Φύλακες και θύλακες δημοκρατίας: Ένα επιπρόσθετο σχόλιο για τα ΜΜΕ με αφορμή μια ιστορία από την Γαλλία. Ή, αλλιώς, τα «ντόπερμαν της ενημέρωσης».
To 1932 o Γάλλος Πωλ Νιζάν, μαρξιστής φιλόσοφος, δημοσιογράφος και λογοτέχνης, δημοσιεύει το δοκίμιο τα «Σκυλιά φύλακες» (Les chiens de garde) στο οποίο ασκεί κριτική στην ελίτ των διανοούμενων της εποχής του θεωρώντας ότι απέχουν από τα πραγματικά προβλήματα της κοινωνίας αναπαράγοντας τις αστικές τους αξίες. Το 1997, και σε πιο ολοκληρωμένη έκδοση το 2005, ο Σερζ Χαλιμί, δημοσιογράφος και στη συνέχεια διευθυντής στην εφημερίδα Le monde, δημοσιεύει το δοκίμιο τα«Νέα σκυλιά φύλακες». Βασιζόμενος σε μια εμπεριστατωμένη μελέτη των ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών αρχείων της Γαλλίας, αναλύει τον τρόπο με τον οποίο μια μικρή ομάδα δημοσιογράφων, η νέα ελίτ, «υπό το φόβο της ανεργίας», αποσιωπά πληροφορίες στηρίζοντας και αναπαράγοντας την υπάρχουσα ιδεολογία της αγοράς προστατεύοντας τα οικονομικά συμφέροντα των βιομηχάνων.
Το 2012, προβάλλεται στους κινηματογράφους η ταινία «Τα νέα σκυλιά φύλακες» των Ζιλ Μπαλμπάστρ και Γιαννίκ Κεργκοάτ βασισμένη στο βιβλίο του Χαλιμί. Μια εξαίρετη δημοσιογραφική εργασία συμπυκνωμένη σε 100 περίπου λεπτά που με τη χρήση πλούσιου αρχειακού υλικού αντιπαλεύει κριτικά την αμνησία που διακατέχει τον σύγχρονο τηλεθεατή εν μέσω υπερπληροφόρησης και ξέφρενου ρυθμού ζωής ενώ παράλληλα μας εισάγει στα άδυτα του κόσμου της δημοσιογραφίας και της πολιτικής της χώρας.
Παρακολουθούμε τους δημοσιογράφους-βεντέτες να συναναστρέφονται με πολιτικούς όλου του πολιτικού φάσματος που έχουν κυριαρχήσει στην επικαιρότητα τις τελευταίες δεκαετίες, να συνομιλούν ενίοτε στον ενικό αφού συνήθως προέρχονται από τα ίδια κοινωνικά στρώματα, ανήκουν στην ίδια κάστα. Άνθρωποι που γνωρίζονται από παλιά μια και συχνά φοιτούν στα ίδια πανεπιστήμια, απλά όπως αναφέρεται κάποιοι «αποφάσισαν αντί για την πολιτική να ασχοληθούν με την δημοσιογραφία». Μια μεγάλη οικογένεια. Διαβάζουν τα ίδια βιβλία, βγαίνουν και πηγαίνουν διακοπές στα ίδια μέρη, συνδιαμορφώνουν κοινές απόψεις και ασπάζονται τις ίδιες αξίες, ενώ έρωτες, πάθη και γάμοι στον χώρο καταλήγουν ρομαντικά πρωτοσέλιδα και κάποιες φορές καθορίζουν διευθυντές και μεγαλοστελέχη στα ΜΜΕ.
Η ταινία καταρρίπτει τη θέση περί πλουραλισμού των ΜΜΕ, παρόλο την ανάπτυξη των ιδιωτικών καναλιών (πάνω από 150 στον αριθμό στη Γαλλία), αποκαλύπτοντας πως συγκεκριμένοι μεγαλοεπιχειρηματίες και επιχειρηματικοί όμιλοι, όχι παραπάνω από καμιά δεκαριά, ελέγχουν την πληροφόρηση στα εθνικής εμβέλειας ραδιόφωνα, τηλεόραση και περιοδικά, όταν δεν πρόκειται για χειραγώγηση της εκάστοτε κυβέρνησης στην κρατική τηλεόραση με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.
Στην μεγάλη αυτή οικογένεια συγκαταλέγουν και τους «ειδικούς». Επιλεγμένοι οικονομολόγοι ή κοινωνικό πολιτικοί εμπειρογνώμονες οι οποίοι καλούνται κάθε τόσο σε εκπομπές - κάποιοι από αυτούς εμφανίζονται ξανά και ξανά όσο περνούν τα χρόνια- να «εκπαιδεύουν» τους τηλεθεατές σε συγκεκριμένες απόψεις. Κι ενώ ο τηλεθεατής ή ακροατής παρακολουθεί με ευλάβεια τα λόγια τους σεβόμενος τις ακαδημαϊκές τους περγαμηνές, δεν μαθαίνει για την εμπλοκή τους σε συμβουλευτικές θέσεις μεγάλων επιχειρήσεων «πράγμα που θα τον έκανε να φιλτράρει διαφορετικά τις θέσεις και τις απόψεις τους».
