O τραπεζικός δανεισμός και οι χορηγίες των θεσμικών οργάνων δεν είναι πια απαραίτητες: H συμμετοχική χρηματοδότηση επιτρέπει στους ιδιώτες να συμβάλλουν στην υλοποίηση μιας ιδέας. Έτσι, στο χώρο του πολιτισμού, ο καλλιτέχνης είναι απελευθερωμένος από τους καταναγκασμούς της βιομηχανίας κι από τις επιδοτήσεις. Πρόκειται άραγε για τον παράδεισο;
[Μετάφραση: Γιάννης Χρυσοβέργης]
Κουλουράκια και διαφάνειες: καλώς ήρθατε στα προγεύματα ενημέρωσης του Ulule [1], στην εβδομαδιαία ενημερωτική συνάντηση για τους νεοφώτιστους της συμμετοχικής χρηματοδότησης σε εκδοχή Web 2.0. Προβλέπεται μια παρουσίαση του crowdfunding -κατά λέξη « χρηματοδότηση από το πλήθος ». Η εναλλακτική αυτή λύση στα τραπεζικά δάνεια και στις χορηγίες των οικείων προσελκύει όλο και περισσότερους από αυτούς που έχουν ιδέες αλλά όχι και τα απαραίτητα ευρώ για να τις θέσουν σε εφαρμογή. Σήμερα το πρωί είναι παρόντες επτά. Ο ένας θέλει να δημιουργήσει έναν χώρο προβολής του τσιγγάνικου πολιτισμού στην περιοχή του Παρισιού? ο άλλος θέλει να στήσει ένα καλλιτεχνικό γεγονός σχετιζόμενο με το παιχνίδι? ο διπλανός του θα ήθελε να γυρίσει ένα βιντεοκλίπ… Άνθρωποι κάθε ηλικίας και κοινωνικής προέλευσης συγκεντρώνονται γύρω από αυτό το τραπέζι, για να βρουν τα μέσα που θα τους επιτρέψουν να θέσουν σε εφαρμογή την ιδέα τους.
Η παρουσίαση αρχίζει με τις «έξι βασικές αρχές για τους κατόχους ευτυχών ιδεών ». Ακολουθεί μια παρουσίαση, στην οποία δίνουν ρυθμό αριθμοί που εντυπωσιάζουν και λέξεις - κλειδιά με νόημα. Το βασικό, όμως, συνοψίζεται σε μια αρχή: στη σημασία της φήμης αυτού που αναζητεί πόρους στο διαδίκτυο. Γιατί αυτός που έχει στη διάθεσή του μια ευρεία «κοινότητα», μπορεί να ελπίζει ότι θα πείσει τους φίλους, στη συνέχεια τους φίλους των φίλων και πάει λέγοντας…
Μισόν αιώνα μετά από το γύρισμα της ταινίας Shadows (Σκιές) του Τζον Κασαβέτις, που χρηματοδοτήθηκε από τους κατοίκους της Νέας Υόρκης μετά από έκκληση που έκανε ο δημιουργός από το μικρόφωνο ενός ραδιοφώνου, το διαδίκτυο πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες. Με το Facebook και το Twitter, το πλήθος των « φίλων » είναι πιο ευρύ, πιο κοντινό και όλα αυτά σε πραγματικό χρόνο. Οι ΗΠΑ -χώρα του Αγάλματος της Ελευθερίας, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώθηκε χάρη σε κεφάλαιο που βασιζόταν σε συμμετοχικό πρότυπο- ήταν ο πρόδρομος. Η Ευρώπη ακολουθεί την τάση. Το crowdfunding απευθύνεται σε όλους τους κατόχους μιας ιδέας και δημιουργούς επιχειρήσεων, με ποικίλες προϋποθέσεις. Όμως, αναμφίβολα απέκτησε μεγαλύτερη σημασία στο χώρο του πολιτισμού. Κατέκτησε πρώτα τον κόσμο του κινηματογράφου και τώρα διεισδύει σε αυτόν την μουσικής.
