Οι θρησκείες έχουν διττό στόχο: Αφενός να υποστηρίζουν ένα δρόμο ελευθερίας, όπου ο άνθρωπος θα σέβεται τον όμοιό του ακόμη κι εάν θεωρείται μέλος μιας κοινωνικά αποκλεισμένης ομάδας, και αφετέρου η πράξη αυτή να συνδέεται μ’ ένα βίωμα προσωπικής ευχαρίστησης. Οι πιστοί πρέπει να ενθαρρύνονται να τελούν πράξεις που θα είναι ευθυγραμμισμένες με την ιδέα της καλοσύνης και της αγαθότητας, καθώς με αυτόν τον τρόπο προάγουν έναν ευτυχή βίο. Οι πράξεις διαμορφώνουν τη ψυχολογία του ατόμου και αυτές οι πράξεις ευθυγραμμίζονται με τον γενικότερο σεβασμό που οφείλουμε σε όλους τους ανθρώπους.
Αυτή είναι η βάση όλων των θρησκειών. Καμία θρησκεία δεν εχθρεύεται και δεν επιζητάει τη βία. Η βία είναι καταδικαστέα γιατί δεν μπορεί να δικαιολογηθεί. Είναι ένα δίδαγμα με έντονες θρησκευτικές, ηθικές και πολιτικές αποχρώσεις. Εάν ασκείς βία, αυτόματα χάνεις το δίκιο σου. Είναι άδικο και ταυτόχρονα καταδικαστέο από την πλευρά μιας θρησκευτικής ομάδας να θεωρεί πως έχει την πρωτοκαθεδρία και οι δοξασίες της αποτελούν πηγή αυθεντικής αλήθειας. Ταυτόχρονα, είναι εγωιστικό για μια θρησκεία να υποστηρίζει πως είναι η μοναδική που ευαγγελίζεται την ειρήνη και την αλληλεγγύη. Η κάθε θρησκεία επιζητάει την ειρήνη και την αγάπη, αλλά και τον προσηλυτισμό. Ο προσηλυτισμός είναι αναγκαία προϋπόθεση για τη διασφάλιση της επιβίωσής της.
Ο προσηλυτισμός σημαίνει την ένταξη μιας μεταφυσικής αντίληψης στην ηθική θεώρηση ενός κόσμου, όπου τα μέλη λογίζονται ως ισότιμα. Ο προσηλυτισμός έχει κινητοποιητικό χαρακτήρα. Κινητοποιεί τον πιστό να υποστηρίξει την ηθική διαμόρφωση του κόσμου μέσα από μια υπερβατολογική αφήγηση. Και αυτήν την αφήγηση πρέπει να την αποδεχτείς. Οι ισλαμιστές δεν αποδέχονται τον Τριαδικό Θεό. Και προσπαθούν να το καταστήσουν σαφές. Την ίδια στιγμή, ο χριστιανικός πληθυσμός του κόσμου προσπαθεί να τεκμηριώσει την ύπαρξη του Τριαδικού Θεού μέσα από τη Βάπτιση του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό. Η συνάντηση προσηλυτισμού και δόγματος είναι αναπόφευκτη. Πρέπει να αποδεχτείς τη συγκεκριμένη αντίληψη χωρίς να έχεις τη δυνατότητα καταφυγής στη Λογική. Εάν θέλεις να λέγεσαι ισλαμιστής, πρέπει να αποδεχθείς πως ο Μωάμεθ είναι ο τελευταίος προφήτης, αλλά και πως εμφανίστηκε αρχάγγελος Γαβριήλ, ο οποίος του είπε πως είναι ο «απεσταλμένος του Αλλάχ» και πρέπει να τηρήσει το θέλημά του.
Την ίδια στιγμή, εάν θέλεις να λέγεσαι χριστιανός, πρέπει να υιοθετήσεις αντιλήψεις πως ο Θεός δημιούργησε έναν κόσμο από το πουθενά, ενώ ο αρχάγγελος (πλάσμα του Θεού) Γαβριήλ ανήγγειλε στην Παρθένο Μαρία το μήνυμα της Γεννήσεως του Ιησού Χριστού.
