Το νέο διεθνές αεροδρόμιο του Ηρακλείου στο Καστέλι μεταφέρει το κέντρο βάρους των αεροπορικών συγκοινωνιών της Κρήτης από τη βόρεια ακτή του νησιού και τον αστικό πόλο του Ηρακλείου, σε ένα πιο κεντροβαρικό γεωγραφικό σημείο του νομού Ηρακλείου και κατ’ επέκταση ολόκληρης της Κρήτης.
*Του Μιχάλη Ρωμάνου
Με αυτή τη μεταφορά, το σημαντικό πλεονέκτημα αεροπορικής προσβασιμότητας της βόρειας ακτής του νησιού ελαττώνεται, αλλά όχι σημαντικά, εξαιτίας αφενός των υφιστάμενων βασικών δημόσιων και ιδιωτικών τουριστικών υποδομών και αφετέρου του υπό κατασκευή μεγάλου έργου του νέου αυτοκινητόδρομου που θα συνδέσει το νέο διεθνές αεροδρόμιο με τον Βόρειο Οδικό Άξονα και τις μείζονες περιοχές του Ηρακλείου και του Αγίου Νικολάου.
Δεδομένου ότι το τμήμα του ΒΟΑΚ “Ηράκλειο-Χερσόνησος” έχει ήδη ολοκληρωθεί και για τα τμήματα του ΒΟΑΚ “Χερσόνησος-Άγιος Νικόλαος” σύντομα θα ξεκινήσει η κατασκευή τους, η σύνδεση του νέου αεροδρομίου με τα αστικά κέντρα Ηρακλείου και Αγίου Νικολάου, καθώς και με τα τουριστικά συγκροτήματα και εγκαταστάσεις κατά μήκος της βόρειας ακτής μεταξύ των δύο πόλεων δε θα έχει δυσκολίες. Αξίζει βέβαια εδώ να τονίσουμε και πάλι την ανάγκη της σύνδεσης του νέου διεθνούς αεροδρομίου με τον ΒΟΑΚ και την πόλη του Ηρακλείου με μέσο σταθερής τροχιάς, που θα μελετηθεί τώρα, ακόμη και αν οι σημερινές οικονομικές και τεχνικές συνθήκες δεν επιτρέπουν την άμεση κατασκευή του. Μια απλή σύγκριση της Κρήτης με άλλα νησιά της Μεσογείου αρκεί για να πείσει πόσο απαραίτητη είναι μια τέτοια σύνδεση και πόσο πίσω έχει μείνει η Κρήτη σε αυτό το θέμα.
Ανάγκες μελετών για την ευρύτερη περιοχή του Καστελίου: Το νέο διεθνές αεροδρόμιο Ηρακλείου στο Καστέλι αποτελεί παρέμβαση μεγάλης κλίμακας στον χώρο, η οποία μπορεί, με σωστό προγραμματισμό και σχεδιασμό, να προσθέσει αναπτυξιακό και κοινωνικό όφελος στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το νέο αεροδρόμιο. Τα έργα που θα γίνουν θα επιφέρουν επιπτώσεις στη χωροθέτηση υπηρεσιών και στη δόμηση της περιοχής. Είναι ευκαιρίες για καλύτερη και πλέον δίκαια κατανεμημένη ανάπτυξη, αλλά και για μια σύγχρονη χωροθέτηση δραστηριοτήτων στην ενδοχώρα. Συγχρόνως η αντιμετώπισή τους θα βοηθήσει στο να αποφευχθούν τα όποια προβλήματα θα προκύψουν από την κατασκευή και λειτουργία του έργου.
Ενδεικτικά προτείνονται συγκεκριμένες δράσεις και υποδομές για τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής, όπως:
- Αναδιάρθρωση της τοπικής οικονομίας και εναρμόνισή της με τη νέα τοπική πραγματικότητα και δεδομένα.
- Βελτίωση της ποιότητας ζωής και αύξηση της ελκυστικότητας των οικισμών της περιοχής (καταγραφή της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας των οικισμών, μετεγκατάσταση κατοίκων από τους οικισμούς που δέχονται μη αναστρέψιμη επιβάρυνση και αξιοποίηση των οικισμών, από τον Δήμο, για άλλες χρήσεις προς όφελος της τοπικής κοινωνίας).
- Κατασκευή εκτός του αυτοκινητόδρομου νέων οδικών δικτύων για την εξυπηρέτηση των οικισμών και των νέων δραστηριοτήτων.
- Ανάδειξη, προστασία και αξιοποίηση των αρχαιολογικών πόρων της περιοχής.