Έχοντας συγκεντρώσει περισσότερα από 10 εκατομμύρια ευρώ, περισσότερους από 250.000 χρηματοδότες και τρεις χιλιάδες προτάσεις που χρηματοδοτήθηκαν σε μόλις τρία χρόνια, το Ulule -σύνθημα του οποίου είναι, κι αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, « δημιουργικός, καινοτόμος, αλληλέγγυος »- διατείνεται ότι είναι ο πρώτος ευρωπαϊκός ιστότοπος του είδους σε ένα περιβάλλον ήδη πολύ ανταγωνιστικό [2]. Οι κατηγορίες με τον μεγαλύτερο αριθμό προτάσεων είναι « φιλμ και βίντεο » (καλλιτεχνικά ή άλλα) και « μουσική », ακολουθούμενες από τις προτάσεις « αλληλεγγύης ». Η KissKissBankBank, μια άλλη πλατφόρμα αναφοράς, που ιδρύθηκε το Μάρτιο του 2010, ανακοίνωσε το Νοέμβριο του 2013 ότι είχε συγκεντρώσει 9.341.651. ευρώ για περισσότερες από πέντε χιλιάδες ιδέες, « χάρη σε 185.903 Kissbankers».
Οι δύο αυτές πρωτοπόρες νεοφυείς επιχειρήσεις δημιούργησαν σχολή. Η συμμετοχική χρηματοδότηση ανερχόταν σε μόλις 40 εκατομμύρια ευρώ το 2012 στη Γαλλία? έφθασε τα 80 εκατομμύρια το 2013 και προβλέπεται να σκαρφαλώσει στα 150 έως 200 εκατομμύρια από τώρα [3] μέχρι το τέλος του 2015. Η εξέλιξη του νομοθετικού πλαισίου, που είναι προγενέστερο του διαδικτύου, θα συμβάλει στην περαιτέρω ανάπτυξη του φαινομένου.
Στις 30 Σεπτεμβρίου 2013. η υπουργός Καινοτομίας και Ψηφιακής Οικονομίας, Φλερ Πελερέν, κάλεσε όλους τους παράγοντες αυτού του χώρου για να τους ανακοινώσει τη δημιουργία ενός πλαισίου « ευέλικτου και ταυτόχρονα προστατευτικού ». Η πρώτη αυτή συνάντηση είχε στόχο να ξεχωρίσει τις διαφορετικές μορφές συνεισφοράς, προκειμένου να προταθεί μια τραπεζική και καταστατική πλαισίωση σύμφωνη με τις ανάγκες της κάθε μιας από αυτές. « Δεν υπάρχει μια μόνο μορφή crowdfunding, υπάρχουν τρεις μεγάλες οικογένειες : αυτές που προσφέρουν ανταλλάγματα σε είδος (αυτό που κάνει το Ulule), αυτές που προσφέρουν συμμετοχή (πλατφόρμες σαν την Anaxago και τη Wiseed) κι αυτές που έχουν τη μορφή δανείων, είτε αποφέρουν κέρδος (Pret d'Union), είτε όχι (Babyloan) », συνοψίζουν στο Ulule.
Στον τομέα του πολιτισμού, κάποιες πλατφόρμες προκρίνουν τη συμπαραγωγή, προτείνοντας στο χρηματοδότη να μεταβληθεί σε επενδυτή, που θα αποζημιωθεί στο ύψος του δανείου του. Άλλες επενδύουν στην υποστήριξη της δημιουργίας. Ο χρήστης του διαδικτύου επωφελείται μιας ανταμοιβής ανάλογης της βοήθειας που προσφέρει. Για 5 ευρώ, το όνομά του θα γραφεί στο οπισθόφυλλο του δίσκου? για 50, θα πάρει δωρεάν το δίσκο και μια θέση στη συναυλία της παρουσίασης κ.λπ..
Αυτό το συνεργατικό πρότυπο έχει πιο πολλή πέραση. Έτσι, η εταιρεία My Major Company, που από το 2007 έκανε εκκλήσεις στους χρήστες του διαδικτύου να γίνουν συμπαραγωγοί, υποσχόμενη υψηλές ανταμοιβές, υιοθέτησε και αυτή την πρακτική, αν και συνεχίζει να προτείνει, σε κάποιες περιπτώσεις, και οικονομική ανταμοιβή. Στο ξεκίνημά της, η εταιρεία έγινε γνωστή χάρη σε μερικές εμπορικές επιτυχίες : « Toi+moi » [4], το άλμπουμ του τραγουδιστή Γκρεγκουάρ, σχεδόν άγνωστου, που χρηματοδοτήθηκε από 347 « παραγωγούς υποστηρικτές » με ποσό 70.000 ευρώ, πούλησε περισσότερα από ένα εκατομμύριο αντίτυπα. Όμως η εταιρεία γνώρισε και αποτυχίες και προκάλεσε μια έντονη αντιπαράθεση στο Facebook σχετικά με την αδιαφάνεια μιας επιχείρησης που αποδεικνυόταν αρκετά κοντινή στις παλιές καλές δισκογραφικές εταιρείες : πού πάει λοιπόν το χρήμα και τι διασφαλίζει την « απόδοση της επένδυσης » ; [5]. Για την Ulule και την KissKissBankBank τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα : αν μια ιδέα δεν κατορθώσει να συγκεντρώσει το απαιτούμενο ποσό στον προκαθορισμένο χρόνο, ακυρώνεται το εγχείρημα και οι χρηματοδότες αποζημιώνονται. Σε αντίθετη περίπτωση, οι πλατφόρμες παρακρατούν το 7-8% του κεφαλαίου.
