Τα περισσότερα προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής έχουν ένα βασικό γνώρισμα, ρίχνουν το βάρος της προσαρμογής στην αρχή του προγράμματος παίρνοντας τον επιθετικό προσδιορισμό εμπροσθοβαρή.
Γιατί όμως η συνήθη πρακτική έχει τέτοια χαρακτηριστικά και γιατί οι περισσότεροι σχεδιαστές αυτών των προγραμμάτων επιζητούν την εφαρμογή με όρους αμεσότητας.
Συνήθως οι λόγοι δεν είναι αμιγώς οικονομικοί - τεχνοκρατικοί, τις περισσότερες φορές, για να μην ισχυριστούμε όλες τις φορές, το πολιτικό στοιχείο και οι σκοπιμότητες που το διακρίνουν επιβάλει την εμπροσθοραβή εφαρμογή.
Οι πολιτικοί θέλουν η δημοσιονομική προσαρμογή να πραγματοποιείται στην αρχή του πολιτικού κύκλου ώστε η πορεία προς τις κάλπες στο δεύτερο τουλάχιστον της θητείας τους να διέπεται από φιλολαϊκές πολιτικές.
Γνωρίζουν ότι η επανεκλογή τους δεν μπορεί να επιτευχθεί με συσταλτικές δημοσιονομικές πρακτικές και άρα όσο και εάν επιθυμούν την δημοσιονομική τάξη δεν μπορούν να ξεπεράσουν την βασική επιθυμία της πολιτικής τους ύπαρξης, αυτής της επανεκλογής τους.
Οι υπόλοιποι λόγοι που επιβάλουν την εμπροσθοβαρή εφαρμογή ενός δημοσιονομικού προγράμματος, οικονομικοί - τεχνοκρατικοί - κοινωνικοί -ψυχολογικοί, έχουν να κάνουν με την θεραπεία σοκ και τα χαρακτηριστικά που την διακρίνει.
Εξάλλου μια κοινωνία που έχει συνειδητοποιήσει ένα πρόβλημα είναι περισσότερο δεκτική σε ρηξικέλευθες πολιτικές δράσεις ενώ έχει και περισσότερες αντοχές αφού τα μέτρα έχουν συγκεκριμένο στόχο επιδιώκοντας την άμεση αντιμετώπιση των προβλημάτων.
Τι συμβαίνει όμως όταν το προς εφαρμογή πρόγραμμα δεν είναι το πρώτο αλλά το τρίτο συνεχόμενο, όπως συμβαίνει με το Μνημόνιο ΙΙΙ;
Πόσο μπορεί να θεωρηθεί ως αποτελεσματική επιλογή μια εμπροστοβαρή εφαρμογή ενός τέτοιου προγράμματος;
Πως το βασικό χαρακτηριστικό ενός εμπροσταθαβούς προγράμματος η θεραπεία σοκ μπορεί να έχει ουσιαστική δράση όταν έχουν προηγηθεί πέντε χρόνια ύφεσης;
Ποια όμως είναι η ιδανική πολιτική εξόδου από την κρίση που βιώνουμε και κυρίως εάν αυτή δεν υπάρχει , ποια είναι αυτή η πολιτική που μπορεί να έχει τις μικρότερες βραχυχρόνιες επιδράσεις στην ανάπτυξη, στην απασχόληση, στην επιχειρηματικότητα;
Ιδανική ή απόλυτη συνταγή δεν υπάρχει , αυτό πρέπει να γίνει αντιληπτό εάν θέλουμε επιτέλους να δούμε την πραγματικότητα με υγιή τρόπο.
Εάν υπήρχε θα είχε εφαρμοστεί, εάν όχι από εμάς τους Έλληνες, τότε από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους αφού η κρίση δεν είναι ελληνικό κουσούρι.
Άρα το ζητούμενο είναι η ιδανική προσέγγιση με μέσα που ταιριάζουν στα προβλήματα και στην φυσιογνωμία της ελληνικής οικονομίας.
