Της Μαργαρίτας Μωυσίδη*
Η Διεθνής Ημέρα Μείωσης του Κινδύνου Φυσικών Καταστροφών καθιερώθηκε το 1989 από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, με σκοπό την προώθηση μιας παγκόσμιας ημέρας ευαισθητοποίησης σε θέματα μείωσης των κινδύνων προερχόμενων από φυσικές καταστροφές. Έκτοτε, η 13η Οκτωβρίου ορίστηκε ως η Διεθνής Ημέρα Μείωσης του Κινδύνου Φυσικών Καταστροφών και ο εορτασμός αφορά το πώς οι κοινότητες και οι πολίτες περιορίζουν την έκθεσή τους στις επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών.
Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία από το Κέντρο Έρευνας της Επιδημιολογίας των Καταστροφών των Βρυξελλών (Centre for Research on the Epidemiology of Disasters - CRED) κατά τη δεκαετία 2002-2012, οι φυσικές καταστροφές προκάλεσαν στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης 80.000 θανάτους και οικονομικές απώλειες 95 δισεκατομμυρίων ευρώ. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το έτος 2018 οι φυσικές καταστροφές προκάλεσαν παγκοσμίως 11.804 θανάτους, ενώ οι οικονομικές απώλειες ανήλθαν σε 132 δισεκατομμύρια δολάρια.
Στατιστικές αναλύσεις και στοιχεία κατά τη διάρκεια των ετών 1998 έως 2017, από τη διεθνή βάση δεδομένων EM-DAT του CRED, επισημαίνουν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας προέρχεται από τους σεισμούς. Η μεγαλύτερη καταστροφή του 2015 σε σχέση με την απώλεια ζωής ήταν ο σεισμός στο Νεπάλ, όπου σημειώθηκαν 8.831 θάνατοι, ενώ επέφερε και τη μεγαλύτερη οικονομική ζημιά, ύψους άνω των 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι σημαντικότεροι λόγοι αύξησης της έκθεσης σε σεισμικές καταστροφές είναι η ασχεδίαστη αστικοποίηση και εντατικότερη χρήση γης σε περιοχές που είναι εκτεθειμένες σε επικινδυνότητες. Σύμφωνα με την ειδικό αντιπρόσωπο (2009-2015) της Γενικής Γραμματείας των Ηνωμένων Εθνών για τη Μείωση Κινδύνου των Φυσικών Καταστροφών, Margareta Wahlström, «οι σεισμοί αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή για εκατομμύρια πληθυσμού παγκοσμίως, καθώς οι οκτώ στις δέκα (8/10) δημοφιλέστερες πόλεις βρίσκονται πάνω σε σεισμικά ρήγματα, καθιστώντας απαραίτητη επενδυτική προτεραιότητα τις δραστηριότητες που στοχεύουν στη μείωση του σεισμικού κινδύνου - για καθεμιά σεισμικά ενεργή πόλη».
O συντονιστής Παγκόσμιας Έκθεσης Αξιολόγησης των Ηνωμένων Εθνών για τη μείωση του κινδύνων των φυσικών καταστροφών (UNISDR) Andrew Maskrey αναφέρει: «Οι μετρήσεις μέσω της καταγραφής δεδομένων πεδίου σε τοπικό επίπεδο (έργα μικρής κλίμακας) είναι ζωτικής σημασίας όχι μόνο για την κατανόηση και εκτίμηση του κινδύνου μιας φυσικής καταστροφής, αλλά και για τη στρατηγική διαχείρισης του κινδύνου σε εθνικό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο. Επιπρόσθετα, η ανταλλαγή ορθών πρακτικών, καθώς και τα αποτελέσματα ερευνητικών μελετών (case studies) συμβάλλουν στη διαμόρφωση του πλαισίου σχεδιασμού της στρατηγικής διαχείρισης της επικινδυνότητας σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο» (Maskrey, 2016).
Με σκοπό την ενίσχυση της ανθεκτικότητας έναντι των φυσικών καταστροφών για τη δεκαετία 2005-2015, αναπτύχθηκε το πλαίσιο δράσης Hyogo (Hyogo Framework for Action, HFA) “Χτίζοντας την ανθεκτικότητα των εθνών και κοινωνιών ενάντια στις καταστροφές”. Η πρακτική εφαρμογή του πλαισίου HFA στη δεκαετία 2005-2015 σημείωσε τη μικρότερη πρόοδο σε δράσεις μείωσης των παραγόντων που συμβάλλουν στον κίνδυνο εκδήλωσης φυσικής καταστροφής. Το νέο παγκόσμιο πλαίσιο του σχεδίου δράσης Σεντάι 2015-2030 αναφέρεται στον τρόπο διαχείρισης και προετοιμασίας ως προς τις φυσικές καταστροφές, μεταβαίνοντας από την «αντιδραστική διαχείριση κρίσεων» (συγκαταστροφικό και μετακαταστροφικό στάδιο) στην «προληπτική διαχείριση των κινδύνων» (προκαταστροφικό στάδιο).
