Η θεώρηση του Φουκουγιάμα: Τα ηχηρά πολιτικοκοινωνικά γεγονότα στην Ευρώπη μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν σίγουρα η εισβολή των Σοβιετικών τον Οκτώβρη του ’56 στη Βουδαπέστη, ο Μάης του ’68 στη Γαλλία, η Άνοιξη της Πράγας τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, η δικτατορία των συνταγματαρχών τον Απρίλη του ’67 στην Ελλάδα, αλλά και η στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο τον Ιούλιο του ’74.
*Του Γιώργου Ουρανού
Εκείνο όμως που είχε μεγάλη διεθνή απήχηση και πραγματικά σηματοδότησε την παγκόσμια ιστορία ήταν η πτώση του Τείχους του Βερολίνου τον Νοέμβριο του ’89.
Η πτώση του Τείχους - και η έναρξη της αποδόμησης της Σοβιετικής Ένωσης - υπήρξε η αφορμή να εμπνευστεί ο σπουδαίος Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας Φράνσις Φουκουγιάμα, και να μιλήσει για το τέλος της Ιστορίας. Κατά τον Φουκουγιάμα, η αποδόμηση του κομμουνισμού και της κοσμοθεωρίας του σήμαινε την απόλυτη επικράτηση του καπιταλισμού ή αλλιώς του οικονομικού και πολιτικού φιλελευθερισμού, οπότε δε θα μπορούσαν να υπάρξουν πλέον ανατροπές. Πραγματικά οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, και την εξάλειψη ανά την υφήλιο των περισσότερων κομμουνιστικών καθεστώτων και συγχρόνως την ανεξαρτητοποίηση πολλών νέων κρατών.
Αδύναμες δημοκρατίες: Όμως η - στην κυριολεξία - επέλαση ενός πνεύματος ανεξαρτησίας και κοινωνικής απελευθέρωσης, που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πλήθους ανεξάρτητων κρατών και αυτόνομων περιοχών, δε σήμαινε και de facto πως οι κοινωνίες αυτές θα μετέβαιναν αυτόματα και σε Δημοκρατίες με συνθήκες ευημερίας. Πολλοί από αυτούς τους λαούς δυσκολεύτηκαν ή και δυσκολεύονται ακόμη να δρομολογήσουν τις Δημοκρατίες τους και σαφώς και την ευημερία του λαού τους. Τέτοιοι λαοί και χώρες ή και αυτόνομες περιοχές στον χώρο της τέως Σοβιετικής Ένωσης είναι η Τσετσενία, η Γεωργία, η Αρμενία, η Νότια Οσετία, η Αμπχαζία και το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Σε όλες αυτές τις περιοχές, η Ρωσία σαν η μεγάλη και ισχυρή χώρα παρενέβαινε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο προσπαθώντας να διευθετήσει τα θέματα που προέκυπταν, φυσικά με τρόπο που θα τη συνέφερε εκείνη.
Πολιτική αστάθεια και λαϊκή πλάνη: Η τελευταία τέτοια περίπτωση αδύναμης Δημοκρατίας στον εν λόγω χώρο είναι της Ουκρανίας, που για αρκετά χρόνια ταλαιπωρείται από υποθέσεις πολιτικής διαφθοράς που της δημιουργούν καταστάσεις πολιτικής αστάθειας. Η πολιτική αυτή αστάθεια πάντα συντηρούσε και συντηρεί μια βαθιά πολιτική παθογένεια που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε καταστάσεις παραπλάνησης του λαού, με την τακτική του λαϊκίστικου λόγου. Σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες βρέθηκε ο δύσμοιρος ο ουκρανικός λαός δύο μόλις δεκαετίες μετά την ανεξαρτητοποίησή του. Αδυνατούσε να δρομολογήσει τις δημοκρατικές διαδικασίες που θα του επέτρεπαν να εξασφαλίσει συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης για τους πολίτες του. Η Ουκρανία δυστυχώς θεωρείται από τις φτωχότερες χώρες της Ευρώπης διαθέτοντας “κατά κεφαλήν εισόδημα” (ονομαστικό) μόλις 2.583 δολάρια, με τη χώρα μας να διαθέτει 17.980 δολάρια, και το Λουξεμβούργο, που αποτελεί και την κορυφή της Ευρώπης, 105.863 δολάρια (ΔΝT 2017).
