Συνηθίζεται στην Ελλάδα ο ενοικιαστής σπιτιού να αντιμετωπίζεται ως πολίτης β’ κατηγορίας, ως παρίας, ως αναγκαίο κακό, ως αποτυχημένος, γενικώς, ως κάποιος που δεν είναι και πολύ σόι...
Αυτό οφείλεται σε μια βαθύτατα εμπεδωμένη νοοτροπία που έχει να κάνει με την κατοικία στη χώρα μας. Μια νοοτροπία που παλιότερα είχε οδηγήσει την Ελλάδα στις πρώτες θέσεις παγκοσμίως όσον αφορά στα ποσοστά ιδιοκατοίκησης. Αλλά... παλιότερα. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες το ποσοστό των οικογενειών που κατοικούν σε δικό τους σπίτι φθίνει συνεχώς κι έχει φτάσει το 74% το 2020. Πιθανόν σήμερα, δύο χρόνια μετά, να έχει πέσει ακόμη περισσότερο.
Και ακόμη και αυτό το νούμερο είναι πλασματικό, διότι προσμετρώνται και οι φιλοξενούμενοι, δηλαδή τα τέκνα ηλικίας 20-25 - 35-40 ετών που, λόγω οικονομικής δυσπραγίας, μένουν στο σπίτι της οικογένειας (το οποίο συχνά τους το “έχουν γράψει” μερικώς οι γονείς) και μετράνε ως οικογένειες που ιδιοκατοικούν. Αν βγάλουμε κι αυτούς, το πραγματικό ποσοστό πιθανότατα θα πέσει 7-8 μονάδες ακόμη.
Βεβαίως, παρ’ όλα αυτά, η Ελλάδα βρίσκεται παγκοσμίως στην 35η θέση όσον αφορά στην ιδιοκατοίκηση, αλλά στην Ευρώπη είναι 14η. Πάει λοιπόν ο μύθος περί του «όλοι οι Έλληνες έχουν σπίτι».
Το γκρέμισμα του μύθου
Το πλήρες φρενάρισμα της οικοδομικής δραστηριότητας στα τέλη της προπερασμένης δεκαετίας - μετά την οργιαστική οικοδομική δραστηριότητα στην δεκαετία 1998-2008 - η οικονομική κρίση που ακολούθησε, το “μαύρισμα” του 40% των Ελλήνων στον “Τειρεσία” και άρα η αδυναμία να βγάλουν στεγαστικό δάνειο (η κινητήριος δύναμη της στέγης στην Ελλάδα στα χρόνια της “ανάπτυξης” ήταν φυσικά η στεγαστική πίστη)... όλα αυτά οδήγησαν εκατοντάδες χιλιάδες οικογένειες στην αναζήτηση στέγης με ενοικίαση. Το παλιό στερεότυπο, που ήθελε οι ενοικιαστές να είναι φοιτητές, εργένηδες, ή πολύ νέα ζευγάρια που περίμεναν να τελειώσει το σπίτι τους ή να βγάλουν αρκετά για να μπορούν να πληρώνουν τη δόση του στεγαστικού, έσπασε. Κι έσπασε οριστικά και αμετάκλητα.
Είχαμε λοιπόν στα πρώτα χρόνια της “μεγάλης κρίσης” (κυρίως στην περίοδο 2012-15) το παράδοξο φαινόμενο τα σπίτια να πωλούνται σε ένα κλάσμα της αξίας τους, αλλά να υπάρχουν λίγοι που είχαν καβατζαρισμένα αρκετά χρήματα για να τα αγοράσουν (και ακόμη πιο λίγοι που μπορούσαν να βγάλουν στεγαστικό, αφού οι τράπεζες είχαν κλείσει για τα καλά τις στρόφιγγες) και τα ενοίκια να ανεβαίνουν συνεχώς. Σε λογικά πλαίσια μεν, αλλά ανέβαιναν. Οι μισθοί πετσοκόβονταν συνεχώς (τάση που διατηρήθηκε μέχρι και το 2017) αλλά τα ενοίκια... τραβούσαν την ανηφόρα. Μετά το 2015 προστέθηκε κι άλλος ένας παράγοντας, που έμελλε να είναι και το κρίσιμο χτύπημα στους δύστυχους που προσπαθούν να βρουν σπίτι για να στεγάσουν την οικογένειά τους: οι βραχυχρόνιες μισθώσεις.
Το καταστροφικό Airbnb
Οι βραχυχρόνιες μισθώσεις, που ξεκίνησαν διεθνώς από την πλατφόρμα του Airbnb η οποία επεκτάθηκε και στην Ελλάδα, έχουν αλλάξει πλήρως τους όρους της ιδιοκτησίας στέγης και των δυνατοτήτων για επικερδή δραστηριότητα μέσα απ' αυτήν. Στις τουριστικές περιοχές - και όλες οι πόλεις των βορείων παραλίων της Κρήτης είναι τουριστικές περιοχές - έχει εξελιχθεί σε πραγματική μάστιγα για όσους αναζητούν στέγη. Περίπου οι μισές αγγελίες ενοικίασης ακινήτου αφορούν πλέον επιπλωμένα/εξοπλισμένα διαμερίσματα τα οποία ενοικιάζονται για 8 ή 9 μήνες και τους υπόλοιπους 3 ή 4 μετατρέπονται σε Airbnb και νοικιάζονται με υψηλό ημερήσιο κόστος σε τουρίστες που θέλουν να αποφύγουν τα ξενοδοχεία και αναζητούν μια “σπιτική ατμόσφαιρα” και κατά προτίμηση εντός αστικών κέντρων.