Το 2019 δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην προτεραιότητα που αφορά δράσεις σχετικές με τη μείωση του κινδύνου καταστροφής σε κρίσιμες υποδομές (μεταξύ άλλων νοσοκομεία και σχολεία). Το πλαίσιο αυτό δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη συγκέντρωση και την ανταλλαγή αξιόπιστων στοιχείων σχετικά με την επικινδυνότητα και τον βαθμό έκθεσης σε κινδύνους, στη συνεργασία μεταξύ των αρμόδιων φορέων, στις ορθές πρακτικές, στη βιώσιμη και έξυπνη ανάπτυξη (χρήση χαμηλού κόστους αλλά υψηλής ακρίβειας οργανολογίας και μετρήσεων, ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών και μέσων για την υποστήριξη της διαχείρισης καταστροφών), στην αλληλεπίδραση επιστήμης-πολιτικής δηλαδή στην ανάπτυξη μιας επιστημονικής πολιτικής διεπαφής με σκοπό τη λήψη αποφάσεων σε θέματα διαχείρισης κινδύνου, αξιοποιώντας την καινοτομία και τεχνολογία, την εμπειρογνωμοσύνη και την επιστημονική έρευνα, επιτυγχάνοντας την καλύτερη αντιμετώπιση μελλοντικών κινδύνων και κοινωνικών προκλήσεων.
“Κλειδί” για τη μείωση του κινδύνου φυσικών καταστροφών είναι η ολοκληρωμένη προσέγγιση, η οποία θα συνδέει δράσεις πρόληψης κινδύνου, προετοιμασίας και διαχείρισης φυσικών καταστροφών, σε τοπικό, εθνικό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο, συμβάλλοντας ακολούθως στην “ικανότητα διαχείρισης κινδύνου” (όπως αυτή ορίζεται στην Απόφαση 1313/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17ης Δεκεμβρίου περί του Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας της Ένωσης και στην τροπολογία 2018 Γνωμοδότησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών, με θέμα “Επανεξέταση του μηχανισμού πολιτικής προστασίας της Ε.Ε.”) σε τοπικό και εθνικό επίπεδο.
Συνοπτικά, οι κυριότερες δράσεις ολοκληρωμένης προσέγγισης μείωσης του κινδύνου φυσικών καταστροφών στοχεύουν πρωτίστως:
1) στις εκτιμήσεις κινδύνων μέσω ειδικών γνώσεων και εμπειρογνωμοσύνης,
2) στη χαρτογράφηση κινδύνων σε αστικό και μη περιβάλλον, δίνοντας έμφαση σε κρίσιμες υποδομές (π.χ. νοσοκομεία, σχολεία, ιστορικά κτήρια και μνημεία),
3) στην εκπόνηση κατευθυντήριων γραμμών για την αναθεώρηση των ήδη υπαρχόντων ή και τη δημιουργία σύγχρονων τεχνικών προτύπων (π.χ. Ευρωκώδικας 8-EC8), λαμβάνοντας υπόψη τους παράγοντες που μπορεί να συνεισφέρουν στις επιπτώσεις φυσικών καταστροφών,
4) στα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης (χρήση των υφιστάμενων και μελλοντικών συστημάτων, δίνοντας έμφαση στις νέες τεχνολογίες),
5) στη δημιουργία πλατφόρμας για τη συλλογή έγκυρων πληροφοριών, για την ανταλλαγή διδαγμάτων και ορθών πρακτικών και
6) στην εκπαίδευση και κατάρτιση πολιτών-κοινού με στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίησή τους όσον αφορά στους κινδύνους της περιοχής τους.
«Επιστήμη είναι η γνώση των επιπτώσεων και των εξαρτήσεων ενός δεδομένου από ένα άλλο» (Thomas Hobbes, 1588-1679, Άγγλος φιλόσοφος).
Λυπάμαι πραγματικά βαθιά για τον Κωνσταντίνο Βεργάκη και την Ευγενία Σηφάκη που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια πλημμύρας στην Αγία Πελαγία τη 15η Οκτωβρίου 2022, όπως επίσης και για τον Ιάκωβο Τζαγκαράκη, που έχασε τη ζωή του στον σεισμό της 27ης Σεπτεμβρίου 2021, στο Αρκαλοχώρι.
* Η Μαργαρίτα Μωυσίδη είναι δρ. Γεωφυσικής-Σεισμολογίας.
