Τόσο η Αριστερά όσο και η Δεξιά ως συστήματα σκέψης παρήχθησαν εντός του καπιταλιστικού συστήματος παραγωγής. Το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής διαμόρφωσε τους όρους βιωσιμότητας των δύο αυτών συστημάτων σκέψης. Ενίσχυσε τη Δεξιά ως ιδεολόγημα, ενώ ταυτόχρονα γέννησε έναν συγκροτημένο και θεωρητικά θεμελιωμένο αριστερό λόγο, ο οποίος όμως απαντούσε στις ανάγκες και στις απαιτήσεις των πρώτων χρόνων.
Η Δεξιά ως σύστημα σκέψης ταυτίστηκε με τη φιλοσοφία του καπιταλιστικού συστήματος παραγωγής. Οι ανισότητες, όπως παράγονται από την ελεύθερη αγορά, δικαιολογούνται αφού ο πάσχων προέβη σε λανθασμένες επιλογές. Το ιδεολόγημα της Δεξιάς ταυτίστηκε με την οικονομική ελίτ και την καθεστηκυία τάξη. Και κυρίως με τον συντηρητισμό (και τους φορείς του, όπως είναι η Εκκλησία και η οικογένεια). Η Αριστερά, από την άλλη, συνδέθηκε με την αμφισβήτηση και τη διαφωνία. Εξέφρασε ανοικτά την αντίθεσή της.
Το περιβάλλον εντός του οποίου διαμόρφωσαν τα συστατικά τους στοιχεία αυτά τα δύο ρεύματα σκέψης ήταν το βιομηχανικό. Ο αγρότης, που έφευγε από την ύπαιθρο και πήγαινε στα μεγάλα αστικά κέντρα, γινόταν ανειδίκευτος εργάτης. Το βιομηχανικό υποκείμενο μετουσιώθηκε ως ειδοποιός διαφορά μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς.
Στις αρχές του 19ου αιώνα, η Δεξιά αντιμετώπιζε το βιομηχανικό υποκείμενο ως ένα εξάρτημα εργασίας. Ως μια παραγωγική δύναμη που με τρόπο αριστοτελικό οφείλει να επιτελέσει τον σκοπό ύπαρξής της. Ο βιομηχανικός εργάτης οφείλει να εκτελέσει σωστά την εργασία του, ανεξαρτήτως του χρόνου εργασίας και της ποιότητας της ζωής του. Το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής τον έχει αναθρέψει να επιτελεί ένα συγκεκριμένο σκοπό.
Η Αριστερά, από την άλλη, αναδείχτηκε ως μια φωνή διαμαρτυρίας. Βάζει φίμωτρο στο εξουσιαστικό υποκείμενο (καπιταλιστής) και ταυτόχρονα προσπαθεί να μεταλαμπαδεύσει μια νέα κοινωνική θεωρία στη συνείδηση του βιομηχανικού εργάτη. Προσπαθεί να λειτουργήσει ως αφύπνιση συνείδησης. Με τρόπο σαφή να τον κάνει αυτόνομο, κάνοντάς του ευκρινές πως ο καπιταλιστής δεν είναι ούτε πιο έξυπνος ούτε πιο εργατικός, αλλά ούτε κάνει περισσότερες αποταμιεύσεις.
Η Αριστερά προέκρινε μια πιο ελκυστική κοινωνική και πολιτική θεωρία, αφού επιδίωκε τον ανασχηματισμό του εργασιακού κόσμου. Έθεσε στο επίκεντρό της το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής, το οποίο έχει επεκταθεί σε κάθε πτυχή της ιδιωτικής ζωής του ατόμου.
Το αποτυχημένο πείραμα της Σοβιετικής Ένωσης σε συνδυασμό με τον “μακρύ ύπνο” της σοσιαλδημοκρατίας (από τη δεκαετία του 1970 κι έπειτα) αποτέλεσαν γεγονότα καθοριστικής σημασίας για την υπαρξιακή ταυτότητα της Αριστεράς. Πολύ απλά, σε επίπεδο θεωρίας, η Αριστερά ως ατόφιο σύστημα σκέψης βιώνει εδώ και πάνω από τριάντα χρόνια μια ατέρμονη υπαρξιακή κρίση.
Η υπαρξιακή αυτή κρίση όμως δεν αγγίζει τα όρια του αφανισμού της. Απεναντίας, η Αριστερά βρίσκεται σ’ ένα συνεχή διάλογο με τον εαυτό της. Συνεχίζει και βρίσκεται πανταχού παρούσα μέσα από το κοινωνικό κράτος και τη διεκδίκηση δικαιωμάτων, παρά τον εσωτερικό της μονόλογο.
Τόσο το κοινωνικό κράτος όσο και η διεκδίκηση δικαιωμάτων φέρουν την υπογραφή της Aριστεράς. Το κοινωνικό κράτος και ο χώρος των δικαιωμάτων συνιστούν αριστερές νησίδες αυτοπραγμάτωσης και ελευθερίας.
Το κοινωνικό κράτος έχει σημείο αναφοράς τους κοινωνικά αδύναμους, ενώ η προάσπιση των δικαιωμάτων αποτελεί τον πιο ζωτικό χώρο της Αριστεράς. Η αυτονομία του υποκειμένου εξαρτάται από τον βαθμό στον οποίο τα άτομα είναι φορείς αναπαλλοτρίωτων δικαιωμάτων. Αυτοί είναι οι δύο πυλώνες που κρατούν την Αριστερά σε επίπεδο πολιτικής πράξης σήμερα.
