Ένας από τους κορυφαίους καθηγητές της Συγκριτικής Λογοτεχνίας στη Σορβόννη, ο Πιέρ Μανέτ, στο πρόσφατο βιβλίο του “Ο Πασκάλ κι η χριστιανική πρόταση” (εκδόσεις “Γκρασέ”, Παρίσι), προσπαθεί να ερευνήσει το γιατί η Ευρώπη αρνήθηκε τις χριστιανικές της ρίζες και προτίμησε τη θρησκευτική ουδετερότητα.
*Γράφει ο Δημοσθένης Δαββετάς.
Όλα ξεκινούν από την απόφαση του κράτους και γενικά των κρατικών θεσμών να αποστασιοποιηθούν από την έννοια του “κοινού καλού” που έκφραζε παλιότερα το κράτος. Το “καλό” ως θρησκευτική ή ανθρωπιστική οντότητα ανήκει πλέον στη διαχείριση που θα του κάνει η εκάστοτε θρησκευτική ή πολιτιστική κοινότητα στα πλαίσια του δικού της χώρου και των “πιστών” της. Η ουδετερότητα του κράτους ή των θεσμών, σ' ευρωπαϊκό πάντα επίπεδο, σηματοδοτεί την πρόθεση να ξαναβρεί αυτό μια νέα “αθωότητα” μακριά από θρησκευτικό ή ανθρωπιστικό ιστορικό παρελθόν.
Η απόφαση αυτή είναι επίσης στα πλαίσια της γενικότερης αντίληψης της παγκοσμιοποίησης μιας και αφαιρώντας πολιτιστικές αναφορές κι ανθρωπολογικές σταθερές φορείς νοήματος, όπως η θρησκεία ή οι ανθρωπιστικές σπουδές, η παγκοσμιοποίηση, απογυμνώνει τους πολίτες κι ειδικά τους νέους από μια πολιτισμική πρόταση νοήματος. Γιατί πάνω απ' όλα η θρησκεία κι οι ανθρωπιστικές σπουδές εμπεριέχουν πολιτισμό και κουλτούρα συν-αγωγής. Ειδικά στον Ιουδαϊσμό και τον Χριστιανισμό αυτά είναι εμφανή στοιχεία.
Στον Χριστιανισμό πιο ειδικά ο Θεός έχει ενσαρκωθεί σε άνθρωπο κι ο άνθρωπος σε μικρό Θεό.
Επίσης εισάγεται το στοιχείο της Αγάπης, σύμφωνα με το οποίο, ο άνθρωπος φτάνει ως του σημείου να βιάσει τη Φύση του και να συγχωρήσει τον πλησίον του μέσα από τη δύναμη της Αγάπης.
Σ' αυτά τα ανωτέρω μπορεί ακόμα να προστεθεί το ότι η ουδετερότητα του κράτους, κι όχι μόνο στη θρησκεία ή τις ανθρωπιστικές σπουδές, αλλά σε μορφές νοήματος όπως π.χ. η πατρίδα, οδηγεί σε μια απανθρωποποίηση των θεσμών. Κάνει τους θεσμούς ν' αυτονομούνται χάνοντας το ανθρώπινο μέτρο. Γίνονται έτσι μια διοικητική οντότητα που ενδιαφέρεται μόνο για τη δική της γραφειοκρατική της ύπαρξη κι εξουσία κι όχι για την ευδαιμονία των πολιτών. Αυτό συμβαίνει σήμερα με τη διοικητική δομή και τους γραφειοκράτες των Βρυξελλών. Είναι εκτελεστικά εργαλεία μιας αντίληψης σχετικοποίησης των πάντων στα πλαίσια της ιδεολογίας της προόδου. Αυτό οδηγεί σε νοηματικά αδιέξοδα τους νέους που οδηγούνται συχνά σε πράξεις βίας.
Κι εδώ επιστρέφει σήμερα περισσότερο από ποτέ η διαχρονική επικαιρότητα της σκέψης του Πασκάλ. Ήδη στην εποχή του αυτός έκανε σκληρή κριτική στους Ιησουΐτες, οι οποίοι στο όνομα του “προοδευτισμού” ήθελαν να προσαρμόσουν την Εκκλησία στον ρυθμό των κοινωνικών εξελίξεων. Επίσης έκανε κριτική στη μέθη για δύναμη των επιστημών και της τεχνικής προόδου, οι οποίες ήθελαν να αποδυναμώσουν και να ελέγξουν τη Φύση. Ζητήματα όπως ο transhumanism σήμερα, που θέλει ν' αλλάξει κατά το δοκούν τη βιολογική μας ρίζα και τα φυσικά μας θεμέλια, είχαν ήδη ιδωθεί από τον Πασκάλ κι είχαν αναγγελθεί ως “παρεκτροπές”. Ανάλογα βιώνουμε σήμερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο τις “φυσικές” παρεκτροπές των διοικητικών θεσμών, μιας και τα σκάνδαλα στην Ευρωπαϊκή Ένωση αρχίζουν να εμφανίζονται ως δείγματα μιας θεσμικής εσωστρέφειας, μιας θεσμικής αυτοαναπαραγωγής και αυτοματοποίησης, ενός θεσμικού ναρκισσισμού που πιστεύει ότι μπορεί να ’ναι φορέας του “καλού” δίχως να ’χει ως μέτρο τους ανθρώπους-πολίτες, δίχως να στηρίζεται σε καμιά ανθρωπολογική τροφή νοημάτων. Θεσμοί που πιστεύουν ότι μπορούν να υπάρξουν και να κυβερνήσουν δίχως νοήματα, δίχως νοηματικές αναφορές, είναι θεσμοί απάνθρωποι, θεσμοί που φθείρουν το αίτημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Καιρός οι “ηγέτες” (sic) της Ευρωπαϊκής Ένωσης να ξαναδιαβάσουν Πασκάλ μήπως και ξεστραβωθούν.
* Ο Δημοσθένης Δαββέτας είναι καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης, ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικός αναλυτής.
