“Αυτογνωσία” είναι όρος που χρησιμοποιείται στην ψυχολογία για να περιγράψει τις πληροφορίες που αντλεί ένα άτομο όταν βρίσκει μια απάντηση στην ερώτηση “Πώς είμαι;”, “Ποιος είμαι;”.
*Γράφει ο Δημήτρης Κων. Σαρρής.
Ενώ προσπαθούμε να αναπτύξουμε την απάντηση σε αυτό το ερώτημα, η αυτογνωσία απαιτεί συνεχή αυτογνωσία και αυτοσυνείδηση (η οποία δεν πρέπει να συγχέεται με τη συνείδηση). Τα βρέφη εμφανίζουν μερικά από τα χαρακτηριστικά της αυτογνωσίας και της επιλογής/έκτακτης ανάγκης, ωστόσο δε θεωρούνται ότι διαθέτουν αυτοσυνείδηση.
Η αυτογνωσία είναι συστατικό της αυτοαντίληψης. Είναι η γνώση του εαυτού και των ιδιοτήτων του και η επιθυμία να αναζητήσουμε τέτοια γνώση που καθοδηγεί την ανάπτυξη της αυτοαντίληψης, ακόμα κι αν αυτή η έννοια είναι ελαττωματική. Η αυτογνωσία μάς ενημερώνει για τις νοητικές μας αναπαραστάσεις για τον εαυτό μας, οι οποίες περιέχουν ιδιότητες που συνδυάζουμε μοναδικά με τον εαυτό μας και θεωρίες σχετικά με το αν αυτές οι ιδιότητες είναι σταθερές ή δυναμικές, στο βέλτιστο που δυνάμεθα να αξιολογήσουμε.
Η αυτοαντίληψη θεωρείται ότι έχει τρεις κύριες πτυχές: το γνωστικό κομμάτι, το συναισθηματικό κομμάτι και το εκτελεστικό κομμάτι. Το συναισθηματικό και εκτελεστικό κομμάτι είναι, επίσης, γνωστά ως αισθητό και ενεργό, καθώς αναφέρονται στα συναισθηματικά στοιχεία συμπεριφοράς της αυτοαντίληψης.
Η αυτογνωσία συνδέεται με το γνωστικό κομμάτι στο ότι τα κίνητρά του καθοδηγούν την αναζήτησή μας να αποκτήσουμε μεγαλύτερη σαφήνεια και διαβεβαίωση, ότι η δική μας αντίληψη είναι μια ακριβής αναπαράσταση του πραγματικού μας εαυτού. Το γνωστικό κομμάτι αποτελείται απ’ όλα όσα γνωρίζουμε (ή νομίζουμε ότι γνωρίζουμε για τον εαυτό μας). Αυτό συνεπάγεται με ψυχολογικές ιδιότητες, όπως η διευκρίνιση σχετικά με τις πολιτικές και θρησκευτικές μας πεποιθήσεις, αξίες και αντιπάθειες. Πυρήνας της εσωτερικής μας συγκρότησης και άρα ψυχικής υγείας είναι η αυτογνωσία. Αυτή αποτελεί μια εξαιρετικά καθοριστική ιδιότητα, που πρέπει να έχει κάποιος στη ζωή του και που πολύ συχνά παραβλέπουμε την αξία της. Όταν είμαστε συνειδητοποιημένοι, σημαίνει ότι έχουμε συνείδηση των προβλημάτων μας και των συναισθημάτων μας. Άρα, όσο πιο σύντομα γνωρίσουμε τα παραπάνω, τόσο πιο γρήγορα μπορούμε να εργαστούμε για την επίλυσή τους. Το να έχουμε αυτογνωσία, μας αναγκάζει να επιβραδύνουμε και να παρατηρούμε τον εαυτό μας από μία απόσταση, σαν ένας άλλος, από έξω. Τόσο συχνά εγκλωβιζόμαστε τόσο πολύ σε μία συνεχή δραστηριότητα, έγνοιες, πληροφορίες και συναισθήματα, που μας διαφεύγει να δούμε το νόημα πίσω απ’ όλα αυτά. Ξεχνάμε να κάνουμε ένα βήμα πίσω, να “σκάψουμε” λίγο βαθύτερα και να δούμε ποιοι είμαστε. Γιατί αντιδρούμε κατ’ αυτόν τον τρόπο;
Γιατί το συγκεκριμένο πράγμα μας ενοχλεί τόσο πολύ;
Αντί να αποδεχόμαστε ή να απορρίπτουμε κάθε μικρό πράγμα που περνά από το μυαλό μας, γιατί να μην αναρωτηθούμε λίγο περισσότερο;
Φυσικά υπάρχει μια λεπτή “κόκκινη” γραμμή ανάμεσα στην καλή αντίληψη του εαυτού και την κακή. Όντας υπεύθυνοι και αναλυτικοί με τον εαυτό μας, τις πράξεις μας και με το πώς οι άλλοι μας αντιλαμβάνονται, φλερτάρουμε με το άγχος...
Αν δε θέλουμε να φτάσουμε να είμαστε ανήσυχοι, ανασφαλείς και υπερβολικά επικριτικοί προς τον εαυτό μας, σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να είμαστε συνειδητοποιημένοι. Να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να έχουμε μια σαφή και ανεκτική κατανόηση του ποιος είμαι. Μια καλή μορφή αυτογνωσίας δεν πρέπει να είναι καταστροφική. Πρέπει να είναι θεραπευτική, διαφωτιστική, αναζωογονητική. Η αυτογνωσία δεν είναι ιδεοληπτική και ούτε μπορεί να καταλήγει επιβλαβής. Μέσω αυτής θα είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε μια πτυχή της ύπαρξής μας και να χρησιμοποιήσετε αυτές τις πληροφορίες με ευεργετικό τρόπο.
Με την αυτογνωσία, πέραν των άλλων, θα γίνουμε ενεργοί και καλύτεροι πολίτες, άρα θα προσβλέπουμε και σε μία καλύτερη επιλογή των πολιτικών ταγών που θα μας κυβερνήσουν, για μια κοινωνία αλληλεγγύης, δικαιοσύνης και ευημερίας.
* Ο Δημήτρης Κων. Σαρρής είναι πρώην υφυπουργός και πρώην νομάρχης Ηρακλείου.
