Από το περίφημο Έργο του διάσημου Γερμανοαμερικανού Κοινωνιολόγου-Ψυχαναλυτή Έριχ Φρομ, "Η υγιής κοινωνία" [εκδοτικό ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗΣ, έκδοση 1973, σελίδες 84-87].
Ό άνθρωπος μπορεί νά οριστεί ως τό ζώο πού μπορεί νά πει «εγώ», πού μπορεί νά έχει επίγνωση του έαυτού του σάν ξεχωριστή οντότητα. Τό ζώο πού είναι μέσα στή φύση και δέν τήν ξεπερνά, δέν έχει επίγνωση του έαυτού του, δέν έχει ανάγκη ταυτότητας.
Ό άνθρωπος, αποκομμένος άπό τή φύση, προικισμένος με λογική και φαντασία, πρέπει νά λέει και νά αισθάνεται: «Είμαι έγώ». Επειδή δέν έχει ζήσει αλλά ζει, επειδή έχει χάσει τήν αρχική του ένότητα μέ τή φύση, πρέπει νά παίρνει αποφάσεις, νά έχει επίγνωση του έαυτού του καί τών γειτόνων του ως διαφορετικών προσώπων, πρέπει νά είναι ικανός νά αισθάνεται τον εαυτό του σάν υποκείμενο τών πράξεων του. Ώς προς τήν ανάγκη συνάφειας, ριζώματος καί ύπερβατότητας, η ανάγκη αυτή είναι τόσο ζωτική καί επιτακτική γιά μιά αίσθηση ταυτότητας, ώστε ο άνθρωπος δέν μπορεί νά παραμείνει υγιής αν δέ βρει κάποιο τρόπο νά τήν ικανοποιήσει.
Η αίσθηση ταυτότητας του άνθρωπου αναπτύσσεται κατά τή διαδικασία απολύτρωσης του άπό τους «πρωτεύοντες δεσμούς», πού τον δένουν μέ τή μητέρα καί τή φύση. Τό παιδί, πού αισθάνεται ακόμη ένα μέ τή μητέρα, δέν μπορεί ακόμη νά πει «έγώ», ούτε καί νοιώθει τήν ανάγκη νά τό πει. Μόνο όταν αντιληφθεί ότι ο εξωτερικός κόσμος είναι ξεχωριστός καί διαφορετικός άπό τον εαυτό του, αποκτά επίγνωση του έαυτού του σάν ξεχωριστού όντος, καί μιά άπό τίς τελευταίες λέξεις πού μαθαίνει νά χρησιμοποιεί, αναφερόμενο στον εαυτό του, είναι τό «έγώ».
Στην εξέλιξη τής ανθρώπινης φυλής ό βαθμός στον όποιο ό άνθρωπος αποκτά συνείδηση του έαυτού του σάν ξεχωριστό άτομο εξαρτάται άπό τήν έκταση πού έχει απολυτρωθεί άπό τό γένος καί άπό τήν έκταση πού έχει προσλάβει η διαδικασία εξατομίκευσης. Τό μέλος του πρωτόγονου γένους μπορεί νά εκφράσει τήν αίσθηση της ταυτότητας μέ τή μορφή «έγώ είμαι έμείς». Δέν είναι σέ θέση νά συλλάβει τον εαυτό του σάν «άτομο» πού υπάρχει ξέχωρα άπό τήν ομάδα του. Στο μεσαιωνικό κόσμο, τό άτομο ταυτιζόταν μέ τον κοινωνικό του ρόλο καί τή φεουδαρχική ιεραρχία. Ό χωρικός δέν ήταν κάποιος πού τύχαινε νά είναι χωρικός, ό φεουδάρχης άρχοντας δέν ήταν κάποιος πού τύχαινε νά είναι φεουδάρχης άρχοντας. Ήταν χωρικός ή άρχοντας καί αυτή ή αίσθηση τής αμετάβλητης κατάστασης του αποτελούσε ουσιώδες μέρος τής αίσθησης του ταυτότητας.
Μέ τήν κατάρρευση του φεουδαρχικού συστήματος, η αίσθηση αυτή ταυτότητας κλονίστηκε καί πρόβαλε μέ οξύτητα τό ερώτημα: «Ποιος είμαι;» - ή άκριβέστερα «πώς ξέρω ότι είμαι έγώ;» Νά τό ερώτημα πού τέθηκε, μέ φιλοσοφική μορφή από τό Ντεκάρτ. Στο ερώτημα ταυτότητας απάντησε λέγοντας: «Αμφιβάλλω - άρα σκέφτομαι, σκέφτομαι — αρα υπάρχω». Η απάντηση αύτη τόνιζε περισσότερο τήν εμπειρία του «έγώ» σαν υποκείμενο κάποιας νοητικής δραστηριότητας και δέν μπορούσε νά δει ότι τό «εγώ» γίνεται αισθητό στη διαδικασία της συναισθηματικής και δημιουργικής δράσης.