Δηλαδή το ζητούμενο είναι η δημοσιονομική προσαρμογή να έχει τις μικρότερες αρνητικές βραχυχρόνιες επιδράσεις στην οικονομική δραστηριότητα.
Είναι επομένως κρίσιμος παράγοντας η σχέση των δημοσιονομικών μέτρων και της οικονομικής δραστηριότητας, μια σχέση ιδιαίτερα πολύπλοκη και άρα μια σχέση γρίφος για τους σχεδιαστές της οικονομικής πολιτικής.
Χρησιμοποιούμε την λέξη γρίφος ή πολλές φόρες την λέξη μυστήριο διότι σε πλείστες των περιπτώσεων η δημοσιονομική επέκταση ή αντίθετα η δημοσιονομική συστολή δεν δημιουργεί τα αντίστοιχα και αναμενόμενα υπόβαθρα.
Να θυμίσουμε τι συνέβη το 2009, κατά το πρώτο ουσιαστικά έτος ύφεσης της ελληνικής οικονομίας όπου η δημοσιονομική επέκταση όχι μόνο δεν ανέτρεψε τα υφεσιακά δεδομένα αλλά όπως καταγράφηκε στην συνέχεια η ύφεση παρουσίασε ιδιαίτερη δυναμική.
Έτσι από την οριακή συρρίκνωση του -0,2% του 2008, φθάσαμε στο -3,2% το 2009, στο -3,5% το 2010 και στο -6,8% το 2011.
Στοιχεία που να επιβεβαιώνουν η όχι την αποτελεσματικότητα των δαπανών αυτή την στιγμή δεν υπάρχουν.
Εκείνο που υπάρχει είναι μια μελέτη του 2009, του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η αποτελεσματικότητα της δημοσιονομικής πολιτικής, δηλαδή η συμβολή της στην ανάκαμψη περιορίζεται σταδιακά για επίπεδα χρέους άνω του 60% του ΑΕΠ εξαιτίας του ότι καταναλωτές και επενδυτές προεξοφλούν με βεβαιότητα ότι η τρέχουσα δημοσιονομική επέκταση συνεπάγεται μελλοντική φορολογική επιβάρυνση, γεγονός που αποθαρρύνει καταναλωτικές ή επενδυτικές αποφάσεις.
Η ίδια μελέτη αναφέρει ότι για χρέος άνω του 100% του ΑΕΠ η δημοσιονομική πολιτική και επέκταση με όποιο τρόπο και εάν αυτή πραγματοποιείται καθίσταται τελείως αναποτελεσματική.
Με δεδομένο ότι η χώρα μας βρίσκεται με χρέος άνω του 100% τότε ο καθένας μπορεί να βγάλει τα συμπεράσματα του.
Άρα η δημοσιονομική πολιτική (επεκτατική ή συσταλτική ) δεν επιτυγχάνει πάντοτε τους στόχους της, ούτε δημιουργεί τις αναγκαίες συνθήκες που οι σχεδιαστές της προσδοκούν.
Οπότε το μέγιστο κάθε δημοσιονομικής δράσης είναι αφενός το υπόβαθρο της και αφετέρου οι όσο το δυνατόν μικρότερες βραχυχρόνιες συνέπειες.
Έχει υπολογίσει και πλέον αναγνωρίσει από όλους ότι η σύνθεση των δημοσιονομικών μέτρων έχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία για το είδος των επιδράσεων που θα επέλθουν.
Για παράδειγμα μια προσαρμογή που βασίζεται στην μείωση των πρωτογενών δαπανών έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να είναι διατηρήσιμη και να έχει περιορισμένες βραχυχρόνιες συνέπειες από μια προσαρμογή που βασίζεται στην αύξηση των φόρων και στην μείωση των δημοσίων επενδύσεων.
Η δεύτερη είναι εύκολα ανατρέψιμη και κυρίως πυροδότης βαθύτερης ύφεσης.
