Η αλήθεια είναι πως σήμερα υπάρχει ένα πλανώμενο ερώτημα στους πολίτες όλου του κόσμου, για το πώς και γιατί προέκυψε αυτή η καταστροφική σύγκρουση στην Ουκρανία.
Του Γιώργου Ουρανού*
Πολλές απαντήσεις θα μπορούσαν να δοθούν. Ωστόσο όλες τους θα είχαν σαν κεντρική τους αναφορά τη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία και τις επικρατούσες διεθνείς γεωπολιτικές συνθήκες οι οποίες καθορίζονται από τον - συνεχώς αυξανόμενο και πάλι - ανταγωνισμό των δύο υπερδυνάμεων, των ΗΠΑ και της Ρωσίας.
Η γενεσιουργός αιτιολογία του ανταγωνισμού αυτού είναι η σύγκρουση συμφερόντων και η τεράστια συσσώρευση πλούτου είτε στα πολυεθνικά μεγαθήρια της Δύσης, είτε στους ολιγάρχες μεγιστάνες της Ρωσίας είτε και στους εθνικούς τους βραχίονες των πολεμικών και στρατηγικών οικονομικών φορέων.
Από το φυσικό αέριο ως το ουράνιο: Οι λεγόμενοι “στρατηγικοί φυσικοί πόροι” πάντα αποτελούσαν αιτίες εντάσεων και συγκρούσεων. Τέτοιοι είναι το πετρέλαιο, τα κοιτάσματα πολύτιμων ορυκτών όπως οι σπάνιες γαίες, το ουράνιο και τα άλλα ραδιενεργά υλικά. Ωστόσο τις τελευταίες δεκαετίες σε σπουδαίο στρατηγικό φυσικό πόρο αναγορεύτηκε το φυσικό αέριο λόγω των επιπτώσεων των άλλων ορυκτών καυσίμων στην κλιματική αλλαγή και της στροφής στις “πράσινες” ενεργειακές πηγές. Η Ρωσία πάντα αποτελούσε και αποτελεί μεγάλο προμηθευτή των δυτικών χωρών όλων των παραπάνω στρατηγικών φυσικών πόρων. Επίσης τις τελευταίες δεκαετίες είχε αναγορευτεί και στον μεγαλύτερο προμηθευτή της βαριάς βιομηχανίας της Δύσης σε φυσικό αέριο. Αυτό σίγουρα δημιουργούσε μια κατάσταση εξάρτησης των οικονομιών των ευρωπαϊκών χωρών από τη Ρωσία και τις επιλογές της. Συγχρόνως βέβαια δημιουργούσε και δημιουργεί ισχυρό ανταγωνισμό στον άλλο παραγωγό και διαχειριστή μεγάλων ποσοτήτων φυσικού αερίου ανά την υφήλιο, τις ΗΠΑ. Ο ανταγωνισμός λοιπόν των δύο υπερδυνάμεων εντάθηκε απότομα. Η Ουκρανία για καλή αλλά και για κακή της τύχη ήταν η χώρα από την οποία αναγκαστικά διέρχονται οι αγωγοί μεταφοράς του ρωσικού φυσικού αερίου προς τη Δύση. Αυτό της έδιδε το πλεονέκτημα της είσπραξης πολύ υψηλών ανταποδοτικών τελών ως αντίτιμο της παραχώρησης διάβασης των γιγάντιων αγωγών μήκους χιλιάδων χιλιομέτρων.
Τα σχέδια των ΗΠΑ: Με αυτές λοιπόν τις παγιωμένες συνθήκες εκμετάλλευσης του φυσικού αέριου και των κοιτασμάτων στρατηγικών ορυκτών από τη Ρωσία, οι ΗΠΑ, ως η άλλη υπερδύναμη, διαπίστωνε πως η Ρωσία, από μια αδύναμη οικονομικά χώρα που είχε καταλήξει μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και τη λήξη του Α’ Ψυχρού Πολέμου, είχε αρχίσει πάλι να ανακάμπτει και μάλιστα ορμητικά. Θα έπρεπε λοιπόν να βρεθεί τρόπος να εμποδιστεί αυτή της η ραγδαία ανάκαμψη. Σαν πρώτη ενέργειά της, εξέφρασε την αντίδρασή της στην κατασκευή του νέου αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου στη Δυτική Ευρώπη, που διέρχονταν διαμέσου της Βαλτικής Θάλασσας και έφτανε απευθείας στη Γερμανία, του Nοrd Stream 2. Για τον αγωγό αυτό, παρόλο που είχε κατασκευαστεί στο σύνολό του και είχε κοστίσει τουλάχιστον 11 δισεκατομμύρια ευρώ και ενώ είχαν πραγματοποιηθεί και οι τελικές δοκιμές λειτουργίας του, οι ΗΠΑ εμπόδιζαν την αδειοδότησή του.
