Του Βασίλη Ορφανού*
Ποτέ δεν είναι αργά να ζητήσουμε συγγνώμη από τα παιδιά μας[1]
Μια ειλικρινής συγγνώμη ανοίγει το δρόμο για καλύτερες ανθρώπινες σχέσεις.
Πριν λίγα χρόνια έγινα παππούς. Από τότε συναντώ συχνά γονείς με μικρά παιδιά στους κύκλους των παιδιών μου. Το τι καινούρια και ωραία πράγματα μαθαίνω βλέποντας πώς φέρονται ως γονείς αυτοί οι νέοι άνθρωποι δε λέγεται. Και όταν τους ρωτάω πού τα έμαθαν, με παραπέμπουν σε κάποια βιβλία, όλα των τελευταίων χρόνων. Μερικοί προσφέρθηκαν μάλιστα και μου δάνεισαν ή μου χάρισαν μερικά, αγόρασα κι εγώ κάποια άλλα. Έτσι, τον τελευταίο καιρό διαβάζω κυρίως τέτοια βιβλία και τα φχαριστιέμαι, αλλά λυπούμαι κιόλας που δεν υπήρχαν όταν ήμουν εγώ νέος γονιός! Συχνά πυκνά με κάνουν να συμμερίζομαι το παράπονο ενός Γάλλου ψυχαναλυτή, που λέει: Εδώ και μερικά χρόνια μού φαίνεται ότι κάθε βιβλίο που διαβάζω απαντά σε ένα ζωτικό ερώτημα… που δεν το είχα θέσει μέχρι εκείνη τη στιγμή[2]. Εγώ αυτό το παράπονο το λέω με την παροιμία Στερνή μου γνώση να σ’ είχα πρώτα. Αν την είχα αυτή τη γνώση στα νιάτα μου, πιστεύω πως θα είχα κάνει λιγότερα λάθη ως γονιός.
Μια μέρα όμως συνάντησα σε ένα βιβλίο κάτι που με παρηγόρησε. Συγκεκριμένα, διάβασα το εξής: Αν έχεις ενήλικα παιδιά και ύστερα από έντιμη αυτοκριτική καταλήγεις στο συμπέρασμα πως έκανες λάθη στη διαπαιδαγώγησή τους, ζήτησέ τους συγγνώμη. Αυτή η συγγνώμη μπορεί να αποτελέσει μια νέα αρχή στη σχέση σας[3].
Προσπάθησα να κάνω την αυτοκριτική μου. Δύσκολο πράμα η ειλικρινής αυτοκριτική. Με ζόρισε. Αλλά δεν το ’βαλα κάτω. Το επιχείρησα αρκετές φορές, και, λίγο από δω λίγο από κει, κατάφερα τελικά να κοιτάξω με θάρρος στον καθρέφτη της ψυχής μου. Με περίμενε μια δυσάρεστη έκπληξη. Η εικόνα που είδα ήταν πιο κάτω από αυτό που νόμιζα ότι υπήρξα ως γονιός!
Μου πήρε καιρό να παραδεχτώ αυτήν τη διαφορά. Όταν επιτέλους τα κατάφερα, μίλησα στα παιδιά μου με απλότητα και ειλικρίνεια για όσα είχα συνειδητοποιήσει, αφήνοντάς τους ταυτόχρονα περιθώριο για προσθήκες και διορθώσεις. Και τους ζήτησα συγγνώμη. Δεν θα σας πω περισσότερες λεπτομέρειες γιατί με δεσμεύει ο περιορισμός τα εν οίκω μη εν δήμω. Θα σας πω μόνο ότι άξιζε τον κόπο. Πολλαπλώς.
Μετά από αυτό, σκέφτηκα ότι έχω κι άλλα “παιδιά” να τους ζητήσω συγγνώμη, και είναι πάρα πολλά, μπορεί και πάνω από χίλια, από μικρά παιδιά μέχρι ώριμοι ενήλικες. Εννοώ όσες και όσους με είχαν δάσκαλο στο δημοτικό ή στο Γαλλικό Ινστιτούτο ή σε σχολές δασκάλων και νηπιαγωγών ή σε τμήματα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών. Άρχισα, λοιπόν, ένα δεύτερο γύρο αυτοκριτικής. Για το ρόλο μου ως δασκάλου, αυτή τη φορά. Και πάλι τα πράγματα δεν ήταν τόσο ρόδινα όσο τα νόμιζα.
Ναι, ήμουν καλός δάσκαλος, τουλάχιστον προσπάθησα να είμαι. Το μαρτυρούσαν και τα άριστα στις υπηρεσιακές εκθέσεις αξιολόγησης (υπήρχαν ακόμη στα πρώτα χρόνια του επαγγελματικού μου βίου). Αλλά ο καθρέφτης μού είπε ότι δεν το έκανα για χάρη των μαθητών μου, αλλά πρωτίστως για να αποσπάσω τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών, τα δύσκολα και τ’ ανεκτίμητα Εύγε. Έβαζα λοιπόν το δικό μου καλό πάνω από το καλό των μαθητών! Κι εγώ που τόσα χρόνια πίστευα πως έκανα το αντίθετο… Κεραμίδα!
Δεν το είχα σκεφτεί ποτέ μου έτσι, εμπιστεύτηκα όμως τον εσωτερικό καθρέφτη, γιατί ποτέ δε λέει ψέματα. Κάθισα λοιπόν και το έψαξα το θέμα. Βρήκα τις αιτίες αυτής της συμπεριφοράς, ριζωμένες στα παιδικά μου χρόνια. Ελπίζω να δείξετε κατανόηση που δεν θα τις πω δημοσίως.
