Ιστορικός δεν είμαι. Μου αρέσει, ωστόσο, να ασχολούμαι με την ανάγνωση ιστορικών κειμένων. Θεωρώ πως μέσα από την ιστορία ο άνθρωπος γίνεται σοφότερος. Όπως λέω στους μαθητές μου, η ιστορία κάνει κύκλους. Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και οι πρωταγωνιστές αλλάζουν. Τα διλήμματα και τα διακυβεύματα, ωστόσο, παραμένουν τα ίδια. Η ανατροπή της υπάρχουσας πολιτειακής τάξης, η παραμονή ή μη μιας πολιτικής μερίδας στην εξουσία, οι οικονομικές κρίσεις και η συμβολοποίηση γεγονότων είναι στοιχεία που έχουν “κολλήσει” στο “ύφασμα” της ανθρώπινης ιστορίας. Επαναλαμβάνονται και παραλληλίζονται με τη σύγχρονη εποχή.
Ενόψει της επετείου της εορτής του Πολυτεχνείου, τοποθετώ διάφορα ερωτήματα. Ασφαλώς και στα συγκεκριμένα ερωτήματα δεν προσπαθώ να απαντήσω μ’ έναν τρόπο που προσομοιάζει την άντληση και έκθεση ιστορικών πληροφοριών και γνώσεων. Κάτι τέτοιο θα ήταν ανώφελο. Το ζήτημα είναι να υπάρξει μια παραγωγική κριτική γύρω από την κινητοποίηση από τον φοιτητικό κόσμο όπως έλαβε χώρα τον Νοέμβριο του 1973 μέσα από τη συγκυρία που διανύουμε σήμερα, καθότι έχουν περάσει σχεδόν πενήντα χρόνια. Μέσα από αυτήν την ιστορική απόσταση, μπορεί να ξεκινήσει ένας συναινετικός διάλογος ως προς τα κίνητρα, τις ιδέες και γενικότερα τον απόηχο όπως τον εξέπεμψε το ιστορικό αυτό γεγονός.
Ασφαλώς η κριτική όπως θα την ασκήσω είναι προσωπική, ωστόσο συνεπικουρείται από το διάβασμα που έχω πραγματοποιήσει για την περίοδο του 1973. Πάμε να δούμε τα ερωτήματα...
1) Πόσο σημαντικό είναι το γεγονός του “Πολυτεχνείου του 1973” για το ελληνικό κράτος;
Αναμφισβήτητα, η εικόνα των φοιτητών να διαμαρτύρονται και να τάσσονται εναντίον της δικτατορίας των συνταγματαρχών είναι ένα κομβικό γεγονός για την ιστορία του Ελληνικού Κράτους. Μια αυθόρμητη αυτο-οργάνωση μετατράπηκε σε μια ριζοσπαστική συλλογικότητα, η οποία ζητούσε εμβάθυνση των δημοκρατικών διαδικασιών και κατάλυση μιας δικτατορίας. Για πρώτη φορά, οι φοιτητές ξεσηκώνονται με σκοπό την αλλαγή.
Η συγκεκριμένη “αλλαγή” εκφράστηκε μεμονωμένα την περίοδο της δικτατορίας και πολλές φορές σιωπηλά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η κηδεία του Γιώργου Παπανδρέου. Χιλιάδες άνθρωποι με διαφορετικό ιδεολογικό υπόβαθρο συγκεντρώθηκαν στην κηδεία και διαδήλωσαν. Ήταν μια έμμεση απάντηση στη δικτατορία πως διαφωνούν κάθετα με το δημοψήφισμα όπως το είχαν διακηρύξει οι συνταγματάρχες. Η συγκέντρωση όμως των χιλιάδων ανθρώπων δε γενικεύτηκε και σίγουρα δεν υπήρξε κατάλληλη αυτο-οργάνωση ώστε το συλλογικό υποκείμενο να έρθει σε διαφωνία με τη δικτατορία. Δεν είχαν τεθεί εξάλλου και οι κατάλληλοι στόχοι. Μεμονωμένα, η έκφραση διαμαρτυρίας έγινε από κομμουνιστές και ανθρώπους που τόλμησαν να τα βάλουν με την αντιδημοκρατική ομάδα των συνταγματαρχών.
