Από πολλά χρόνια τώρα μαίνεται στην Ευρώπη ένας ψυχρός ενεργειακός πόλεμος, ο οποίος αφορά την κατασκευή και τη λειτουργία των αγωγών μεταφοράς ενέργειας - όπου τα επί μέρους συμφέροντα των διαφόρων συμμετεχόντων αποτελούν τα κρίσιμα κίνητρα των συμπεριφορών τους, στις συγκρούσεις που παρατηρούνται.
Ειδικότερα τα εξής:
TAP και South Stream
Οι ανταγωνιστές της Gazprom είχαν μία πολύ σημαντική επιτυχία το 2013 όπου το Αζερμπαϊτζάν, ως μέρος μίας κοινοπραξίας με ευρωπαϊκούς ενεργειακούς ομίλους, επιλέχθηκε για τη μεταφορά φυσικού αερίου, από τα καινούργια κοιτάσματα του «Schah-Denis-II» προς την Ευρώπη.
Στο εγχείρημα αυτό συμμετέχει επίσης η βρετανική ΒΡ - ενώ μέσω του αγωγού «Trans-Adria-Pipeline» (ΤΑΡ), σχεδιάζεται από το 2018 η μεταφορά 20 δις κυβικών μέτρων ετησίως, μέσω της Τουρκίας, της Ελλάδας, της Αλβανίας, της Αδριατικής και της Ιταλίας, προς την κεντρική Ευρώπη. Το Μάρτιο εγκαινιάσθηκε στην Τουρκία η κατασκευή του αγωγού, ο οποίος αντιμετωπίζεται αρνητικά από τη Ρωσία.
Μικρότερη επιτυχία είχε ο αγωγός South Stream, ο οποίος αποτελούσε ένα κοινό εγχείρημα της Ευρώπης με τη Ρωσία - με στόχο να αποφευχθεί η μεταφορά φυσικού αερίου από την Ουκρανία, λόγω των πολλαπλών προβλημάτων που αντιμετωπίζει (άρθρο).
Ο αγωγός θα μετέφερε 63 δις κυβικά μέτρα μέσω της Μαύρης Θάλασσας, της Βουλγαρίας, της Σερβίας, της Ουγγαρίας και της Αυστρίας προς την κεντρική Ευρώπη - καθιστώντας περιττό το παλαιό σύστημα μεταφοράς, με αποτέλεσμα την αποδυνάμωση της Λευκορωσίας, καθώς επίσης της Πολωνίας, ως χώρες διέλευσης.
Εν τούτοις το εγχείρημα, στο οποίο εκτός από την Gazprom συμμετείχαν η ιταλική ENI, η γαλλική EDF και η γερμανική Wintershall, αντιμετώπισε εμπόδια από την ΕΕ, λόγω της ισχυροποίησης δήθεν της μονοπωλιακής θέσης της ρωσικής εταιρείας - αν και η πραγματική αιτία ήταν το ότι, η ΕΕ επιθυμούσε να ενισχύσει έναν άλλο αγωγό, τον Nabucco.
Στα πλαίσια αυτά, όταν ο Nabucco ακυρώθηκε, ξεκίνησαν ξανά τα σχέδια για τον South Stream, όπου το 2013 γιορτάσθηκε το ξεκίνημα της κατασκευής του - ενώ στο γράφημα που ακολουθεί φαίνονται όλοι οι αγωγοί.
Ρωσία, Ευρώπη, ενέργεια - οι κατασκευασμένοι και οι υπό κατασκευή αγωγοί φυσικού αερίου.
Περαιτέρω, με την προσάρτηση της Κριμαίας άλλαξε ξανά η στάση της ΕΕ, όσον αφορά το εγχείρημα - όπου το Μάρτιο του 2014, ο γερμανός επίτροπος ενέργειας ανακοίνωσε την καθυστέρηση της κατασκευής του South Stream. Στη συνέχεια, το 2014 η ΕΕ τοποθετήθηκε εναντίον της Βουλγαρίας, όσον αφορά την κατασκευή του αγωγού, με αποτέλεσμα τον άμεσο συμβιβασμό της - μεταξύ άλλων λόγω των τραπεζικών προβλημάτων που αντιμετώπιζε (άρθρο).
Τελικά, το Δεκέμβριο του 2014, η κατασκευή του αγωγού ακυρώθηκε ολοσχερώς - αποτελώντας ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρόπου, με τον οποίο η Ευρώπη ενεργεί εις βάρος των συμφερόντων των Πολιτών της, μετά το ξεκίνημα της ουκρανικής κρίσης.
