1. Το 2016, Τουρκία και Ε.Ε. συνυπέγραψαν συμφωνία, στη βάση της οποίας οι Ευρωπαίοι δεσμεύτηκαν να παραχωρήσουν κονδύλια στην Τουρκία ώστε η τελευταία να περιορίσει τις ροές προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα. Η κατάσταση στον Έβρο ακυρώνει πρακτικά τη συμφωνία;
Η Ελλάδα έχει την ατυχία να βρίσκεται σε μια περίεργη γεωγραφική περιοχή. Εξαιτίας της ιδιαιτερότητας που παρουσιάζει ως γεωγραφική περιοχή έχει αποτελέσει πύλη εισόδου για πρόσφυγες και για μετανάστες. Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες έχουν δύο τρόπους για να περάσουν στην Ελλάδα. Ο πρώτος είναι να έρθουν από τη Θράκη και ο δεύτερος μέσω θαλάσσης. Η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου δημιούργησε τον φράκτη ώστε να μην εισέρχονται πρόσφυγες και μετανάστες. Με αυτόν τον τρόπο περιορίστηκε ο αριθμός των ανθρώπων που θα έρχονταν στη χώρα μας. Ωστόσο, είναι αρκετά δύσκολο να ελεγχθούν οι προσφυγικές ροές που έρχονται μέσω θαλάσσης. Το αποτέλεσμα ήταν η Τουρκία να το εκμεταλλευτεί και να στέλνει χιλιάδες μετανάστες από το 2014 κι έπειτα. Το καλοκαίρι του 2015, το πρόβλημα ήταν αρκετά έντονο. Η συμφωνία Τουρκίας-Ε.Ε. αποσκοπούσε στη δραστική μείωση των ροών που έρχονταν. Με την υπογραφή της εν λόγω συμφωνίας, η Τουρκία περιόρισε τις ροές. Ωστόσο, εξακολουθούσε να στέλνει πρόσφυγες και μετανάστες, προκειμένου να κάνει σαφές πως υπάρχει Προσφυγικό. Προσπάθησε να συντηρεί το πρόβλημα. Ωστόσο, τον τελευταίο ενάμιση χρόνο η Τουρκία στέλνει αδιάκοπα πρόσφυγες και μετανάστες. Η συμφωνία Τουρκίας-Ε.Ε. ήταν μια αρκετά καλή απόπειρα περιορισμού των ροών, αλλά ουδέποτε εφαρμόστηκε στην πράξη από την πλευρά της Τουρκίας.
2. Ποιος είναι καλοδεχούμενος ο πρόσφυγας ή ο μετανάστης;
Μετανάστης είναι εκείνος που έρχεται στη χώρα μας κυρίως για οικονομικούς λόγους. Επιθυμεί να ζήσει μια καλύτερη ζωή. Ο πρόσφυγας, από την άλλη, έχει φύγει από τη χώρα του, καθώς γνωρίζει πως, εάν επιστρέψει η σωματική του ακεραιότητα, τίθεται εν αμφιβόλω λόγω θρησκευτικών, πολιτικών αιτιών κ.λπ.
Η προστασία των προσφύγων επισυνάπτεται στη Σύμβαση της Γενεύης. Υπάρχει όμως και στο Διεθνές Δίκαιο. Καμία χώρα δεν μπορεί να αδιαφορήσει για τον προσφυγικό πληθυσμό, απ’ όπου κι αν προέρχεται. Η Συρία είναι μια χώρα που έχει βυθιστεί στον Εμφύλιο Πόλεμο από το 2011, μεταξύ του Άσαντ και των αντι-καθεστωτικών δυνάμεων. Επομένως, όποιος Σύριος έρχεται στη χώρα μας αυτόματα απολαμβάνει τα δικαιώματα που έχει ένας πρόσφυγας.
Αυτό που απασχολεί τόσο την ελληνική όσο και την ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική είναι η δίοδος μεταναστευτικού πληθυσμού, ο οποίος ενώνεται με τον προσφυγικό κόσμο και καταφτάνει μέσω θαλάσσης στη χώρα μας.