Οι ανέφικτες προσδοκίες: Μέσα σε αυτό το ζοφερό κλίμα οικονομικής δυσπραγίας και εξαθλίωσης, πολιτικοί ηγέτες, εκμεταλλευόμενοι αφενός τη μεγάλη επιθυμία του ουκρανικού λαού για αξιοπρεπή διαβίωση και αφετέρου το χαμηλό πολιτικό του κριτήριο για την εκτίμηση της πραγματικότητας, κατάφεραν να τον παραπλανήσουν. Και πώς να μην υπάρχει χαμηλό πολιτικό κριτήριο στον ουκρανικό λαό, αφού η εφαρμογή των δημοκρατικών διαδικασιών στη χώρα μετράει μόλις δύο δεκαετίες! Του υποσχέθηκαν ότι θα οδηγούσαν τη χώρα αφενός στην ένταξη στην Ε.Ε., και συγχρόνως στην ένταξή της στο ΝΑΤΟ. Και οι δύο αυτές επιλογές με ψύχραιμη εκτίμηση κρίνονται ανέφικτες με τις σημερινές υπάρχουσες οικονομικές αλλά και γεωπολιτικές συνθήκες στην περιοχή και τη χώρα των Ουκρανών. Αφενός απαιτείται πολύ μεγάλη προσπάθεια ώστε οι οικονομικοί δείκτες της χώρας να αποκτήσουν δυνατότητα για προοπτική ένταξης στην Ε.Ε., η δε επιθυμία ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, και μάλιστα χωρίς να υπάρχει σημαντικός λόγος απειλής από ξένη χώρα, αποτελούσε εκπεφρασμένη πρόκληση προς τη Ρωσία. Η αιχμή του δόρατος ήταν σαφέστατα η ένταξη στο ΝΑΤΟ. Η Βορειοατλαντική Συμμαχία, “πονηρά” ενεργώντας, υποσχόταν στην κυβέρνηση της Ουκρανίας ότι, αν εντασσόταν στην ομάδα τους, πράγμα που θα επέτρεπε στη Συμμαχία να εγκαταστήσει επιθετικά οπλικά συστήματα στο έδαφος της Ουκρανίας που αποτελεί το “μαλακό υπογάστριο” της Ρωσίας, θα της το ανταπέδιδαν με πολλά οικονομικά ανταλλάγματα. Επιπλέον αυτό θα δημιουργούσε και συνθήκες υποχρεώσεων ώστε να διευκολυνθεί και η ένταξή τους στην Ε.Ε.
Το λιοντάρι που βρυχάται: Οι παραπάνω βέβαια πολιτικοί σχεδιασμοί κατά την εκτίμησή μας δεν κινούνται στη σφαίρα της έντιμης πολιτικής διεθνιστικής συμπεριφοράς. Στην πραγματικότητα προσπαθείς να επωφεληθείς εκμεταλλευόμενος κάποιες αδυναμίες ή και δημιουργώντας δυσκολίες σε γείτονα χώρα. Είναι ένα παιχνίδι γάτας-ποντικιού που στην περίπτωση της χώρας μας το αντιμετωπίζουμε συνεχώς από την αφερέγγυα στάση των εξ ανατολών γειτόνων μας. Έτσι λοιπόν προκλήθηκε η ισχυρή χώρα της Ρωσίας, αφού θεώρησε πως με τις πολιτικές αποφάσεις της Ουκρανίας θα διακυβεύονταν τα δικά της κυριαρχικά της δικαιώματα. Σίγουρα η Ρωσία κατά την εκτίμησή μας θα είχε τη δυνατότητα να μεταπείσει την πολιτική ηγεσία της Ουκρανίας για αποτροπή των πολιτικών της αυτών ενεργειών. Ωστόσο η ισχυρή χώρα αντέδρασε με αυταρχικό και σίγουρα με αντιδημοκρατικό τρόπο, εισβάλλοντας στον εθνικό χώρο της Ουκρανίας, καταστρέφοντας τις βασικές της απαραίτητες υποδομές και διακυβεύοντας την ίδια τη ζωή τόσο στρατεύσιμων όσο και αμάχων.