Το γεγονός αυτό συμπεραίνεται από το ότι, ο South Stream θα είχε ανεξαρτητοποιήσει την ΕΕ και ιδίως τις χώρες των Βαλκανίων, από την ανασφαλή τροφοδοσία τους μέσω της Ουκρανίας - ενώ τεκμηριώνει πως ο σκοπός της ΕΕ είναι η ενίσχυση των αμερικανικών συμφερόντων, αφού οι Η.Π.Α. επιδιώκουν την προώθηση της σχιστολιθικής μεθόδου παραγωγής ενέργειας, καθώς επίσης του σχιστολιθικού αερίου στην αγορά της.
Ο τουρκικός αγωγός
Μετά την αποτυχία του South Stream η Ρωσία παρουσίασε εντυπωσιακά γρήγορα, τον Ιανουάριο του 2015, ένα νέο εγχείρημα - τον αγωγό ο οποίος, μέσω της Τουρκίας, της Ελλάδας, των Σκοπίων, της Σερβίας και της Ουγγαρίας, θα μπορεί να μεταφέρει το ανώτατο 63 δις κυβικά μέτρα φυσικού αερίου στο αυστριακό κεντρικό διαμετακομιστικό κέντρο φυσικού αερίου Baumgarten.
Ο αγωγός αυτός είναι παρόμοιος με τον South Stream, με βασική διαφορά την αλλαγή των χωρών διέλευσης, όπου τη θέση της Βουλγαρίας πήραν η Ελλάδα και τα Σκόπια - ενώ στις 7 Απριλίου συναντήθηκαν οι υπουργοί εξωτερικών της Ελλάδας, των Σκοπίων, της Σερβίας και της Ουγγαρίας στη Βουδαπέστη, για να συζητήσουν τη συμμετοχή τους στο νέο εγχείρημα.
Λίγο αργότερα, συμφώνησε ο πρωθυπουργός της Ελλάδας με το Ρώσο πρόεδρο τη συμμετοχή της χώρας μας - με αποτέλεσμα να δεχθεί αμέσως μετά την επίσκεψη του ειδικού απεσταλμένου των Η.Π.Α. για ενεργειακά θέματα, ο οποίος τον «συμβούλευσε» πως δεν είναι προς το συμφέρον των Ελλήνων η ενίσχυση ενός ρωσικού εγχειρήματος. Η στάση τώρα της Ελλάδας θα εξαρτηθεί πιθανότατα από τις διαπραγματεύσεις με την Τρόικα - ενώ ελάχιστοι πιστεύουν πως ο πρωθυπουργός θα τολμήσει να αντιπαρατεθεί, πόσο μάλλον να αλλάξει γεωπολιτικό στρατόπεδο.
Εν τούτοις, ο πλέον αδύναμος κρίκος φαίνεται πως είναι τα Σκόπια - όπου η συντηρητική κυβέρνηση είναι υπέρ του τουρκικού αγωγού, ενώ η αντιπολίτευση εναντίον. Φυσικά δεν μπορεί να τεκμηριώσει κανείς πως υπάρχει κάποια σχέση, μεταξύ των μαζικών διαδηλώσεων, καθώς επίσης των διαμαρτυριών εναντίον της κυβέρνησης των Σκοπίων, με τον αγωγό - αν και δεν μπορεί να αποτελεί σύμπτωση το γεγονός ότι οι Η.Π.Α., σε κάποιο βαθμό και η ΕΕ, στηρίζουν «λεκτικά» τη σοσιαλιστική (στα χαρτιά) αντιπολίτευση της χώρας, κατηγορώντας τώρα την κυβέρνηση για μη σεβασμό της ελευθερίας του Τύπου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Άλλωστε αυτού του είδους η συμπεριφορά δεν είναι καινούργια, ενώ χαρακτήριζε όλες τις προηγούμενες κυβερνήσεις των Σκοπίων, ανεξάρτητα από την πολιτική ιδεολογία τους - ενώ δεν πρέπει να παραβλέπει κανείς το γεγονός, σύμφωνα με το οποίο η Ρωσία τοποθετείται ξαφνικά υπέρ της συντηρητικής κυβέρνησης, η οποία μέχρι πρόσφατα ήταν μία από τους τελευταίους ενθουσιώδεις οπαδούς του νεοφιλελευθερισμού και της Σχολής του Σικάγο.
Σε κάθε περίπτωση, εκτός από την Ελλάδα, τα Σκόπια ευρίσκονται επίσης στο επίκεντρο των γεωπολιτικών εξελίξεων - ενώ δεν πρέπει να υποτιμώνται οι κίνδυνοι ανάλογων αναταραχών στην πατρίδα μας, οι οποίοι θα μπορούσαν να προέρχονται τόσο από τις Η.Π.Α., όσο και από τη Γερμανία.