Ο μεταναστευτικός πληθυσμός έρχεται από χώρες της Αφρικής αλλά και από χώρες που δε βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση. Μεταβαίνουν στην Τουρκία και, αφού στοιβάζονται σε βάρκες, καταφτάνουν στη χώρα μας. Το πρόβλημα αφορά κυρίως τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, καθώς επικρατεί μια πλειοψηφούσα άποψη, πως η ενσωμάτωση μεταναστευτικού πληθυσμού θα αλλοιώσει την εθνική κουλτούρα (π.χ. μέσω των θρησκευτικών αντιλήψεων). Γι’ αυτό και δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν πως ευπρόσδεκτοι είναι οι πρόσφυγες (αφού κάποιοι θα επιστρέψουν στον τόπο καταγωγής τους) και μη καλοδεχούμενοι είναι οι μετανάστες (αφού έρχονται με σκοπό να μείνουν σε μια χώρα που η πλειοψηφία ασπάζεται ένα εντελώς διαφορετικό πολιτισμικό τρόπο ζωής). Βέβαια, η διάκριση πρόσφυγα-μετανάστη είναι αρκετά δύσκολη, καθώς η ταυτοποίηση είναι αρκετά απαιτητικό εγχείρημα.
3. Ο Ερντογάν ευθύνεται για το προσφυγικό-μεταναστευτικό πρόβλημα;
Πρέπει να δοθεί μια απάντηση με δύο πτυχές. Η πρώτη πτυχή λέει «ναι». Ο Ερντογάν αυτή τη στιγμή εργαλειοποιεί τον ανθρώπινο παράγοντα. Χρησιμοποιεί τα κύματα προσφύγων-μεταναστών με σκοπό την άσκηση πίεσης πρώτα στην Ελλάδα και έπειτα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Από την Ευρωπαϊκή Ένωση ζητάει χρήματα. Και όσα χρήματα τού δίνει η Ε.Ε., πάλι περισσότερα θα ζητάει ο Ερντογάν. Από την Ελλάδα τι ζητάει;
Πρέπει να δούμε τι ισχύει εντός της τούρκικης κοινωνίας. Υπάρχει μια μεγάλη μερίδα του τουρκικού πληθυσμού που θεωρεί πως η Ελλάδα είναι αποικία της Τουρκίας, που την έχασε λόγω ιστορικών και ιστορικών εξελίξεων που έλαβαν χώρα τον 19ο αιώνα. Την ίδια στιγμή, η κοινωνία της Τουρκίας είναι βαθιά διχασμένη. Και αποδείχτηκε με τον πιο περίτρανο τρόπο το 2016, που είχαμε το πραξικόπημα, το οποίο, σύμφωνα με τον Ερντογάν, υποκινήθηκε από τον Γκιουλέν. Το αποτέλεσμα ήταν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι είτε να βρίσκονται σε διαθεσιμότητα, είτε να έχουν χάσει τη δουλειά τους (δημοσιογράφοι, δικαστικοί, δημόσιοι υπάλληλοι).
Ο συνδυασμός αυτών των δύο στοιχειών εξάγει το εξής συμπέρασμα: Η Τουρκία θέλει να εδραιωθεί συνειδησιακά ως μια περιφερειακή δύναμη στον γεωπολιτικό χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου, ενώ ο Ταγίπ Ερντογάν προσπαθεί τη γειτονική του χώρα να την προσβάλλει, υψώνοντας τους τόνους. Ασφαλώς και υπάρχει μεγάλη δόση ευθύνης από την πλευρά μας, γιατί εμείς το επιλέξαμε.
Ο Ερντογάν χρησιμοποιεί τον ανθρώπινο παράγοντα για να στρέψει τα βλέμματα των Τούρκων πολιτών μακριά από πολιτικές ομάδες που έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα από αυτόν. Και είναι σίγουρο πως όσο ο Ερντογάν παραμένει στην εξουσία, τόσο θα υπάρχει αυξομείωση του αριθμού των προσφύγων στη χώρα μας. Αυτό θα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις σχέσεις που θα αναπτύσσονται μεταξύ Τουρκίας και Ε.Ε.