Σε μια εποχή που ο τομέας της μουσικής διανύει πλήρη αλλαγή φυσιογνωμίας και στον οποίο η παραγωγή έχει την τάση να μην παίζει πλέον κεντρικό ρόλο, βρίσκει κανείς στις σελίδες υποδοχής της Ulule και της KissKissBankBank, όπου προβάλλονται οι χρηματοδοτημένες προτάσεις, αρκετά ανώνυμα γκρουπ, αλλά και ευάριθμους αναγνωρίσιμους καλλιτέχνες, ανεξάρτητες δισκογραφικές παραγωγές, ακόμα και τίτλους εξειδικευμένων εντύπων του χώρου -έτσι το διαδικτυακό περιοδικό Gonzai εκδόθηκε και σε χαρτί. « Η τάση αυτή αναμένεται να επιταχυνθεί. Φεστιβάλ και δισκογραφικές εταιρείες έρχονται να μας δουν και να ενημερωθούν. Άλλοι, μεγαλύτεροι, δεν θα αργήσουν να έρθουν. Προς το παρόν, μας παρατηρούν από μακριά, από ψηλά », διαπιστώνει ο Ματιέ Μαιρ ντι Ποσέ, ο ένας από τους τέσσερις πυλώνες της Ulule. Οι καλλιτέχνες, αντιθέτως, « άδραξαν την ευκαιρία », επισημαίνει. « Εδώ και πολύ καιρό δεν έχουν πλέον επιρροή στη διάδοση μέσω ραδιοφώνου και τη διανομή των μεγάλων εταιρειών ».
Κάποιοι κατάλαβαν πριν από αρκετό καιρό ήδη, ότι το μέλλον ήταν στα μοντέλα που κάνουν έκκληση στην κοινότητα των θαυμαστών. Το 2007, το άλμπουμ των Radiohead In Rainbow, πριν να διατεθεί σε πώληση με τη μορφή δίσκου, μπορούσε να το κατεβάσει οποιοσδήποτε έναντι ενός αντιτίμου της επιλογής του, που θα μπορούσε να είναι και μηδενικό. Επιτυχία σε όλα τα μέτωπα, τόσο στο διαφημιστικό όσο και στο οικονομικό. Η αποτελεσματικότητα του buzz [6] είχε αποδειχτεί.
Ο Φρανκ Δεκολόνζ, της δισκογραφικής εταιρείας Heavenly Sweetness, έχει μέχρι τώρα προσφύγει, με επιτυχία, δύο φορές στην KissKissBankBank, προκειμένου να πληρώσει τα έξοδα μετακίνησης (7.500 ευρώ) για την ηχογράφηση ενός νέου άλμπουμ του Anthony Joseph, τον οποίο ανακάλυψε πριν από οκτώ χρόνια στο My Space και για το κόστος του μεγάλου αριθμού προσκεκλημένων στο νέο δίσκο του ράπερ Guts (12.000 ευρώ). « Για τους καλλιτέχνες, το ενδιαφέρον δεν περιορίζεται στην απόκτηση κεφαλαίων, αλλά επεκτείνεται και στη συμμετοχή των θαυμαστών τους. Αυτό εμπλουτίζει ακόμα περισσότερο την άμεση σχέση με το κοινό. Αντιθέτως, το συμβόλαιο εμπιστοσύνης πρέπει να τηρείται απαρέγκλιτα. Το γεγονός ότι ο καλλιτέχνης εμπλέκεται επιστρέφει αυτό που υποσχέθηκε, διατηρεί τους θαυμαστές του ενήμερους. Έτσι εγκαταλείπουμε μια σχέση αυστηρά οικονομική, όπως αυτή που διέπει ένα δάνειο ή μια συμπαραγωγή, για να μπούμε σε μια σχέση αλληλοβοήθειας πιο ανθρώπινη ».