Ο ρόλος-κλειδί των Βαλκανίων
Εάν η Ρωσία θέλει να διατηρήσει ή να αυξήσει τις ενεργειακές εξαγωγές της στην Ευρώπη, δεν μπορεί να αποφύγει, κάτω από τους σημερινούς συσχετισμούς δυνάμεων, την κατασκευή ενός νέου αγωγού που θα διέρχεται από τα Βαλκάνια. Μόνο ο αγωγός Ρωσίας και Γερμανίας (North Stream) δεν απειλείται από πολιτικά ασταθείς χώρες διέλευσης - ενώ ο Jamal περνάει μέσα από την πολύ συχνά απρόβλεπτη Λευκορωσία, καθώς επίσης από την εθνικιστική, εξαιρετικά φίλο-αμερικανική Πολωνία.
Ο παραδοσιακός αγωγός (trans gas system), διέρχεται την Ουκρανία, οπότε απειλείται πολύ σοβαρά - ενώ οι εναλλακτικές επιλογές εκτός Ευρώπης είναι πολύ περιορισμένες. Μεταξύ της Ρωσίας και της νότιας Ασίας οι δυνατότητες διέλευσης αγωγού είναι ανυπέρβλητες (Ιμαλάια κλπ.), ενώ η ανατολική Ασία ευρίσκεται πολύ μακριά από τα κοιτάσματα της δυτικής Σιβηρίας και της Κασπίας.
Κατασκευάζεται βέβαια ένας γιγαντιαίος αγωγός, ο οποίος θα μεταφέρει κάποτε 61 δις κυβικά μέτρα φυσικού αερίου στην Κίνα, θεωρούμενος ως το μεγαλύτερο εγχείρημα παγκοσμίως, αλλά προέρχεται από τα κοιτάσματα της ανατολικής Σιβηρίας - τα οποία έτσι και αλλιώς δεν μεταφέρονται στην Ευρώπη.
Η δυτική Κίνα είναι ήδη συνδεδεμένη, αλλά τα 30 δις κυβικά μέτρα που μπορούν να μεταφερθούν αποτελούν ήδη την ανώτατη ποσότητα που μπορεί να απορροφήσει η περιοχή - ενώ η απόσταση από τις «ενεργειακά πεινασμένες» βιομηχανικές περιοχές της ανατολικής Κίνας είναι τόσο μεγάλη (περίπου από τη Λισαβόνα έως τη Μόσχα), όπου είναι μάλλον αδύνατη η κατασκευή αγωγού.
Επομένως, τα Βαλκάνια αποτελούν για τη Ρωσία μία εξαιρετικά σημαντική περιοχή από γεωπολιτικής πλευράς, ως ο μοναδικός διάδρομος διέλευσης φυσικού αερίου προς την κεντρική και δυτική Ευρώπη - γεγονός που γνωρίζουν πολύ καλά τόσο οι Η.Π.Α., όσο και οι σύμμαχοι τους.
Αυτό που τους ενδιαφέρει λοιπόν όλους δεν είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ελευθερία του Τύπου ή η Δημοκρατία, αλλά το κυκλοφοριακό σύστημα της σύγχρονης οικονομίας μας - οι ενεργειακοί αγωγοί, στους οποίους οφείλονται οι πρόσφατες αναταραχές στα Βαλκάνια.
Βιώνουμε επομένως μία επανάληψη του «Μεγάλου Παιχνιδιού», μεταξύ της Ρωσίας, των Η.Π.Α. και της ΕΕ - σύμφωνα με το οποίο αυτός που κυριαρχεί στα Βαλκάνια, κυριαρχεί στο ενεργειακό μέλλον της κεντρικής Ευρώπης και ειδικά της βαριά βιομηχανικής Γερμανίας. Στα πλαίσια αυτά, οι στρατιωτικές αντιπαραθέσεις δεν μπορούν να αποκλεισθούν - όπως συμπεραίνεται από τις κινήσεις των δύο βασικών μονομάχων, στο γράφημα που ακολουθεί.
Το γεγονός δε ότι, όλο και περισσότεροι προειδοποιούν για τους κινδύνους ενός τρίτου παγκοσμίου πολέμου, ο οποίος θα μπορούσε να ξεκινήσει ξανά με αφορμή τα Βαλκάνια, δεν πρέπει να μας καθησυχάζει - αν και η πυρηνική καταστροφή που θα προκαλούταν, ίσως είναι αρκετή για να εμποδίζει σκέψεις αυτού του είδους.
Αλέξης Ζακυνθινός, Senior Analyst (Geopolitics)