Η δεύτερη πτυχή του προσφυγικού και μεταναστευτικού προβλήματος απαντάει ως εξής: «Το μεταναστευτικό πρόβλημα θα παραμείνει χωρίς τον Ερντογάν». Ο Ερντογάν απλά υποκινεί τη διαδικασία και παίζει με τις τύχες δυστυχισμένων ανθρώπων. Προσωπική μου άποψη είναι πως το Μεταναστευτικό δε θα επιλυθεί. Και ο λόγος είναι η πολύ μεγάλη αύξηση του πληθυσμού, όπως σημειώνεται στις χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Το μεταναστευτικό πρόβλημα δε θα επιλυθεί καθώς είναι βέβαιο πως σ’ ένα χρονικό ορίζοντα μιας δεκαετίας-εικοσαετίας μεγάλα κύματα προσφύγων θα θέλουν να έρθουν στη Δυτική Ευρώπη για να εργαστούν. Η ελπίδα παραμονής στη Δυτική Ευρώπη είναι ο μοναδικός τους σύμμαχος, χωρίς να ενδιαφέρονται για την υγειονομική τους περίθαλψη.
Επομένως, το Μεταναστευτικό θα συνεχίζει να υπάρχει και μετά την αποχώρηση του Ερντογάν από την εξουσία;
4. Τι πρέπει να γίνει;
Εδώ θα πρέπει να υπάρξουν δύο ειδών παρέμβασης: Η πρώτη παρέμβαση είναι συνειδησιακή και αφορά κράτη στα οποία η κοινωνία των πολιτών τους δεν έχει εμπεδώσει την ειρηνική συνύπαρξη με τον «άλλο». Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Ελλάδα. Σε αυτά τα κράτη πρέπει η κοινωνία των πολιτών να εκπαιδευτεί και να εθιστεί στη συνύπαρξη με άτομα που δεν ασπάζονται τις ίδιες κοσμοθεωρητικές αντιλήψεις. Για τον απλούστατο λόγο πως δεν υπάρχει απάντηση στο Μεταναστευτικό. Είτε με Ερντογάν είτε χωρίς, το Μεταναστευτικό θα παραμένει. Επομένως, πρέπει να μάθουμε να συνυπάρχουμε με τον “άλλο” και να αντιμετωπίζουμε την πολυπολιτισμικότητα όχι με καχυποψία, αλλά ως πλούτο.
Σε δεύτερο επίπεδο, η Ε.Ε. οφείλει να λειτουργήσει παιδαγωγικά και θα πρέπει να επιβάλλει στις κυβερνήσεις των κρατών της αφρικανικής ηπείρου πολιτικές ελέγχου των γεννήσεων μέσα σε κλίμα διαλόγου. Και είναι δυστυχώς μια αναφορά που δε γίνεται. Σε αντίθεση με την Ευρώπη, όπου υπάρχει έντονο δημογραφικό πρόβλημα, στα κράτη της Αφρικής ο πληθυσμός αυξάνεται. Η Ευρώπη έχει ανάγκη να αναζωογονήσει τον πληθυσμό της και αυτό θα επιτευχθεί μέσα από την ενταξιακή διαδικασία μεγάλου μέρους προσφυγικού και μεταναστευτικού πληθυσμού. Σε αυτό το πλαίσιο, πρέπει η Ευρώπη να έρθει σε επικοινωνία με τις αφρικανικές και ασιατικές κυβερνήσεις, ώστε να βρουν μια απάντηση ως προς την αύξηση του αριθμού των πληθυσμών.
Η μεγάλη αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα, όπως ακριβώς και η κλιματική αλλαγή, καθώς συνδέεται με τη δραματική μείωση των πλουτοπαραγωγικών πόρων. Και εκεί η Ευρώπη πρέπει να δημιουργήσει συνθήκες διαλόγου. Και επαναλαμβάνω: Το Μεταναστευτικό δεν επιλύεται. Αντί να το καταπολεμήσουμε, οφείλουμε να το δούμε ως πλούτο ιδεών και τεχνογνωσίας.