Απέναντί της το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής διαμορφώνει εισοδηματικές ανισότητες. Και η κάθε κρίση είναι αιτία παραγωγής ανισοτήτων, ανεξαρτήτως εάν είναι εγγενώς οικονομική ή όχι. Και εδώ έρχεται η Αριστερά, η οποία οφείλει να ανασυγκροτήσει εκ νέου την επιχειρηματολογία της με σκοπό να απαντήσει στα αιτήματα των καιρών. Ποια πρέπει να είναι η στάση της Αριστεράς;
Η Αριστερά καυχιέται και δικαιολογημένα πως είναι εκπρόσωπος του δικαιωματικού χώρου. Αυτό βέβαια σε καμία περίπτωση δεν την κάνει παντοδύναμη και σίγουρα δεν της δίνει τη δυνατότητα να εκφράζει ένα δογματικό λόγο. Ο δογματικός λόγος, όπως εκφράστηκε σε παλαιότερες δεκαετίες, πρέπει να αρθεί.
Κακά τα ψέματα. Οι εργασιακές συνθήκες δεν είναι ίδιες μ’ εκείνες του 19ου αιώνα και σίγουρα το πομπώδες και ξύλινο ύφος πρέπει να αντικατασταθεί μ’ έναν μετριοπαθή λόγο. Το δριμύ κατηγορώ, η δημιουργική ασάφεια και κυρίως η ψευδαίσθηση του παντογνώστη είναι παλιά υλικά, που όχι απλά δεν έχουν ρόλο στο έργο της Αριστεράς σήμερα, αλλά την υποβαθμίζουν.
Η αφύπνιση συνείδησης οφείλει να υπάρχει. Να κοινοποιεί τις απόψεις της. Να κινητοποιεί τα ανθρώπινα υποκείμενα να υποστηρίζουν ανοικτά τις απόψεις τους. Αλλά, σε καμία περίπτωση να μη θέλει να λάβει μέρος στην ανθρώπινη ιστορία. Να μην επιζητάει να γίνει μέρος της Ιστορίας. Να αποτινάξει από πάνω της το αφήγημα που την επιζητάει ως “μπροστάρη της Ιστορίας”.
Η Ιστορία είναι προδιαγεγραμμένη. Δε χρειάζεται κανέναν μπροστάρη ή πρωταγωνιστή. Ο καρπός της θεωρίας επαρκεί ώστε τα ανθρώπινα υποκείμενα να φτάσουν στην αυτοπραγμάτωση. Η απόπειρα περάτωσής της σε πολιτική και κοινωνική πράξη ελλοχεύει κινδύνους. Οι άνθρωποι θα συνειδητοποιήσουν την κατάσταση και όχι ένας ηγέτης ή μια συλλογικότητα. Είναι κοινωνιογενής η Αριστερά και δεν αναλώνεται στην εξεύρεση ηγετών, ούτε αποκτάει προσωποκεντρικά χαρακτηριστικά.
Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός πως η ίδια η Ιστορία έχει αγνοήσει και καταδικάσει αρκετές πολιτικές προσωπικότητες και σχήματα που επιζητούν να έχουν τον ρόλο του πρωταγωνιστή στα ιστορικά συμβάντα. Ο Ροβεσπιέρος ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο οποίος ζητωκραύγαζε για τη ριζοσπαστική δημοκρατία στο έργο του Ζαν Ζακ Ρουσσώ. Θέλετε ένα σύγχρονο παράδειγμα πολιτικού ανδρός που τον καταδίκασε η Ιστορία; Ο Κόρμπιν, πρώην πρόεδρος των Εργατικών. Ο δογματικός του λόγος, οι αοριστίες και κυρίως τα ερωτηματικά που έβαζε σε κάθε σχέδιο νόμου στη Βρετανία τον καταδίκασαν.
Η Αριστερά έχει ανάγκη από προτάσεις που θα είναι διαποτισμένες από το ιστορικό παρελθόν της, το κοινωνικό κεφάλαιό της και κυρίως από το ηθικό συναίσθημα. Αυτά πρέπει να είναι τα “όπλα” για να απαντήσει στις νέες και ανοικτές προκλήσεις σήμερα.
Αυτή τη στιγμή, ο νέος κόσμος, όπως προβάλλει μέσα από την έξαρση του COVID-19 και τις ραγδαίες αλλαγές που έφερε μαζί του, θα γεννήσει ανισότητες. Η Αριστερά οφείλει να απαντήσει με τρόπο ξεκάθαρο και σαφή. Να παράσχει επιχειρηματολογία. Να απεγκλωβιστεί από τις γενικόλογες και αόριστες διακηρύξεις. Να θέσει στη βάση της το κοινωνικό κράτος και τα δικαιώματα. Να αποτελέσει φωνή για τους αδύναμους, αλλά να μην επιζητήσει τη νομή της εξουσίας. Η εξουσία θα έρθει στην Αριστερά όχι άμεσα, αλλά μέσα από την αυτοπραγμάτωση των ανθρώπινων υποκειμένων. Οι άνθρωποι θα επιλέξουν την Αριστερά ως μια προοδευτική εναλλακτική λύση, αρκεί να σμιλέψει τα επιχειρήματά της με επιμονή και αυταπάρνηση.
(Στην κεντρική φωτογραφία: Το σύγχρονο παράδειγμα πολιτικού ανδρός που τον καταδίκασε η Ιστορία. Ο Κόρμπιν, πρώην πρόεδρος των Εργατικών. Ο δογματικός του λόγος, οι αοριστίες και κυρίως τα ερωτηματικά που έβαζε σε κάθε σχέδιο νόμου στη Βρετανία τον καταδίκασαν).