Τελικά, φίλοι καλούν φίλους και συνεργάτες στα τηλεοπτικά πλατώ. Θεωρώντας ότι κανείς δεν επιθυμεί να στεναχωρήσει τους φίλους και την οικογένειά του, δεν ανακινούν θέματα τα οποία πηγαίνουν ενάντια στην πολιτική ή στα συμφέροντα της επιχείρησης και των αφεντικών τους. Ο αποδέκτης της πληροφορίας βομβαρδίζεται σε επίπεδο 360 μοιρών (τηλεόραση, ραδιόφωνο, έντυπα, «έγκυροι αναλυτές») από τη κυριαρχούσα άποψη αφού τα κυριότερα ΜΜΕ και δημοσιογράφοι έχουν μπει στο ίδιο χορό προτείνοντας και αναπαράγοντας τη συγκεκριμένη θεματολογία και οπτική γωνία που επιθυμούν - αυτή του άκρατου καπιταλισμού και της αγοράς - αφήνοντας τον πολίτη να κοιμάται ονειρευόμενος την δημοκρατική φαντασίωση της πολιτικής του σκέψης.
Η χειραγώγηση της κοινής γνώμης προς όφελος της ισχυρής κυριαρχούσας κάστας πραγματοποιείται πλέον εύκολα, γρήγορα και κάποιες φορές ανεπαίσθητα μέσα από τη δημοσιογραφική καθημερινότητα. Η ταινία κλείνοντας κάνει ιδιαίτερη αναφορά, με αφορμή την κρίση, στον τρόπο με τον οποίο προωθείται το νεοφιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο ως λύση τα τελευταία χρόνια. Με αφορμή το παράδειγμα της Μεγάλης Βρετανίας, εκθειάζεται η ιδιωτικοποίηση και η απόρριψη του κοινωνικού κράτους -σημαντικό παρόλα αυτά στοιχείο των τελευταίων δεκαετιών στην γαλλική κοινωνία- στοχεύοντας στη δημιουργίας μιας νεοφιλελεύθερης πεποίθησης στην γαλλική κοινή γνώμη.
Τα «Νέα σκυλιά φύλακες» τελειώνουν με την παρακάτω αναφορά του Πώλ Νιζάν στους διανοούμενους της εποχής του που σιωπούν και αποσιωπούν: «Το χάσμα ανάμεσα στην σκέψη τους και σε έναν κόσμο εκτεθειμένο στην καταστροφή αυξάνεται κάθε εβδομάδα, κάθε μέρα, ενώ οι ίδιοι δεν είναι καθόλου σε εγρήγορση. Δεν είναι σε εγρήγορση και δεν προειδοποιούν. Το χάσμα ανάμεσα στις υποσχέσεις τους και την κατάσταση των ανθρώπων είναι πιο εξοργιστικό από ποτέ. Και αυτοί δεν κάνουν τίποτε. Παραμένουν στην ίδια πλευρά του χαρακώματος. Εχουν τις ίδιες παρέες, δημοσιεύουν τα ίδια βιβλία. Όλοι όσοι είχαν την καλή διάθεση να τους ακούσουν αρχίζουν να επαναστατούν ή να γελούν» (Σκυλιά Φύλακες, 1932).
Η προβολή της ταινίας το 2012 γίνεται επιλεκτικά στους κινηματογράφους από πόλη σε πόλη της Γαλλίας με συζητήσεις μετά την προβολή, ενώ καθόλου ή πολύ σπάνια θα παρουσιαστεί στην τηλεόραση. Εμπλεκόμενες βεντέτες του χώρο που παρουσιάζονται και καυτηριάζονται στην ταινία, όταν ερωτώνται, εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους και τον αποτροπιασμό τους για τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται τα πράγματα στην ταινία, όμως δεν θα λείψουν και οι κριτικές από κάποιες πιοανεξάρτητες πηγές οι οποίες θα στηρίξουν το εγχείρημα. Όπως και να΄χει από την στιγμή που η ταινία κυκλοφόρησε και μέσω ίντερνετ βρίσκει μεγάλη απήχηση σε όλη την γαλλοφωνία ανά τον πλανήτη.
Από το 2010 ο Στεφάν Εσσέλ θα έχει δημοσιεύσει ήδη το παγκόσμιο μπεστ σέλερ «Αγανακτήστε» το οποίο θα ξεσηκώσει ένα μεγάλο κύμα αντιδράσεων στην Ευρώπη, αλλά και παρεμφερή κινήματα όπως το occupy σε όλο τον κόσμο θα αναφερθούν συχνά «στην επανάσταση την οποία δεν θα δείτε στην τηλεόραση».
Τα κοινωνικά δίκτυα, οι μπλόγκερς ακτιβιστές και οι υπέρμαχοι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα συνταχτούν επίσης σε ένα πόλεμο ενάντια στην επικοινωνιακή προπαγάνδα. Νέες μορφές διαχείρισης και μικρότερης εμβέλειας προς το παρόν ή τοπικά μέσα ενημέρωσης ξεπηδούν προσπαθώντας να αντιπαραθέσουν στην γενικότερη πλύση εγκεφάλου ενός συστήματος που φαίνεται να έχει φτάσει στα όριά του έχοντας αντικαταστήσει ανθρώπινες αξίες και δημοσιογραφικό ήθος με όρους καταναλωτισμούς, υπερκέρδους και κολακείας. Γιατί ενώ πάντα υπάρχουν και οι άλλες φωνές, είναι πολύ πιο σπάνιες οι περιπτώσεις όπου βλέπουμε σε ώρες μεγάλης τηλεοπτικής ακροαματικότητας ή ΜΜΕ μαζικής απήχησης άλλες απόψεις ή συζητήσεις οι οποίες να αμφισβητούν και να εξελίσσουν αυτό που προτάσσεται ως δεδομένο.
Σταυρούλα Γάτσου
Πρώην στέλεχος μάρκετινγκ και πολιτικής επικοινωνίας
Μπλόγκερ-ακτιβίστρια, εκπαιδευτικός
Τα νέα σκυλιά φύλακες, το βιβλίο σε ηλεκτρονική μορφή (2005, FR)
Πηγή: e-parembasis.blogspot.gr