Θα πω όμως δημοσίως ότι λυπούμαι αν από αυτή τη στάση μου ζημιώθηκαν κάποιοι μαθητές μου. Και πού να τους βρω τώρα να τους ρωτήσω; Έχουν περάσει και τόσα χρόνια… Αξιοποιώ λοιπόν το βήμα που μου προσφέρει η Νέα Κρήτη, για να ζητήσω συγγνώμη από κάθε μαθήτρια και κάθε μαθητή μου, σε οποιαδήποτε βαθμίδας εκπαίδευσης, που ένιωσε ότι πληγώθηκε από κάποια πράξη ή παράλειψή μου στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής σχέσης μας. Σίγουρα πάντως μπορώ να ζητήσω επωνύμως συγγνώμη από την Ειρήνη (1978-79), τον Έκτορα (1999-2000) και τον Κώστα (2003-2004).
Σ’ αυτούς τους μαθητές μου, αλλά και σε όσους άλλους ενδέχεται να κουβαλούν κάποιο βάρος στην ψυχή τους εξαιτίας μου, θέλω να πω με ειλικρίνεια:
Σας ζητώ συγγνώμη. Όχι για να με συγχωρήσετε, ώστε να έχω ήσυχη τη συνείδησή μου όταν έρθει η ώρα μου να αποδημήσω εις Κύριον, αλλά για να ελαφρώσει η καρδιά σας.
Και θέλω ακόμη κάτι να σας πω: Ξέρω πως με μια συγγνώμη δεν διορθώνονται όλα. Όπως λέει μια τουρκική παροιμία, το καρφί βγαίνει αλλά η τρύπα του μένει. Δε θα διαφωνήσω. Ίσα ίσα, γι’ αυτήν την τρύπα σάς ζητώ συγγνώμη. Για να μπορέσετε, τώρα που μπορεί να βγει το καρφί, να κλείσετε την τρύπα του. Κι αν τελικά δεν κλείσει εντελώς, ας παρηγορηθούμε με τη σκέψη ότι αλλιώς πονά το καρφί κι αλλιώς η ουλή του. Ελπίζω να είναι έτσι. Σας ευχαριστώ που με ακούσατε και σας εύχομαι κάθε καλό.
Υ.Γ. 1 Ωραίο και χρήσιμο είναι να ζητά κανείς συγγνώμη, αλλά ακόμη καλύτερο είναι να φροντίζει να μη χρειαστεί, όσο μπορεί βέβαια να το καταφέρει αυτό ένας θνητός άνθρωπος. Βιβλία σαν αυτά που διαβάζω μας δείχνουν πώς να αποφύγουμε παιδαγωγικά παραπατήματα ως γονείς και ως δάσκαλοι. Και υπάρχουν πολλά. Ενδεικτικά αναφέρω τα εξής τέσσερα:
- Izabelle Filiozat. Στην καρδιά των συναισθημάτων του παιδιού. Εκδόσεις Ενάλιος. (Πολύ σοφό βιβλίο. Το πιο τρυφερό απ’ όσα έχω διαβάσει μέχρι τώρα.)
- Thomas Gordon. Τα μυστικά του αποτελεσματικού γονέα, Εκδόσεις Κάκτος. (Στις σελ. 67-72 βρίσκει κανείς πράγματα που σχεδόν όλοι λέμε καθημερινά στα παιδιά μας κι όμως δεν πρέπει – στη συνέχεια μας λέει πώς να τα αποφεύγουμε.)
- Άlvaro Bilbao. Πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος των παιδιών – Ένας οδηγός για γονείς. Εκδόσεις Παπαδόπουλος. (Πρακτικός οδηγός βασισμένος σε πρόσφατες κατακτήσεις των νευροεπιστημών).
- Stefanie Stahl. Το παιδί που κρύβουμε μέσα μας. Εκδόσεις Διόπτρα. (Για όσες/όσους θα ήθελαν να αρχίσουν ένα ταξίδι αυτογνωσίας.)
[1] Και όχι μόνο.
[2] Ζακ Σαλομέ, Μάθε να ζεις με τον εαυτό σου – Είναι ο μόνος που μπορεί να σε στηρίξει στα δύσκολα, Εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα 2017, σελ. 92.
[3] Stefanie Stahl, Το παιδί που κρύβουμε μέσα μας, Εκδόσεις Διόπτρα, Αθήνα 2018, 4η ανατ. 2021, σελ. 223.
*Ο Βασίλης Ορφανός είναι εκπαιδευτικός – ψυχολόγος. Με σπουδές στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου, στο Πανεπιστήμιο Paris V- Rene Descartes (maitrise και D.E.A. Ψυχολογίας) και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (πτυχίο Βυζαντινού και Νεοελληνικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής). Υπηρέτησε στην εκπαίδευση ως δάσκαλος Δημοτικού, ως καθηγητής γαλλικής και ως καθηγητής ψυχολογικών και παιδαγωγικών μαθημάτων σε σχολές επιμόρφωσης δασκάλων και νηπιαγωγών. Έχουν δημοσιευθεί άρθρα του για παιδαγωγικά, ψυχολογικά και φιλολογικά θέματα. Έχει ασχοληθεί συστηματικά με την Ψυχανάλυση λακανικής κατεύθυνσης. Το 2014 εκδόθηκε από τη Βικελαία Βιβλιοθήκη το βιβλίο του"Λέξεις τουρκικής προέλευσης στο κρητικό ιδίωμα".