Ο τρομπετίστας Ώλμπαν Νταρς και ο γραφίστας Συλβαίν Ζομπλέν κατόρθωσαν έτσι να φέρουν σε πέρας το Orphi cube, έναν συνδυασμό « μουσικής και τέχνης».
To συγκρότημα heavy metal Klonc μπόρεσε να διοργανώσει μια περιοδεία στην Ευρώπη, οι Blerots de Ravel να αναπτύξουν τα παράγωγα προϊόντα τους, οι Delano Orchestra να χρηματοδοτήσουν το τρίτο τους άλμπουμ. Το θρυλικό ροκ συγκρότημα από την Αυστραλία Apartments μπόρεσε να διοργανώσει μια συναυλία στο Μπουφ ντι Νορ στο Παρίσι, μετά από είκοσι χρόνια απουσίας. Κατ' αρχήν, όλα είναι εφικτά. Ακόμα και η πρόσβαση σε ξεχασμένους καταλόγους : Μια εκστρατεία στο Kickstarter, τη μεγαλύτερη πλατφόρμα crowdfunding στις ΗΠΑ, επέτρεψε να ανασυγκροτηθούν μπάντες Ρομά μουσικών των δεκαετιών του '60 και του '70 από την πρώην Γιουγκοσλαβία.
«Μια τέτοια εκστρατεία είναι συμπλήρωμα των υπολοίπων. Είναι ένα πρόσθετο εργαλείο για την ολοκλήρωση του σχεδίου», επισημαίνει ο Μαιρ ντι Ποσέ. Ωστόσο, τα πέραν του Ατλαντικού παραδείγματα τείνουν να αποδείξουν το αντίθετο : χάρη σε 25.000 δωρητές, η Αμάντα Πάλμερ κατόρθωσε να συγκεντρώσει 1.192.793 δολάρια στο Kickstarter, το Μάιο του 2012? δηλαδή, σχεδόν το εικοσαπλάσιο ποσό του αρχικού στόχου, που ήταν οι 100.000 δολάρια. Οπαδός των πατεντών Creative Commons -που έχουν λιγότερο αυστηρούς όρους πνευματικής ιδιοκτησίας- η Πάλμερ έδωσε μάλιστα και μια διάλεξη TED (Technology, Entertainment and Design), με τίτλο « Η τέχνη τού να ζητάς»!
«Οι καλλιτέχνες είναι υποχρεωμένοι να ζητιανεύουν. Είναι δείγμα εξαθλίωσης», αντιτείνει ο κορνετίστας Μεντερίκ Κολινιόν. Στην πραγματικότητα, ο καλλιτέχνης πρέπει να πληρώσει (8% των πόρων που θα συλλέξει παρακρατούνται από την πλατφόρμα), αλλά πρέπει επίσης να επενδύσει και προσωπικά για να επιτύχει τον στόχο του -στην περίπτωσή του, να συγκεντρώσει 8.400 ευρώ που του επέτρεψαν να καλύψει τον προϋπολογισμό ενός αυτοβιογραφικού ντοκιμαντέρ, που σερνόταν εδώ και πέντε χρόνια. Ο στόχος επιτεύχθηκε και υπερκαλύφθηκε κατά 13%. Όμως, αν και είναι ικανοποιημένος διότι μπόρεσε να διατηρήσει την ανεξαρτησία του, ο Κολινιόν δεν προτίθεται να παίξει το ίδιο χαρτί για το επόμενο άλμπουμ του. « Η διαδικασία αυτή κινητοποίησε και πάλι την εταιρεία παραγωγής και ξεμπλοκάρισε το CNC (Centre National Cinematographique) [7], αλλά η καθημερινή της διαχείριση είναι πολύ κοπιώδης».
