σύστημα τι είναι καλύτερο για εμάς. Και ο λόγος αφορά τη διαβούλευση. Δεν υπάρχει ουσιαστική διαβούλευση, γιατί ο πολιτικός κόσμος έχει “μπολιαστεί” με το δηλητήριο της αντίληψης πως η υποχώρηση είναι κακός οιωνός.
Αλλά και ο πολίτης φέρει τεράστια ευθύνη. Διακόσια ολόκληρα χρόνια, ο Έλληνας πολίτης είναι φορέας ανορθολογικών οικονομικά απόψεων. Ψηφίζει με γνώμονα το ιδιωτικό του συμφέρον, το οποίο είναι κερδοσκοπικό, και μένει αρκετά μακριά από τη ρουσσωική αντίληψη του δημόσιου συμφέροντος. Είναι αρωγός της πελατειοκρατίας. Κατανοεί τα συμφέροντα, τα προνόμια και τα δικαιώματά του, αλλά αγνοεί παντελώς τις υποχρεώσεις. Του αρέσει η αμάθεια και η ημιμάθεια και δεν ενδιαφέρεται για την κατανόηση των αληθινών προβλημάτων της οικονομίας και του τόπου.
Η Ελλάδα για να αλλάξει και να αποκτήσει προοδευτική κουλτούρα χρειάζεται ικανή κοινωνία των πολιτών και ένα αξιόπιστο πολιτικό σύστημα (όχι αποκλειστικά κυβέρνηση, όχι αξιωματική και ελάσσονα αντιπολίτευση, αλλά συνολικά). Είναι αναγκαίο όσο ποτέ άλλοτε να συγκροτηθεί ένα κοινωνικό και οικονομικό consensus. Να κατανοήσει ο πολιτικός εκπρόσωπος πως η πελατοκρατία, η ευνοιοκρατία και η εξυπηρέτηση συμφερόντων συγκεκριμένων επαγγελματικών ομάδων λειτουργούν αρνητικά. Να κατανοήσει ο πολίτης πως η ψήφος είναι προνόμιο και όχι μια φθηνή και άτυπη διαδικασία. Να κατανοήσει πως η Δημοκρατία απαιτεί “παίδευσιν”. Να αγαπήσει την πολιτικοποίηση και όχι την κομματικοποίηση. Να γίνει συμμέτοχος της πολιτικής πράξης. Εάν γίνουν τα βήματα αυτά, τότε θα μιλάμε για ένα διαφορετικό και μακράν πιο ποιοτικό Κράτος στην Ελλάδα.
(φωτογραφία: Intime)