Είναι αδιανόητο να σκεφτούμε μια πράξη προσηλυτισμού χωρίς την ύπαρξη μιας αφήγησης που επικαλείται μια υπερβατολογική οντότητα. Την ίδια στιγμή, πρέπει να λάβουμε υπόψη πως οι θρησκείες είναι προϊόντα που ξεπερνούν τα δικά μας χρονολογικά όρια, καθώς γεννήθηκαν σε μια πολύ διαφορετική περίοδο από τη σύγχρονη. Δεν υπήρχαν η τεχνογνωσία, η επιστημονική κατάρτιση και κυρίως κάποια αξιόπιστη μέθοδος εύρεσης της αλήθειας. Γι’ αυτό, όλες οι θρησκείες κατανοούνται σ’ ένα πλαίσιο μεταφυσικό, που ο πιστός οφείλει να το αποδεχτεί με άκριτο τρόπο. Έχουν όμως αντίκτυπο σ’ ένα κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο, που είναι επίσης μακρινό από το δικό μας. Και έχουν επίσης αποδέκτες συγκεκριμένους ανθρώπους (Μωυσής, Μωάμεθ, Βούδας κ.λπ.), οι οποίοι προσπαθούν να αποκτήσουν με είτε άμεσο είτε με έμμεσο τρόπο ακροατές, οι οποίοι εν συνεχεία θα διαδώσουν το δίδαγμα σε όλη την οικουμένη.
Ο πυρήνας όμως των θρησκειών, πέραν της μεταφυσικής αντίληψης, συμπυκνώνεται στην ιδέα σφυρηλάτησης ενός κόσμου με λιγότερες αδικίες, όπου άνθρωποι, λαοί και έθνη θα συνδέονται ειρηνικά. Ωστόσο, το ζήτημα είναι με ποια υπερβατολογική αντίληψη θα κατευθυνθεί ο κόσμος. Και είναι ένα ζήτημα καίριο για τη συνοχή του κόσμου, καθώς αποτελεί σημείο αντιπαράθεσης των πιστών. Ποιο θρησκευτικό δόγμα θα ακολουθήσει η ανθρωπότητα; Ποιοι πιστοί θα είναι οι χαμένοι και ποιοι θα είναι οι νικητές;
Κανένας δεν μπορεί να απαντήσει στα ερωτήματα. Και όποιος προσπαθεί να απαντήσει, είναι βέβαιο πως οι διαμάχες και οι αντιπαραθέσεις θα ενταθούν. Θα ανοίξει μια συζήτηση που θα γεννήσει θρησκευτικά μίση. Και εδώ έρχεται η μεγάλη πρόκληση για το σύνολο των θρησκειών. Να παραμερίσουν τα μεταφυσικά επιχειρήματα, τις υπερβατολογικές θεωρίες και τον θρησκευτικό εγωισμό, ώστε να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της σύγχρονης εποχής. Να αποποιηθούν τον μεταφυσικό τους μανδύα και να εγκαινιάσουν ένα ουσιαστικό διάλογο.