Οι πολιτικές του ΝΑΤΟ: Εξίσου όμως με τη Ρωσία με αυταρχικό και αντιδημοκρατικό τρόπο συμπεριφέρθηκε και η Συμμαχία, απαιτώντας από την Ουκρανία να προχωρήσει σε πολιτικές επιλογές που θα προκαλούσαν την αντίπαλή της χώρα. Υποτίθεται, τουλάχιστον, ότι οι κινήσεις της Συμμαχίας είναι πάντα για τη διασφάλιση της ειρήνης. Αλήθεια, πώς θα μπορούσε να μας πείσει η Συμμαχία ότι αυτή της η προσπάθεια, με την εγνωσμένη αντίθεση της αντίπαλης δύναμης, θα εξυπηρετούσε την ειρήνη στην περιοχή; Αν κρίνουμε από τα ήδη συμβάντα μπορούμε να οδηγηθούμε σε δύο εκδοχές: Κατά την πρώτη, οι ιθύνοντες της Συμμαχίας ήταν άσχετοι και απέτυχαν στις εκτιμήσεις τους, αφού, αντί για τη διασφάλιση της ειρήνης, αντίθετα πυροδότησαν πολεμική σύρραξη (!) και, κατά τη δεύτερη, πάλι οι ιθύνοντες της Συμμαχίας αδιαφόρησαν για τις τραγικές επιπτώσεις, και εν γνώσει τους οδήγησαν τα πράγματα όπου αυτά οδηγήθηκαν, χωρίς να ενεργήσουν κατά την ανθρώπινη ηθική για την αποτροπή τους.
Οι μακροχρόνιοι σχεδιασμοί: Η Συμμαχία είναι γνωστό ότι σχεδιάζει με προσοχή και πολύ έγκαιρα τις κινήσεις της. Φροντίζει ώστε να ισχυροποιεί συνεχώς τη θέση της σε περιοχές όπου θα αποτελούσαν στρατηγικά σημεία για τον σκοπό της. Τέτοια στρατηγικά σημεία αποτέλεσαν τη δημιουργία των στρατιωτικών της βάσεων τις δύο προηγούμενες δεκαετίες τόσο στην Πολωνία όσο και στην Τσεχία, πλησιάζοντας αρκετά τον στρατηγικό της αντίπαλο, τη Ρωσία.
Ο θρησκευτικός διχασμός: Ακόμη θεωρούμε πως και οι εξελίξεις στο επίπεδο της θρησκευτικής κατάστασης στην Ουκρανία ήταν μέσα στα πλαίσια της σύγκρουσης με τη Ρωσία. Θρησκευτικοί κύκλοι καλλιέργησαν ήδη, από πενταετίας τουλάχιστον, την απόσχιση της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία από γενέσεώς της ανήκε στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου της Μόσχας, και τη μετάβασή της σε καθεστώς Αυτοκέφαλης Εκκλησίας που πραγματοποιήθηκε το 2018. Αυτή βέβαια η εξέλιξη οδήγησε στο λυπηρό αποτέλεσμα να διχαστεί η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία. Έτσι σήμερα το ορθόδοξο δόγμα στην Ουκρανία εκπροσωπείται αφενός από τον Γέροντα Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Ονούφριο που υπάγεται στο Πατριαρχείο της Μόσχας, και αφετέρου από τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Επιφάνειο της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας, που υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης.