- Εφαρμογή επιδοτούμενου σχεδίου ήπιας τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής και κατασκευή των αναγκαίων υποδομών.
- Κινητοποίηση και στοίχιση όλων των τοπικών Αρχών και φορέων, επιχειρηματιών και πολιτών γύρω από ένα ρεαλιστικό σχέδιο ανάπτυξης της περιοχής, που θα εκπονηθεί με διαδικασίες συμμετοχικές και τις αρχές του δημοκρατικού προγραμματισμού.
- Κατασκευή έργων ύδρευσης και αποχέτευσης για την περιοχή.
- Προστασία του υδροφόρου ορίζοντα και αποκατάσταση του οικιστικού περιβάλλοντος.
Επιπτώσεις ιδιαίτερα στη νότια Κρήτη
Όμως το νέο διεθνές αεροδρόμιο φέρνει τα νότια παράλια της Κρήτης πιο κοντά του και έχει τη δυνατότητα και την προοπτική να προξενήσει πολλά και νέα οφέλη συνδεσιμότητας και προσβασιμότητας στο νότιο γεωγραφικό διαμέρισμα του νομού Ηρακλείου. Με λίγα λόγια θα δημιουργήσει μεγάλες και νέες δυνατότητες ανάπτυξης μιας ευρείας περιφέρειας, της νότιας Κρήτης, που περιλαμβάνει την περιοχή από την πεδιάδα της Μεσαράς και τα Αστερούσια Όρη ως τα παράλια της Βιάννου και τον κάμπο της Ιεράπετρας στο Λασίθι. Πολλές από αυτές τις περιοχές έχουν ευαίσθητο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, που συντίθεται όχι μόνο από τα μοναδικά φυσικά τοπία και παραλίες του Νότου των νομών Ηρακλείου και Λασιθίου, αλλά και τα σημαντικά ιστορικά, αγροτικά και ημιαστικά οικιστικά συγκροτήματα, παραδοσιακά χωριά και μοναστήρια. Οι περιοχές αυτές έχουν διατηρήσει πολλά παραδοσιακά χαρακτηριστικά και στοιχεία κυρίως στις γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες, αλλά και στις παραδόσεις, τις γιορτές και τα πανηγύρια τους. Ακόμη, είναι γεμάτες με αρχαία ίχνη, από τους μινωικούς χρόνους ως την ενετοκρατία, και ιστορικά ίχνη, από την τουρκοκρατία, τους πολέμους και τις επαναστάσεις. Είναι λοιπόν αναγκαίο, αφενός, να δημιουργηθούν νέες δυνατότητες για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη αυτών των περιοχών, εκμεταλλευόμενες τα πλεονεκτήματα της νέας εγγύτητας στο διεθνές αεροδρόμιο, και αφετέρου να προστατευτούν, να αναδειχτούν και να ενισχυθούν αυτές οι σημαντικές περιοχές φυσικού κάλλους και οι αρχαιότητες, αλλά και ο οικονομικός, παραγωγικός και κοινωνικός χαρακτήρας, οι παραδόσεις, τα οικιστικά συγκροτήματα, τα μοναστήρια και οι άλλοι προορισμοί και σημεία ενδιαφέροντος που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι, πιστεύουμε πως τώρα, άμεσα, χρειάζεται:
α. Μια συστηματική, ολοκληρωμένη έρευνα και μελέτη όλων αυτών των χαρακτηριστικών της ευρύτερης περιοχής νοτίως του νέου αεροδρομίου.
β. Ένα μεγαλόπνοο σχέδιο και πρόγραμμα που θα βάζει στόχους και σκοπούς για το μέλλον της περιοχής, θα καθορίζει τους αναπτυξιακούς στόχους και σε στενή συνεργασία με τους κατοίκους αυτών των ευαίσθητων περιοχών θα δίνει τις κατευθύνσεις για τα έργα υποδομής και οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης για το άμεσο και το απώτερο μέλλον.
γ. Ένα πλήρες και άμεσα εφαρμόσιμο χωροταξικό αναπτυξιακό πλαίσιο και στρατηγικό σχέδιο που θα συνταχθούν με την άμεση και συνεχή συμμετοχή των κατοίκων της συγκεκριμένης περιφέρειας, που θα καθορίζουν και θα χωροθετούν προτεραιότητες για έργα υποδομής, ζώνες απόλυτης και σχετικής προστασίας και προγράμματα ανάπτυξης και στήριξης των οικισμών, των κατοίκων τους και των γεωργικών και των άλλων δραστηριοτήτων της περιοχής.
