Έχει έλθει η ώρα να αναθεωρήσουμε τις ιδέες και απόψεις που έχουμε γι αυτό που σημαίνει ελευθερία και γι' αυτά που θα μας αποφέρει. Να προβληματιστούμε για το κατά πόσον αυτή η ιδέα αντιπροσωπεύει τον μέγιστο αριθμό ευκαιριών για τις επιλογές της καθημερινής μας ζωής. Οι άνθρωποι επιθυμούν άλλα πράγματα που μπορούν να ανταγωνιστούν αυτή την ελευθερία. Από πολιτική άποψη, η ελευθερία έχει διαφορετικό περιεχόμενο ανάλογα με την κουλτούρα και την προσωπικότητα του καθενός.
Του Τζον Γκρέι*
Στις δυτικές χώρες για παράδειγμα, θεωρούμε, τα δέκα με είκοσι τελευταία χρόνια, ότι όταν ανατρέπεται μια τυραννία, όταν εκδιώκεται ένας στυγνός δικτάτορας, τότε υπάρχει μεγαλύτερη ελευθερία. Αυτό δεν είναι όμως κατ' ανάγκη σωστό και τα γεγονότα το επιβεβαιώνουν. Μια γυναίκα, ένας ομοφυλόφιλος ή ένα μέλος μιας θρησκευτικής μειονότητας αισθάνεται πιο ασφαλής στο σημερινό Ιράκ ή στο Ιράκ του Σαντάμ Χουσέιν; Τείνω να πιστέψω το δεύτερο. Ένα μέρος της χώρας ελέγχεται από το Ισλαμικό Κράτος, που είναι ακόμη πιο δεσποτικό. Εκτός αυτού όμως, και μόνο η απουσία μιας κυβέρνησης ή ενός κράτους στο Ιράκ ή τη Λιβύη - αποτέλεσμα των δυτικών επεμβάσεων - συνιστά μεγαλύτερη απειλή για την ελευθερία από οποιαδήποτε άλλη δικτατορία.
Στην περίπτωση της Συρίας, η καταπολέμηση των τζιχαντιστών προϋποθέτει τη συνεργασία με τον Άσαντ. Αυτή η επιλογή δεν είναι ευχάριστη, είναι όμως ηθικά υποχρεωτική. Όσο τρομερή κι αν είναι η δικτατορία του Άσαντ, το Ισλαμικό Κράτος είναι ό,τι πιο βίαιο έχει υπάρξει. Και ταυτόχρονα ό,τι πιο σύγχρονο. Επιπλέον, συνιστά άμεση απειλή για την Ευρώπη.
Θα περίμενε κανείς ότι η γνώση μάς έχει κάνει πιο πολιτισμένους, ή τουλάχιστον πιο λογικούς. Όμως η γνώση δεν είναι εγγενώς απελευθερωτική, απλώς προμηθεύει τον άνθρωπο με δύναμη για να κάνει πράγματα. Δεν είμαι σχετικιστής ούτε πιστεύω ότι η επιστήμη είναι άλλος ένας μύθος. Είναι όμως ένα σύνολο ανθρωπίνων πρακτικών που μπορεί να γεννήσει όλες τις μορφές συγκρούσεων. Η επιστήμη είναι ένας θεσμός που επιτρέπει την αύξηση της γνώσης. Σήμερα γνωρίζουμε πολύ περισσότερα απ΄ όσα πριν από έναν αιώνα, και η πρόοδος αυτή δεν είναι μόνο συνεχής, αλλά και επιταχυνόμενη. Η γνώση αυτή πρέπει να προφυλαχθεί. Όμως, παρόλο που η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος είναι αναμφισβήτητη, από την άποψη της ηθικής, της πολιτικής, του πολιτισμού, αυτά που έχουν κατακτηθεί επί πολλές γενιές μπορούν να χαθούν μέσα σε μια στιγμή.
Στην Ευρώπη για παράδειγμα, επιστρέφουν τα φαντάσματα του πρόσφατου παρελθόντος. Ο άνθρωπος έχει την τάση να απαντά με τον ίδιο τρόπο σε ανάλογες καταστάσεις. Όταν το 2007 με ρώτησαν για τις επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής κρίσης στην Ευρώπη, απάντησα ότι αν η υψηλή ανεργία και η κοινωνική δυσαρέσκεια παρατείνονταν για αρκετά χρόνια, και οι πολιτικοί δεν έκαναν πολλά πράγματα για να βελτιωθεί η κατάσταση, ορισμένα στρώματα του πληθυσμού θα άρχισαν να τα βάζουν με τις μειονότητες, τους μετανάστες, τους Εβραίους, τους ομοφυλόφιλους, τους τσιγγάνους. Αυτό δεν συνέβη; Λένε πως είμαστε πολύ πιο ανεπτυγμένοι, πως έχουμε φτάσει σε ένα επίπεδο ευρωπαϊκού πολιτισμού που είναι αδύνατον να επαναληφθεί η ιστορία, πως μας καθορίζει το ευρωπαϊκό πλαίσιο. Παραμύθια. Υπάρχει, για παράδειγμα, σοβαρός κίνδυνος στην ανατολική Ευρώπη να γεννηθούν ημιαυταρχικά κράτη που θα στρέφουν τον πληθυσμό εναντίον των μειονοτήτων.
Τον Οκτώβριο του 1989 δημοσίευσα ένα άρθρο για τον Φουκουγιάμα. Ήταν λίγους μήνες μετά τη δημοσίευση του περίφημου δοκιμίου του για το τέλος της ιστορίας, αλλά πριν εκδοθεί το βιβλίο. Υποστήριξα τότε ότι η άποψη πως είχε φτάσει το τέλος της Ιστορίας ήταν λανθασμένη. Και σήμερα διαπιστώνω ότι η ιστορία ξαναπαίρνει την κανονική της ροή: Εθνικιστικές, εθνικές και θρησκευτικές συγκρούσεις, πόλεμοι για την κατανομή των πόρων, κατάρρευση των αγορών… Το ίδιο συνέβη για μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα και τους προηγούμενους αιώνες. Δεν συμμερίζομαι την ιδέα ότι ζούμε σε μια διαφορετική εποχή. Δεν παριστάνω τον προφήτη, αλλά πιστεύω ότι ο στόχος μας πρέπει να είναι η προστασία του πολιτισμού, όσο κι αν γνωρίζουμε ότι η βαρβαρότητα επαναλαμβάνεται διαρκώς.
(Πηγή: El Pais)