Οι σχεδιαζόμενες νέες εγκαταστάσεις του ΝΑΤΟ: Η στρατηγική επιλογή λοιπόν των ΗΠΑ στην προσπάθειά τους να ανταγωνιστούν την αλματώδη οικονομική ανάπτυξη της Ρωσίας, σε ό,τι αφορούσε τους στρατηγικούς φυσικούς της πόρους, ήταν το πώς θα μπορούσαν να ελέγξουν τη διοχέτευση του φυσικού αερίου προς τη Δύση. Αποφάσισαν λοιπόν να προχωρήσουν σε δύο κινήσεις αλληλοσυνδεόμενες και αλληλοτροφοδοτούμενες μεταξύ τους. Η πρώτη θα ήταν το πώς θα κατάφερναν να δημιουργήσουν φιλικές σχέσεις με την κυβέρνηση της Ουκρανίας, μιας και η χώρα αυτή αποκτούσε ιδιαίτερο στρατηγικό ρόλο στα σχέδιά τους. Η δεύτερη θα ήταν το να προσπαθήσουν να ενταχθεί η Ουκρανία στο ΝΑΤΟ και να εγκαταστήσουν επιθετικά στρατηγικά όπλα του ΝΑΤΟ στα σύνορά της με τη Ρωσία. Επιτυγχάνοντας αυτούς τους δύο στόχους, θα είχαν τη δυνατότητα να ελέγξουν απόλυτα τη διαχείριση της διέλευσης του ρωσικού φυσικού αερίου στη Δύση.
Η πολιτική αστάθεια: Ωστόσο η Ρωσία, ενεργούσα και αυτή με την ίδια λογική της υπερδύναμης, προσπαθούσε να επηρεάζει τις πολιτικές αποφάσεις της ουκρανικής κυβέρνησης σύμφωνα και με τις δικές επιλογές. Αυτό, ενώ το κατάφερνε παλιότερα, το απώλεσε την τελευταία δεκαετία, μπαίνοντας μάλιστα και σε ισχυρές διενέξεις με τις εκάστοτε ουκρανικές κυβερνήσεις. Στις τελευταίες πολιτικές κινήσεις της Ρωσίας εντάσσεται η προσάρτηση της περιφέρειας της Κριμαίας το 2014 και η βοήθεια προς τις κινήσεις αυτονομίας της περιφέρειας του Ντονμπάς. Δυστυχώς, όμως, η Δημοκρατία στην Ουκρανία, που είχε έρθει στις αρχές της δεκαετίας του ’90, δεν μπόρεσε να πορευτεί σε στέρεες βάσεις, και υποθέσεις διαφθοράς συνεχώς ταλαιπωρούσαν το πολιτικό της σύστημα. Συχνές ήταν επίσης τόσον οι αλληλοκατηγορίες μεταξύ των κομμάτων όσον και οι έντονες διενέξεις τους, ώστε κάποια να χαρακτηριστούν ως πολιτικοί σχηματισμοί εκτός νόμου. Η αδυναμία θεσμικής κατοχύρωσης των κομμάτων γίνεται φανερή και στις τελευταίες προεδρικές εκλογές του 2019, όπου στον πρώτο γύρο συμμετείχαν 39 υποψήφιοι ως πρόεδροι. Από την πολιτική αυτή αδυναμία της κοινωνίας της Ουκρανίας προσπαθούσαν να επωφεληθούν και οι δύο υπερδυνάμεις ώστε να ευοδωθούν τα δικά τους σχέδια. Επιπλέον αδυναμία του πολιτικού συστήματος της Ουκρανίας ήταν να ελέγξει και να αποτρέψει τη δημιουργία παραστρατιωτικών ακροδεξιών οργανώσεων που δρούσαν στη νοτιοανατολική της περιοχή κυρίως, όπως το περιβόητο παραστρατιωτικό τάγμα “ΑΖΟΦ”.
Η εκληφθείσα απειλή από τη Ρωσία: Με αφορμή τη φημολογούμενη επικείμενη ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και ό,τι άλλο θα ακολουθούσε αυτή την ενέργεια, η Ρωσία εισέβαλε στα εδάφη της Ουκρανίας, απόλυτα αδικαιολόγητα, ως κατακτητής. Σίγουρα θα υπήρχε ειρηνικός τρόπος ώστε να καταφέρει να αποτρέψει αυτά που φοβόταν για την ασφάλειά της, και έτσι να μην επιχειρήσει την εισβολή και τον πόλεμο. Από την άλλη μεριά και η κυβέρνηση της Ουκρανίας δεν ενήργησε και με τον πλέον σοφό τρόπο, αφού δεν εκτίμησε τον κίνδυνο που θα προέκυπτε από την ισχύ και την ωμότητα του αντιπάλου. Επιπλέον, η ουκρανική κυβέρνηση, από τις λανθασμένες της εκτιμήσεις, ήλπιζε ότι θα της προσέφεραν ισχυρή στρατιωτική βοήθεια οι χώρες και οι πολιτικές δυνάμεις που την είχαν ενθαρρύνει να κρατήσει αυτή την ίσως και αδιάλλακτη στάση απέναντι στις προειδοποιήσεις της Ρωσίας. Εκτιμούμε λοιπόν ότι οι ευθύνες για τις δραματικές εξελίξεις από πλευράς Ουκρανίας βαραίνουν την κυβέρνησή της που ενήργησε με ανικανότητα και πρωτοφανή απειρία.
