default-image

Ελιά: ο πρόγονος του χριστουγεννιάτικου δέντρου!

Απόψεις
Ελιά: ο πρόγονος του χριστουγεννιάτικου δέντρου!

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Τις μέρες αυτές, παρά την κρίση και τις άλλες δυσκολίες που οι Έλληνες αντιμετωπίζουν, δεν παρέλειψαν, για το καλό, το έθιμο να στολίσουν στο σπίτι τους ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο, που λίγοι ίσως γνωρίζουν πως έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα και ότι ο πρόγονος του χριστουγεννιάτικου δέντρου δεν ήταν το έλατο, ούτε το κυπαρίσσι αλλά ένα κλαδί ελιάς.

Και το κλαδί αυτό που ονομαζόταν "Ειρεσιώνη" λίγοι ίσως ξέρουν ότι σχετίζεται με τον Θησέα, την Κρήτη και την αρχαία Αθήνα και ότι τα σημερινά κάλαντα σχετίζονται με τον ύμνο που έψαλαν τα παιδιά στην αρχαιότητα κατά τα "Πυανέψια", περιφέροντας την "Ειρεσιώνη".

Η Ειρεσιώνη, που παράγεται από το είρος (έριον, μαλλί), σύμφωνα με πολλές αναφορές σε αρχαία κείμενα, ήταν κλάδος ελιάς ή αγριελιάς (κότινος) στολισμένος με γιρλάντες από μαλλί λευκό και κόκκινο και έφερε κρεμασμένους τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, κ.λπ., εκτός από μήλα και αχλάδια), καθώς και φιάλες από λάδι και μέλι.

Η Ειρεσιώνη περιφερόταν στους δρόμους των Αθηνών την έβδομη ημέρα του Πυανεψίωνος μηνός (22 Σεπτεμβρίου-20 Οκτωβρίου) από παιδιά "αμφιθαλή" (των οποίων και οι δύο γονείς ζούσαν), τα οποία έψαλαν τις καλένδες (κάλαντα) από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας φιλοδώρημα από το νοικοκύρη ή την κυρά.

Τα κάλαντα

Ένα απόσπασμα από την Ειρεσιώνη, τα "κάλαντα" που έψαλαν τα παιδιά κατά τα Πυανέψια, κατά τον Πλούταρχο, ήταν: Ειρεσιώνη σύκα φέρει και πίονας άρτους και μέλι εν κοτύλη και έλαιον αναψήσασθαι και κύλικ' εύζωρον, ως αν μεθύουσι καθεύδη. Μεταφ. Η Ειρεσιώνη φέρνει σύκα και αφράτα ψωμιά και μέλι γλυκό και λάδι απαλό και ξέχειλους κύλικες (από κρασί) που φέρνουν μέθη και ύπνο.

Όταν τα παιδιά έφταναν στα δικά τους σπίτια, ιδίως στα αγροτικά, κατά τον Αριστοφάνη, κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την εξώπορτά τους, όπου έμενε μέχρι την ίδια ημέρα του επόμενου έτους, οπότε, αφού τοποθετούσαν τη νέα, κατέβαζαν την παλιά και την έκαιγαν.

Ένας νεαρός (αμφιθαλής) περιέχυνε την Ειρεσιώνη με κρασί από έναν τελετουργικό αμφορέα και την κρεμούσε στην πύλη του ναού του Απόλλωνα.

Τα Πυανέψια ή Πυανόψια ήταν γιορτή στην αρχαία Αθήνα προς τιμήν του Απόλλωνα με αναίμακτη θυσία καρπών και φρούτων, ενώ κατά την κλασική εποχή αποτελούσαν μέρος της γιορτής των Θησείων. O Λυκούργος αναφέρει πως στην Αθήνα η γιορτή ονομαζόταν Πυανόψια, ενώ οι υπόλοιποι Έλληνες την αποκαλούσαν Πανόψια, γιατί «φαίνονταν όλοι οι καρποί».

Σύμφωνα με την παράδοση, το έθιμο αυτό καθιερώθηκε από τον Θησέα όταν ξεκίνησε για την Κρήτη για να σκοτώσει τον Μινώταυρο. Πηγαίνοντας, σταμάτησε στη Δήλο, όπου έκανε θυσία στον Απόλλωνα, λέγοντας ότι σε περίπτωση που κερδίσει τη μάχη με τον Μινώταυρο θα του πρόσφερε στολισμένα κλαδιά ελιάς για να τον ευχαριστήσει. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, ο Θησέας εκπλήρωσε την υπόσχεσή του, καθιερώνοντας το έθιμο της Ειρεσιώνης.