Για να πετύχει κανείς την υποστήριξη της «κοινότητάς του», πρέπει να συντηρεί τα κοινωνικά του δίκτυα. Δουλειά στην οποία δεν είναι όλοι εξίσου καλοί με τον Κολινιόν. Τα μέλη του ροκ συγκροτήματος των Τουαρέγκ Τερακάφτ, οι οποίοι επιθυμούν να χρηματοδοτήσουν το βιβλίο και το DVD που θα συνοδεύσει το δίσκο τους, έχουν κάνει αυτή τη δυσάρεστη διαπίστωση. Μετά από δύο εβδομάδες εκστρατείας, δεν κατόρθωσαν να συλλέξουν το 10% των 15.000 ευρώ που έχουν θέσει ως στόχο. Πράγμα που σημαίνει ότι το εγχείρημα πήρε στραβό δρόμο, ιδίως όταν είναι γνωστό ότι οι πρώτες ημέρες είναι καθοριστικές σε αυτόν το μηχανισμό που βασίζεται στο φαινόμενο της χιονοστιβάδας.
Για να επιτύχει ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα, ο μουσικός πρέπει να βγει από την περίμετρό του και να μπει στη σφαίρα των επιχειρηματιών : πρέπει να ξεκινήσει το εγχείρημά του, να το κάνει βιώσιμο και… να εξασφαλίσει τις υπηρεσίες μετά την πώληση του προϊόντος. Αυτή είναι η άποψη που διατύπωσε απογοητευμένη σε ένα μπλογκ των New York Times η μουσικός Αλίνα Σάιμον : « Θέλησα να είμαι καλλιτέχνης, όχι να πουλάω μπλουζάκια με το πορτρέτο μου » [8]. Πέραν του γεγονότος ότι ο μουσικός αλλάζει επάγγελμα, υπογραμμίζει το ελάττωμα του συστήματος : οι πιο καλοί στο viral marketing δεν είναι υποχρεωτικά και οι καλύτεροι μουσικοί, είναι όμως αυτοί που έχουν περισσότερες ευκαιρίες να τους δει και να τους ακούσει κάποιος.
Χρειάζεται, λοιπόν, σε αυτό το αναδυόμενο μοντέλο, όπως και στην παλιά καλή βιομηχανία, να περάσει κανείς από έναν διαμεσολαβητή με ικανότητες εντελώς ξένες προς την τέχνη. Όμως δεν υπάρχει πρόβλημα, οι μεγάλες πλατφόρμες έχουν έτοιμη τη λύση : τη συγκέντρωση πολλών τεχνογνωσιών γύρω από ένα εγχείρημα. Ένας χρήστης του διαδικτύου συνεισφέρει το αρχείο του, ένας δεύτερος τις διαχειριστικές του ικανότητες, ένας τρίτος το ταλέντο του στη δημιουργία βίντεο… Όλο αυτό μοιάζει πολύ με βιομηχανική συνεισφορά, αλλά σε βιοτεχνική εκδοχή. Κωδικό όνομα ; Crowdsourcing.
[1] (Σ.τ.Μ.) Ulule.com, διαδικτυακός τόπος συμμετοχικής χρηματοδότησης (crowdfunding στα αγγλικά) που ιδρύθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2010 και έχει έδρα το Παρίσι. Οι χρήστες του διαδικτύου μπορούν να ενημερωθούν για προτάσεις που αναζητούν χρηματοδότες και να συμμετάσχουν στη χρηματοδότησή τους, είτε με δωρεές χωρίς ανταλλάγματα (ελάχιστη συμμετοχή 1€), είτε με συγκεκριμένο αντάλλαγμα που προτείνεται από το ίδιο το εγχείρημα.
[2] Είκοσι επτά οντότητες έχουν συγκροτήσει το μη κερδοσκοπικό σωματείο Financement Participatif France, σκοπός του οποίου είναι η εκπροσώπηση των φορέων αυτού του είδους χρηματοδότησης έναντι των ρυθμιστικών αρχών.
[3] (Σ.τ.Μ.) Μάρτιος 2014.
[4] (Σ.τ.Μ.) Εσύ κι εγώ.
[5] Βλ. Sebastien Tortu, « My Major Company, le revers peu reluisant de la medaille », Le Point, Παρίσι, 9 Ιανουαρίου 2013.
[6] (Σ.τ.Μ.) Επίσης και viral marketing : αλληλεπίδραση μεταξύ των καταναλωτών και των χρηστών ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας που διευρύνει ή τροποποιεί το αρχικό μήνυμα του μάρκετινγκ.
[7] (Σ.τ.Μ.) Εθνικό Κέντρο Κινηματογράφου.
[8] Alina Simone, « The end of quiet music », 25 Σεπτεμβρίου 2013.
Πηγή: Monde Diplomatique (αναρτήθηκε στον ιστότοπο του tvxs.gr)