Η εξέλιξη του δυτικού πολιτισμού ακολούθησε τήν κατεύθυνση της δημιουργίας της βάσης γιά τήν πλήρη αίσθηση της ατομικότητας. Καθιστώντας τό άτομο πολιτικά και οικονομικά ελεύθερο, διδάσκοντας το νά σκέφτεται γιά τόν εαυτό του και απελευθερώνοντας το από τήν απολυταρχική πίεση, δημιουργόταν η ελπίδα πώς θά ήταν ικανό νά αισθάνεται τό «εγώ» μέ τήν έννοια ότι ήταν τό κέντρο και τό ενεργό υποκείμενο των δυνάμεων του και αισθανόταν τόν εαυτό του έτσι. Άλλα μόνο μιά μικρή μειονότητα κατόρθωσε νά αποκτήσει τή νέα εμπειρία του «έγώ». Γιά τήν πλειονότητα, ό ατομικισμός δέν ήταν τίποτε περισσότερο άπό μιά πρόσοψη, πίσω άπ' τήν οποία κρυβόταν ή αποτυχία νά αποκτήσουν μιά ατομική αίσθηση τής ταυτότητας.
Αναζητήθηκαν και επινοήθηκαν πολλά υποκατάστατα μιας πραγματικά αληθινής αίσθησης τής ταυτότητας. "Εθνος, θρησκεία, τάξη και επάγγελμα χρησιμοποιήθηκαν γιά νά δώσουν τήν αίσθηση τής ταυτότητας. «Είμαι Αμερικανός», «Είμαι Διαμαρτυρόμενος», «Είμαι επιχειρηματίας», ήταν οι φόρμουλες πού βοήθησαν τόν άνθρωπο νά νοιώσει μιά αίσθηση ταυτότητας μετά τήν εξαφάνιση τής αρχικής ταυτότητας του γένους και πριν αποκτηθεί μιά αληθινά ατομική αίσθηση ταυτότητας. Οί διάφορες αυτές ιδιότητες ταυτότητας χρησιμοποιούνται συνήθως στή σύγχρονη κοινωνία άπό κοινού. Μέ πλατύτερη έννοια αποτελούν στοιχεία κοινωνικής κατάστασης και είναι πιο αποτελεσματικά αν συνδυάζονται μέ άλλα φεουδαρχικά κατάλοιπα, όπως συμβαίνει στίς ευρωπαϊκές χώρες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ελάχιστες φεουδαρχικές επιβιώσεις υπάρχουν, και όπου παρατηρείται μεγάλη κοινωνική κινητικότητα, τά στοιχεία αυτά κοινωνικής κατάστασης είναι λιγότερο αποτελεσματικά και η αίσθηση ταυτότητας βασίζεται όλο και περισσότερο στό βίωμα του κονφορμισμού.
Εφόσον δέν είμαι διαφορετικός, εφόσον είμαι σάν τους άλλους και αναγνωρίζομαι άπ' αυτούς ώς «κανονικός συνάνθρωπος», μπορώ νά νοιώθω τόν εαυτό μου ώς «εγώ». Είμαι — «όπως μέ επιθυμείτε» — σύμφωνα μέ τή διατύπωση του Πιραντέλλο σ' έναν τίτλο έργου του. Στή θέση τής προατομιστικής ταυτότητας γένους αναπτύσσεται μιά νέα ταυτότητα κοπαδιού, στην οποία η αίσθηση ταυτότητας στηρίζεται στην αναμφισβήτητη αίσθηση πώς ανήκει κανείς στό πλήθος. Τό γεγονός ότι αυτή η ομοιομορφία κι αυτός ο κονφορμισμός δέ γίνεται πάντοτε παραδεκτός και καλύπτονται συνήθως και τά δυο μέ τήν ψευδαίσθηση τής ατομικότητας, δέ μεταβάλλει τήν πραγματικότητα.
Τό πρόβλημα τής αίσθησης τής ταυτότητας δέν είναι, όπως θεωρείται συνήθως, φιλοσοφικό κατά κύριο λόγο πρόβλημα, ή πρόβλημα πού άφορα μόνο τό πνεύμα και τή σκέψη. Η ανάγκη νά νοιώθει κανείς τήν αίσθηση ταυτότητας πηγάζει άπό τις ίδιες τις συνθήκες τής ανθρώπινης ύπαρξης, καί είναι η πηγή τών πιο έντονων επιθυμιών. Μιά καί δέν μπορώ νά παραμείνω υγιής χωρίς τήν αίσθηση του «έγώ», ωθούμαι στό νά κάνω τά πάντα γιά ν' αποκτήσω αυτή τήν αίσθηση. Η ανάγκη αυτή βρίσκεται πίσω άπό τό έντονο πάθος γιά κοινωνική θέση καί κονφορμισμό καί πολλές φορές είναι ισχυρότερη κι άπό τήν ανάγκη γιά φυσική επιβίωση. Τι μπορεί νά είναι περισσότερο πρόδηλο άπό τό γεγονός ότι οί άνθρωποι επιθυμούν νά διακινδυνεύουν τή ζωή τους, νά εγκαταλείπουν τήν αγάπη τους, νά παραδίνουν τήν ελευθερία τους καί νά θυσιάζουν τις σκέψεις τους μόνο καί μόνο γιά νά είναι ο καθένας τους μιά μονάδα του πλήθους, γιά νά συμμορφώνεται καί ν' αποκτά έτσι κάποια αίσθηση ταυτότητας, έστω καί απατηλή.
Πηγή: gfragoulis