Οπωσδήποτε η μετεξέλιξη του εθίμου αυτού είναι αρκετά περιπετειώδης. Το θεοκρατικό καθεστώς του Βυζαντίου το καταδίκασε ως ειδωλολατρικό και απαγόρευσε την τέλεσή του. Ωστόσο οι Έλληνες που ταξίδευαν πολύ το μετάδωσαν στους βόρειους λαούς, οι οποίοι λόγω έλλειψης ελαιοδέντρων στόλιζαν κλαδιά από τα δέντρα που φύονταν στις περιοχές τους, όπως είναι τα έλατα.

Στο έλατο

Αιώνες αργότερα το ίδιο έθιμο επανεισάχθηκε στην Ελλάδα από τους Βαυαρούς που συνόδεψαν τον Όθωνα στην Ελλάδα ως δικό τους χριστουγεννιάτικο έθιμο. Έτσι, από την αρχαία ελληνική "Ειρεσιώνη της ελιάς", περάσαμε στο έλατο της σύγχρονης εποχής, που φαίνεται πως από το 1833, όποτε πρωτοστολίστηκε από το βασιλιά Όθωνα ως χριστουγεννιάτικο δέντρο στα ανάκτορα του Ναυπλίου, νίκησε κατά κράτος το... καραβάκι που είχε στο μεταξύ επικρατήσει ως έθιμο που ταίριαζε στη ναυτική Ελλάδα.

Οι Έλληνες, που στην ιστορική μνήμη τους είχαν την Ειρεσιώνη, υιοθέτησαν πολύ γρήγορα το χριστουγεννιάτικο δέντρο με το έλατο ή και το κυπαρίσσι.

Σήμερα τα χριστουγεννιάτικα δέντρα στην Ελλάδα μπορεί να είναι οποιοδήποτε κωνοφόρο δέντρο κομμένο ή σε γλάστρα αλλά και απομιμήσεις δέντρων σε πλαστικό. Κάθε περίπτωση έχει τα θετικά και αρνητικά της και οπωσδήποτε το κόστος της.

Τα κομμένα φυσικά κωνοφόρα συνήθως πετιούνται στα πεζοδρόμια αμέσως μετά τις γιορτές προκαλώντας ένα χαμένο κόστος και μια καθόλου καλή αισθητικά και περιβαλλοντικά εντύπωση. Τα δέντρα σε γλάστρα προφανώς προορίζονται να μεταφυτευτούν μετά τις γιορτές στο έδαφος, πράγμα όμως που για τα έλατα και την Κρήτη, λόγω κλίματος, δεν είναι εφικτό.

Τα πλαστικά δέντρα έχουν το πλεονέκτημα της επαναχρησιμοποίησης, αλλά δεν παύουν να είναι ψεύτικα.

Έτσι, δεν μπορεί κανείς να μη σκεφτεί ότι η χρησιμοποίηση της ελιάς σε γλάστρα, σαν χριστουγεννιάτικο δέντρο, αποτελεί λύση που πλεονεκτεί από όλες τις προηγούμενες. Κι αυτό γιατί και επαναχρησιμοποίηση αλλά και μεταφύτευση επιτρέπει και μικρότερο κόστος μπορεί να έχει. Κυρίως όμως γιατί συνδέεται με την αρχαία ελληνική κουλτούρα και φυσικά με την πατροπαράδοτη αγάπη του Κρητικού για την ελιά.

Οι αρκετά ικανοί φυτωριούχοι της Κρήτης, που τα τελευταία χρόνια δραστηριοποιούνται με μεγάλη επιτυχία στα καλλωπιστικά, δε νομίζουμε πως θα έχουν δυσκολία να παράγουν εδώ, και όχι βέβαια να εισάγουν, χριστουγεννιάτικα δέντρα από ελιές.

Ας το σκεφτούν!

Του δρ. Νίκου Μιχελάκη

πρώην δ/ντή του Ινστιτούτου Ελιάς Χανίων

και επιστ. σύμβουλος του ΣΕΔΗΚ.

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News