Ανατροπή της θεώρησης του Φουκουγιάμα: Με την τελευταία βέβαια κίνηση αυτή της Ρωσίας - το να πραγματοποιήσει δηλαδή την εισβολή στην Ουκρανία - ενισχύεται περισσότερο η άποψη πως «η Ιστορία δεν τελείωσε», όπως ο Φουκουγιάμα ισχυρίστηκε το 1992. Αντίθετα, η Ιστορία συνεχίζει τη πορεία της για να περιγράψει τις νέες αναφυόμενες τάσεις όπως η άνοδος του αριστερού και δεξιού λαϊκισμού, η ισλαμική επεκτατικότητα, αλλά και το αντιευρωπαϊκό αίσθημα. Η εμφάνιση αυτών των τάσεων περίτρανα αποδεικνύει πως, και όταν ακόμη δεν υπάρχουν εχθροί, μπορούμε να τους επινοήσουμε. Η περίπτωση της ουκρανικής κρίσης μάς δίδει το παράδειγμα. Διακυβευόταν η ασφάλεια των χωρών του ΝΑΤΟ και της Ευρώπης και θα έπρεπε να δημιουργηθούν πυραυλικές βάσεις στον χώρο της Ουκρανίας στραμμένες προς τον υποτιθέμενο εχθρό τους, τη Ρωσία!
Τα διδάγματα των λαών: Τα γεγονότα της Ουκρανίας και η δοκιμασία του λαού της θα είναι ομολογουμένως αφάνταστα οδυνηρά. Δυστυχώς όμως οι δύο υπερδυνάμεις, τόσο η Ρωσία όσο και οι ΗΠΑ, μετά από τις ήπιες αντιπαραθέσεις που διήγαν τις τρεις προηγούμενες δεκαετίες, μπαίνουν ξανά σε ένα νέο κύκλο απειλών και συγκρούσεων. Επανερχόμαστε λοιπόν σε έναν νέο, τον Β’, Ψυχρό Πόλεμο που εγκαθίσταται, ακόμη πιο σκληρός από τον Α’. Στις συγκρούσεις τους αυτές σίγουρα θα συμπαρασύρουν αναπόφευκτα και άλλες δυνάμεις και λαούς. Εκτιμούμε πως η πραγματικά αποτελεσματική ασπίδα που θα μπορούσε να υψωθεί στις αναίτιες, τις περισσότερες φορές, αυτές επιλογές τους, θα είναι εκείνη της ισχυρής δημοκρατικής λειτουργίας των κυβερνήσεων των χωρών της επιρροής τους. Οι λαοί λοιπόν, τουλάχιστον του ευρωπαϊκού χώρου, θα πρέπει να έχουν ως κύριο μέλημά τους την εδραίωση της Δημοκρατίας τους, και τη θωράκισή της, με τους απαραίτητους δημοκρατικούς θεσμούς. Οι δημοκρατικοί αυτοί θεσμοί, που η λειτουργία τους θα στηρίζεται στην όσο το δυνατόν μεγαλύτερη λαϊκή συμμετοχή και αντιπροσώπευση, θα είναι και τα ισχυρά τείχη του δημοκρατικού τους καθεστώτος. Μόνο με Δημοκρατίες εδραιωμένες σε στέρεες βάσεις θα μπορούν οι λαοί μας πια να αμύνονται στις ιδιοτελείς επιλογές και ενέργειες των υπερδυνάμεων υποστηρίζοντας την πραγματική κυριαρχία για τις χώρες τους. Είναι πλέον φανερό, και ήδη το μαρτυρούν τα πρόσφατα γεγονότα, πως οι λαοί δεν πρέπει άκριτα να υποκύπτουν στα κελεύσματά τους, γιατί πολύ απλά οι υπερδυνάμεις “έχουν τον δικό τους Θεό”! Διαφορετικό από εκείνον των λαών!
* Ο Γιώργος Ουρανός είναι ψυχολόγος, πρώην διοικητής του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Σούδας.
Φωτογραφία ΑΠΕ-ΜΠΕ