Το πολεμικό θέατρο: Το τελικό λοιπόν αποτέλεσμα, όπως ήδη έχει διαμορφωθεί, είναι μια τεράστια χώρα σε κατάσταση βομβαρδισμένου τοπίου. Μέχρι στιγμής έχουν καταστραφεί πολλές από τις βασικές υποδομές της χώρας, κόστους πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ, και οι συνεχιζόμενες καταστροφές δεν είναι γνωστό πού θα φτάσουν. Συγχρόνως, αν και δεν υπάρχουν συχνές επίσημες ανακοινώσεις, και οι δύο πλευρές μετρούν μερικές εκατοντάδες ή και χιλιάδες νεκρούς και πολύ περισσότερους τραυματίες. Ακόμη, σε πολλά δισεκατομμύρια θα ανέρχονται και οι καταστροφές σε ιδιωτικές εγκαταστάσεις, κατοικίες, επαγγελματικούς χώρους, βιοτεχνίες, εργοστάσια, αγροκτήματα και άλλα. Ό,τι δηλαδή, με πολύ κόπο και προσπάθεια τόσα και τόσα χρόνια, προσπαθούσε ο ουκρανικός λαός να δημιουργήσει για να καλυτερέψει τη ζωή του είναι τώρα πια ένας σωρός από κατεστραμμένα ερείπια.
Ελέφαντες και βατράχια: Προσπαθώντας να ερμηνεύσουμε το γιατί έφτασαν οι δύο αυτές χώρες να αλληλοσπαράσσονται, καταλήγουμε στο εξής: Ό,τι σήμερα συμβαίνει, είναι αποτέλεσμα της τακτικής της σύγκρουσης συμφερόντων, που επέλεξαν οι δύο υπερδυνάμεις. Όμως η σύγκρουση αυτή έχει πολύ πιο δυσάρεστες επιπτώσεις σε έναν τρίτο λαό που δευτερευόντως σχετίζεται με την κύρια αυτή σύγκρουση των ισχυρών, τον ουκρανικό λαό. Αυτό εξάλλου είναι έξω από τις δικές του δυνάμεις, δηλαδή το να συμμετέχει σε μια τέτοια διένεξη γιγάντων. Και αλήθεια πώς θα μπορούσε να συμμετέχει σε μια τέτοια σύγκρουση, αφού δε διαθέτει ούτε το 1/10 ή ίσως και το 1/20 της δικής τους πολεμικής μηχανής! Όμως δυστυχώς δεν πρυτάνευσε η λογική στις αποφάσεις της ουκρανικής κυβέρνησης, αλλά η πολιτική ανωριμότητα και ίσως οι υφέρπουσες εθνικιστικές διενέξεις. Δεν πρέπει επίσης να μας διαφεύγει και το ότι σχεδόν το σύνολο του πολεμικού εξοπλισμού της Ουκρανίας, όπως τανκς, τεθωρακισμένα, αεροπλάνα, όπλα, πύραυλοι και ό,τι άλλο διαθέτουν, είναι ρωσικής κατασκευής και άρα η συντήρησή τους είναι απόλυτα εξαρτημένη από τη ρωσική πολεμική βιομηχανία. Ο μόνος πολεμικός εξοπλισμός που διαθέτουν οι Ουκρανοί μη ρωσικής κατασκευής είναι ένας στόλος από drones τα οποία έχουν προμηθευτεί από την Τουρκία, και τα οποία βέβαια είναι επιθετικά και όχι αμυντικά στρατιωτικά συστήματα. Αλήθεια πώς είναι δυνατόν να μην υπήρχε η δυνατότητα να μπορεί να προβλεφθεί η τραγική για αυτούς κατάληξη! Για το ποια εικόνα υπάρχει σήμερα στην Ουκρανία, έρχεται στη μνήμη μας η περιγραφή άγνωστου παρατηρητή-ιστορικού της εποχής των αγώνων των Κρητών για την ανεξαρτησία τους από τους Οθωμανούς. Κατά τη χαρακτηριστική του αυτή περιγραφή, μετά τη λήξη της Επανάστασης του 1821 στη Κρήτη, το νησί ήταν γεμάτο από «ερείπια και χήρες», αφού οι άνδρες είχαν πέσει στον βωμό του εθνικοαπελευθερωτικού τους αγώνα. Προσπαθώντας λοιπόν να φανταστούμε όλα τα “δύσκολα κι ανείπωτα” που σε λίγες ημέρες θα έχουν συμβεί στην Ουκρανία, μόνο με μια παλιά αφρικάνικη παροιμία θα μπορούσαν να αποδοθούν! Όταν στον βάλτο μαλώνουν οι ελέφαντες, την πληρώνουν τα βατράχια!
* Ο Γιώργος Ουρανός είναι ψυχολόγος, πρώην διοικητής του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Σούδας.
Φωτογραφία ΑΠΕ-ΜΠΕ