δ. Η ψήφιση όλων των σχετικών νομοθετικών πράξεων, που θα εξασφαλίσουν τη σωστή και απρόσκοπτη εφαρμογή των παραπάνω μελετών, ερευνών και δράσεων. Για να αποφευχθεί η αυθαίρετη δόμηση και η καταστροφή του τοπίου και των οικισμών με αλόγιστη ανοικοδόμηση ξενοδοχείων, κατοικιών και άλλων εγκαταστάσεων, κυρίως τουριστικών, και η μετατροπή του φυσικού και αγροτικού περιβάλλοντος σε άναρχη δόμηση τύπου Σαντορίνης, αυτό το στρατηγικό σχέδιο θα πρέπει να στηρίζεται σε αρχές αειφορίας. Να βάζει αυστηρές και εφαρμόσιμες προδιαγραφές, κατευθύνσεις και περιορισμούς στην επιχειρηματικότητα και την ιδιωτική πρωτοβουλία που θα αποτρέψουν κινδύνους μεγάλων και μη αναστρέψιμων επιπτώσεων στην περιοχή. Δε θα πρέπει να επικρατήσει η αντίληψη στην κοινωνία ότι η κατασκευή του νέου διεθνούς αεροδρομίου Ηρακλείου στο Καστέλι εντάσσεται στο πλαίσιο των αντιλήψεων και των μεθόδων του μοντέλου της άγριας αναπτύξεως. Στην κατασκευή ενός μεγάλου έργου, όπως είναι το νέο διεθνές αεροδρόμιο Ηρακλείου στο Καστέλι, σύμφωνα με τις αρχές της πρόληψης και της προφύλαξης, οι τυχόν δυσμενείς επιπτώσεις πρέπει να αποφεύγονται... Είναι λοιπόν απόλυτη ανάγκη να ξεκινήσει η Πολιτεία αυτές τις έρευνες και μελέτες, ενόσω υπάρχει ακόμη χρόνος να μελετηθεί και να προστατευτεί η περιοχή της νότιας Κρήτης που θα επηρεαστεί από τη γειτνίασή της με το νέο διεθνές αεροδρόμιο και να δοθούν εξαρχής καθαρές γραμμές για το τι μπορεί να γίνει στην περιοχή και τι είναι ανεπιθύμητο, και να ληφθούν τα αναγκαία μέτρα προστασίας της περιοχής. Η κατασκευή τού πολύ μεγάλης κλίμακας έργου, του νέου διεθνούς αεροδρομίου Ηρακλείου στο Καστέλι, εκτός τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες που προσφέρει για ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής, διαταράσσει την ισορροπία μεταξύ ανθρωπογενών συστημάτων και οικοσυστημάτων, αφού αποδέχεται τη θυσία οικοσυστημάτων. Η κατασκευή του, επίσης, προκαλεί μείωση της γεωργικής γης και μάλιστα υψηλής παραγωγικότητας... Η εμπειρία μας των τελευταίων τριάντα ετών, στην Κρήτη, τα νησιά του Αιγαίου και άλλες περιοχές της χώρας που έχουν βιώσει ραγδαία τουριστική “ανάπτυξη”, αποδεικνύει πως δεν πρέπει να χαθεί χρόνος, να θεσμοθετηθούν αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές και περιορισμοί, πριν αρχίσει η έντονη ανάπτυξη και η εκμετάλλευση της περιοχής, επειδή λόγω του νέου διεθνούς αεροδρομίου Ηρακλείου αποκτά προσβασιμότητα και ελκυστικότητα...
Στο επόμενο, τρίτο κατά σειρά και τελευταίο άρθρο μας, θα αναπτύξουμε τις επιπτώσεις του νέου διεθνούς αεροδρομίου στην πόλη του Ηρακλείου και τις δυνατότητες και ευκαιρίες που δημιουργούνται από την κατάργηση του αεροδρομίου “Νίκος Καζαντζάκης” στη Νέα Αλικαρνασσό.
* Ο Μιχάλης Ρωμάνος είναι ομότιμος καθηγητής Χωροταξίας και Οικονομικής Ανάπτυξης, Σχολής Πολεοδομίας Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Οχάιο (Σινσινάτι, ΗΠΑ), ο Ζαχαρίας Δοξαστάκης είναι αντιπεριφερειάρχης Κρήτης και η Carla Chifos καθηγήτρια Πολεοδομίας και Περιβαλλοντικού Προγραμματισμού Σχολής Πολεοδομίας Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Οχάιο (Σινσινάτι, ΗΠΑ).