Το “Πολυτεχνείο” διαφοροποιείται. Οι φωνές των φοιτητών έγιναν ένα φερέφωνο δημοκρατίας και δικαιοσύνης. Τα αιτήματα των φοιτητών έγιναν αιτήματα των ανθρώπων που ήθελαν να αισθάνονται ελεύθεροι. Και σίγουρα, οι φοιτητές άφησαν μια δημοκρατική παρακαταθήκη η οποία αξιώνει τον ελληνικό λαό ως ένα σύνολο ανθρώπων που όχι μόνο ενδιαφέρονται για τους δημοκρατικούς θεσμούς, αλλά είναι έτοιμοι να δώσουν τη ζωή τους για τη δημοκρατία.
2) Γιατί δαιμονοποιήθηκε “το Πολυτεχνείο” μέσα στον ιστορικό χρόνο;
Πολλοί διαδηλωτές του Πολυτεχνείου έγιναν εκπρόσωποι του ελληνικού λαού μετά την κατάλυση της δικτατορίας. Η δαιμονοποίηση του Πολυτεχνείου έγινε την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Η αφαίμαξη των εισοδημάτων οδήγησε τον ελληνικό λαό να αναζητάει τους υπεύθυνους γι’ αυτήν την οικονομική κρίση. Μοιραία, ο πολιτικός κόσμος έγινε ο αποδιοπομπαίος τράγος.
Το γεγονός πως πολλοί διαδηλωτές κεφαλαιοποίησαν πολιτικά “το Πολυτεχνείο” και μέσω των αποφάσεών τους εμφανίστηκαν ασυνεπείς λόγων και έργων δημιούργησε έναν λαό ο οποίος έγινε αρκετά καχύποπτος απέναντι στο “Πολυτεχνείο”. Σε αυτήν την κρίση ιστορικής συνείδησης προστέθηκε και η κρίση των δημοκρατικών θεσμών και αξιών την περίοδο 2010-2018.
Το “Πολυτεχνείο” ως ιδέα κλονίστηκε. Και δυστυχώς, αυτό αποτελεί μια σφαλερή ιδέα. Το “Πολυτεχνείο” δε σχετίζεται με πρόσωπα. Κανένα πρόσωπο δεν πρέπει να θεωρείται ήρωας. Τον Νοέμβριο του 1973 συναντάμε ένα συλλογικό ριζοσπαστικό φοιτητικό “Εμείς” απέναντι σε μια δικτατορία η οποία είχε επιβάλει τη δική της βούληση στον ελληνικό λαό. Για να υπάρξει μαζική κινητοποίηση, σίγουρα χρειάζονται διαδηλωτές και άνθρωποι που να κινούν το νήμα της ιστορίας.
Ο άνθρωπος του μέλλοντος οφείλει να κατηγοριοποιεί στη συνείδησή του τα πρόσωπα ως μεμονωμένες προσωπικότητες οι οποίες ενδέχεται να σφάλλουν μέσα από την πορεία του χρόνου και τις καταστάσεις (ή γεγονότα) οι οποίες εκπέμπουν ένα θετικό ή αρνητικό συμβολισμό. Το Πολυτεχνείο του 1973 είχε ένα θετικό συμβολισμό.
3) Γιατί οι σημερινές αριστερές δυνάμεις προβάλλουν το “Πολυτεχνείο του 1973” και θεωρούν πως αποτελεί μια παρακαταθήκη της Αριστεράς;
Το “Πολυτεχνείο” δεν αποτελεί θεωρητική και συνειδησιακή κατάκτηση της Αριστεράς... αλλά του συνόλου του ελληνικού λαού. Θα είναι πάντοτε μια επιτυχία του ελληνικού λαού, η οποία πρέπει να διαδοθεί και στις επόμενες γενεές με συνέπεια.