Η εποχή μας είναι ιδιαιτέρως προβληματική. Ζούμε σε μια περίοδο κοινωνικών ανισοτήτων και κατάλυσης κοινωνικών δικαιωμάτων. Η δουλεία ως κοινωνικο-οικονομικός θεσμός έχει σχεδόν εξαφανιστεί, αλλά διανύουμε μια περίοδο όπου το σύγχρονο εργασιακό καθεστώς διαμορφώνει μια νέα τάξη, που είναι υποτελής στο Κεφάλαιο. Η πλειοψηφία των ανθρώπων δε βγάζει τα προς το ζην, ενώ η αξιοπρέπεια του προσώπου υποβαθμίζεται. Η φιλαργυρία είναι πανταχού παρούσα. Την ίδια στιγμή, άνθρωποι πεθαίνουν για απλά νοσήματα, καθώς οι χώρες δεν υιοθετούν δημόσια συστήματα Υγείας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι ΗΠΑ, που ήταν από τις χώρες εκείνες που παρουσίασαν τους υψηλότερους δείκτες θνησιμότητας από την COVID-19. Εξηγείται από την ιδιωτικοποίηση αγαθών όπως η Υγεία, που είναι προνόμιο των ολίγων. Παράλληλα, στις χώρες της Αφρικής άνθρωποι πεθαίνουν καθώς δεν υπάρχει πρόσβαση σε κάποιο φαρμακευτικό σκεύασμα. Ελονοσία υφίσταται ακόμη, ενώ ο ιός του HIV, που πλέον θεωρείται μια μακροχρόνια (και όχι θανατηφόρα) ασθένεια, συνεχίζει και σκοτώνει εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους στην Αφρική. Η ακραία φτώχια σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης έχει εκτιναχθεί, ενώ η ενδοοικογενειακή βία σε χώρες της Βαλκανικής χερσονήσου είναι πιο έντονη από ποτέ.
Είναι προβλήματα που κανένας δεν μπορεί να αποσιωπήσει. Οι πολιτικοί θεσμοί και η κοινωνία των πολιτών ευθύνονται. Ευθύνες όμως έχουν και οι θρησκείες, καθώς δεν έχουν προτάξει τις αξίες και δεν έχουν απαντήσει στα αιτήματα των καιρών.
Και εδώ είναι το ζήτημα που θέλω να θίξω μέσα από αυτό το άρθρο μου. Η κάθε θρησκεία οφείλει να έχει λόγο στα κοινωνικά ζητήματα. Η πίστη είναι ζήτημα εγγενές. Αφορά τον πιστό στην ατομικότητά του. Οι θρησκευτικές αντιπαραθέσεις αποτελούν ένα χειροπιαστό γεγονός, όπως και τα κοινωνικά προβλήματα των ανθρώπων.
Υποστηρίζω λοιπόν πως οι θρησκείες οφείλουν να έρθουν σε διάλογο. Να διαμορφώσουν τις προϋποθέσεις για μια ουσιαστική και παραγωγική συζήτηση. Να αφήσουν τα μεταφυσικά τους βάρη και να προτάξουν τα οντολογικά κατασκευάσματα, τις αξίες. Να απαντήσουν στα προβλήματα της φτώχιας, της πολιτικής καταπίεσης και κυρίως της κοινωνικής δυσπραγίας. Να καταγγείλουν τον εργασιακό Μεσαίωνα που διαμορφώνει μια υποτελής τάξη.
Οι θρησκείες οφείλουν να έχουν λόγο. Να λειτουργούν ως οδοδείκτες για μια καλύτερη ανθρώπινη κοινωνία. Να αποτινάξουν έστω και λίγο τα πνευματικά τους καθήκοντα και να δουν τον επίγειο και αισθητό κόσμο. Να δουν τον άνθρωπο ως μια οντότητα που έχει βιολογικές (φαγητό, στέγαση) και κοινωνικές (εκπαίδευση, Υγεία) ανάγκες. Να προτάξουν την ισοτιμία.
Είναι πλέον αναγκαίο σε μια εποχή όπως η σημερινή να υπάρξει επαναπροσδιορισμός των θρησκειών. Να επαναπροσδιορίσουν τον ρόλο τους σε μια κοινωνική πραγματικότητα, όπου η αδικία και οι ανισότητες νοούνται ως δεδομένα. Να γίνουν εκ νέου ελκυστικές για τον πιστό και προ πάντων μέσα από τον διάλογο να παράξουν ενότητα. Ο διαθρησκειακός διάλογος θα λειτουργήσει ως πρότυπο ειρήνης.