Το παράδειγμα της χώρας μας κατά την τελευταία 5ετία αποδεικνύει σε μέγιστο βαθμό το παραπάνω συμπέρασμα.
Το βέβαιο αναφορικά με την περαιτέρω δημοσιονομική προσαρμογή είναι ότι πλέον το μέλλον της περνά μέσα από τον σκληρό πυρήνα των ελλειμμάτων.
Κάποτε αυτόν τον πυρήνα τον αναφέραμε ως δαπάνες ανελαστικού χαρακτήρα αφού οι συγκεκριμένες δαπάνες ακουμπούσαν την βάση του βιοτικού επιπέδου του μέσου πολίτη. Ποιος όμως είναι αυτός ο πυρήνας;
Θεωρητικά ο σκληρός πυρήνας των ελλειμμάτων έχει απόλυτη σχέση με τις πρωτογενείς δαπάνες του τακτικού προϋπολογισμού.
Σύμφωνα με την εισηγητική έκθεση του προϋπολογισμού 2016 οι πρωτογενείς δαπάνες για το επόμενο έτος αναμένεται να ξεπεράσουν τα 41,8 δις €.
Από αυτές το 44,2% ή 18.5 δις € αποτελούν μισθούς και συντάξεις ενώ το 33,2% ή 13,9 δις € αποτελούν δαπάνες προς την ασφάλιση, περίθαλψη και κοινωνική προστασία.
Στην βάση αυτή το 77,4 % των πρωτογενών δαπανών δείχνει γιατί από το σύνολο των υπό εφαρμογή μέτρων αφορούν σε μειώσεις συντάξεων, μισθών και επιχορηγήσεων.
Στην ουσία οι προμνημονιακές δοξασίες που θεωρούσαν τις δαπάνες για μισθούς και συντάξεις ως ανελαστικές πλέον ανήκουν στην ιστορία, τα τρία Μνημόνια μας δείχνουν ξεκάθαρα ότι τίποτα πλέον δεν θεωρείται ανελαστικό.
Επομένως είναι απόλυτα λογικό και φυσικά αναμενόμενο οι περικοπές στον απόλυτα σκληρό πυρήνα των ελλειμμάτων να δοκιμάζουν τις αντοχές της ελληνικής κοινωνίας και κυρίως τμημάτων που θεωρούνται ως μη προνομιούχες.
Δίπλα στον στενό πυρήνα των ελλειμμάτων βρίσκονται οι Δαπάνες του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) ύψους 6,7 δις € για το 2016, που στις σημερινές συνθήκες αποτελούν το μοναδικό υπόβαθρο ανάπτυξης.
Το πρόσφατο παρελθόν έχει δείξει ότι ο εύκολος δρόμος των περικοπών σε περίπτωση μη ομαλής εκτέλεσης του προϋπολογισμού είναι το ΠΔΕ οπότε για μια ακόμη φορά και παρά τις περί του αντιθέτου αναφορές περί αποδοχής του ΠΔΕ ως αναπτυξιακού υπόβαθρου, το ΠΔΕ θα μπει σε διαδικασία συρρίκνωσης του.
Στην βάση των ανωτέρω, οι μισθοί και οι συντάξεις καθώς και το ΠΔΕ παρά τις διαβεβαιώσεις, το πιο πιθανό είναι να θυσιαστούν ξανά στο απώτερο μέλλον υπό την πίεση των πραγμάτων αλλά κυρίως των πιστωτών.
Όσο η οικονομία συρρικνώνεται, όσο ο φαύλος κύκλος ελλειμμάτων, νέων μέτρων, περαιτέρω ύφεσης, συνεχίζεται και όσο ακόμη και τα πενιχρά αναπτυξιακά υπόβαθρα συρρικνώνονται, η πορεία προς χαμηλότερα επίπεδα παραγωγής, απασχόλησης και κατανάλωσης θα συνεχιστεί.
Σαράντος Λέκκας (Economics)