Η βραχυχρόνια μίσθωση επεκτείνεται εκθετικά κάθε χρόνο και, παρότι η πανδημία τής έκοψε τη φόρα για δύο χρόνια, επανέκαμψε δριμύτερη και φέτος κατέρριψε πανηγυρικά κάθε ρεκόρ που είχε τεθεί το 2019, που ήταν η καλύτερη χρονιά μέχρι τούδε.
Βεβαίως όλα αυτά βάσει εκτιμήσεων και αναγωγικών υπολογισμών, αφού η βραχυχρόνια μίσθωση είναι ακόμη “γκρίζα ζώνη” και ελάχιστα από τα εισοδήματα που εισπράττονται δηλώνονται στην ΑΑΔΕ. Διπλό το κέρδος δηλαδή για τους ιδιοκτήτες, νοικιάζουν σε πολλαπλάσια τιμή (με αναγωγή στο ημερήσιο ενοίκιο) από μια συμβατική μακροχρόνια μίσθωση και δηλώνουν πολύ λιγότερα στην εφορία (όχι ότι στις συμβατικές μισθώσεις δηλώνεται το πλήρες ποσό, συνήθως μόνο ένα κλάσμα αυτού).
Με δεδομένο ότι τα μισά ακίνητα βρίσκονται πρακτικά εκτός αγοράς μακροχρόνιων μισθώσεων και καθώς η οικοδομική δραστηριότητα παραμένει... παγωμένη ή τέλος πάντων σε πολύ χαμηλά για την Ελλάδα επίπεδα, οι ενοικιαστές έχουν να αντιμετωπίσουν έναν ζωντανό εφιάλτη: οι ιδιοκτήτες ακινήτων ζητούν... τον ουρανό με τ' άστρα!
Απελπιστική κατάσταση
Οι αναζητούντες στέγη περιγράφουν την κατάσταση με τα μελανότερα χρώματα. Ακίνητα-τρύπες, που παλιότερα δεν μπορούσαν να τα ξεφορτωθούν οι ιδιοκτήτες τους ούτε αν κατέβαζαν το απαιτητό ενοίκιο σε πολύ χαμηλά νούμερα, τιμολογούνται με απίστευτα χρήματα και... ακατέβατα. Για να νοικιάσεις ένα αξιοπρεπές τριάρι στο Ηράκλειο, που το 2016 κόστιζε από 300 έως 400 ευρώ το ανώτερο, θα πρέπει να “σκας” 6 ή 7 κατοστάρικα τον μήνα. Δηλαδή έναν ολόκληρο μέσο μισθό (760 ευρώ καθαρά είναι ο μέσος μισθός σήμερα, αν λάβουμε υπόψη κι εκείνους που δουλεύουν part time). Αν έχεις δυο-τρία παιδιά και αναζητάς 4άρι, πρέπει να είσαι επιτυχημένος ελεύθερος επαγγελματίας ή καταστηματάρχης, αφού θα σου ζητήσουν 800 ή έως και 1.000 ευρώ! Για ένα διαμέρισμα στο Ηράκλειο που πριν μόλις 4 χρόνια το έβρισκες στα 5 κατοστάρικα, άντε 550 βαριά-βαριά.
Ο εξωφρενικός παραλογισμός των ιδιοκτητών, που τροφοδοτείται από φιλόδοξους μεσίτες οι οποίοι προσπαθούν να βγάλουν καλό μεροκάματο και να επεκτείνουν το πελατολόγιό τους, δε φαίνεται να γνωρίζει όρια. Μια βόλτα στις σελίδες μικρών αγγελιών αρκεί για να απελπιστεί πλήρως κάποιος που αναζητεί στέγη για την οικογένειά του.
Και... τα κατοικίδια
Η αναζήτηση αυτή γίνεται ακόμη πιο δύσκολη αν ο αναζητών έχει κατοικίδιο. Περίπου τα 2/3 των ιδιοκτητών δε δέχονται κατοικίδια στο σπίτι... Κάτι που φυσικά είναι παράνομο, αλλά ουδείς θέλει να μπει σε ένα νέο σπίτι και να έχει “ντράβαλα” με το καλημέρα από τον σπιτονοικοκύρη του, που δε θέλει ζωάκια. Και άντε να το αντιληφθούμε για τα επιπλωμένα διαμερίσματα που το καλοκαίρι “ντύνονται” Airbnb, τα ζωάκια ενίοτε κάνουν ζημιές στα έπιπλα, τις κουρτίνες κ.λπ. Αλλά σε ένα σπίτι που νοικιάζεται “γυμνό”, τι ακριβώς φοβούνται; Ότι θα... γρατσουνίσουν τον σοβά;