Ωστόσο, είναι ιστορικά σημαντικό να ειπωθεί πως εκατοντάδες άνθρωποι που είχαν διαφορετικό κοινωνικό φρόνημα από εκείνο που η δικτατορία επιθυμούσε εξορίζονταν και βασανίζονταν. Η μαζική υποστήριξη του λαού στο πρόσωπο του Γιώργου Παπανδρέου στις επικείμενες εκλογές τον Μάιο του 1967 ήταν ο βασικός λόγος που οι συνταγματάρχες αυτοοργανώθηκαν και έκαναν τη στυγνή δικτατορία ένα μήνα σχεδόν πριν τις εκλογές. Την ίδια στιγμή, άνθρωποι που ασπάζονταν μαρξιστικές ιδέες βρίσκονταν σε καταδίωξη από το τέλος του εμφυλίου πολέμου και έπειτα.
Όπως εύκολα βγαίνει το συμπέρασμα, οι κεντρώες και αριστερές δημοκρατικές δυνάμεις αντιμετώπισαν ένα θολό τοπίο. Η διαμαρτυρία των φοιτητών για ένα καλύτερο αύριο και ο θάνατος φοιτητών για αξίες και ιδανικά όπως της δημοκρατίας βρίσκει έρεισμα στην Αριστερά. Ειδικά την περίοδο εκείνη που η Αριστερά ήταν καταδιωγμένη και είχε υποστεί πολλαπλά τραύματα. Ενδεικτικά παραθέτω μια ομιλία (έχει βιντεοσκοπηθεί) με πρωταγωνιστή τον Σταύρο Τσακυράκη και τίτλο “Η δημοκρατία στη Μεταπολίτευση” (συζήτηση με τον Απόστολο Δοξιάδη), όπου ο ακαδημαϊκός κ. Τσακυράκης στα πρώτα λεπτά κάνει λόγο για μια σκληρή Δεξιά η οποία κυριάρχησε με βάση την επιβολή και όχι τον μετριασμό των μετεμφυλιακών παθών.
Η μαζική κινητοποίηση των φοιτητών, η ανάγκη εμβάθυνσης της δημοκρατίας, η κατάλυση της δικτατορίας και η ανανέωση των κοινωνικών θεσμών αποτέλεσαν αιτήματα της νεολαίας του “Πολυτεχνείου” με τα οποία ταυτίστηκαν οι αριστερές δυνάμεις.
4) Η ιδεολογική παρακαταθήκη του “Πολυτεχνείου” πώς θα μείνει ανεξίτηλη στη σκέψη του Έλληνα και της Ελληνίδας;
Οι πορείες αναμφισβήτητα αποτελούν μια μορφή σεβασμού στην ιστορία και στους πρωταγωνιστές της. Προσωπικά, δε θεωρώ πως θα σμιλευτεί η ιστορική συνείδηση μέσα από πορείες και μόνο.
Το “Πολυτεχνείο του 1973” θα μείνει ζωντανό μόνο όταν ο Έλληνας και η Ελληνίδα πραγματοποιήσει μια εσωτερική συνειδησιακή επανάσταση. Και “όπλο” προς αυτήν την κατεύθυνση είναι η ιστορική γνώση. Όταν ο Έλληνας και η Ελληνίδα διαβάσει τις συνταρακτικές εξελίξεις σε συνδυασμό με τις ιστορικές συγκυρίες και κοινωνικές συνθήκες της περιόδου του 1973 μπορεί να εύκολα να οδηγηθεί στην αποδαιμονοποίηση του “Πολυτεχνείου”.
Ο σεβασμός προς τους πρωταγωνιστές της ιστορίας χτίζεται μέσα από αυτήν την εσωτερική επανάσταση, η οποία καλεί τον ενδιαφερόμενο πολίτη να ταλαιπωρηθεί και να αναζητήσει το βαθύτερο νόημα της ιστορίας, το οποίο ταυτίζεται με την αλήθεια.
Και είναι υποχρέωση των φορέων κοινωνικοποίησης να διαμορφώσουν στον μέσο πολίτη ένα γενναίο φρόνημα με ιστορική συνείδηση.
(Φωτογραφία ΙΝΤΙΜΕ)
