Το παρόν κείμενο συμπολιτεύεται το κλίμα των ημερών, που επιβάλλει την αποκλιμάκωση εντάσεων, απ’ όπου και αν προέρχονται αυτές.
*Του Πέτρου Ι. Μηλιαράκη
Άλλωστε, το «κλίμα» των ημερών επιβάλλει αναστοχασμούς γενικότερων προβληματισμών. Με την αίσθηση αυτή γράφεται το παρόν κείμενο.
Η επιστήμη προσφέρει μοναδικό έργο
Μην εκπλαγεί ο αναγνώστης! Το ζήτημα που αναδεικνύεται, μέσα στην πρωτοτυπία του, απαιτεί ιδιαίτερους επαίνους, διότι λόγιοι Κρήτες επιμελήθηκαν δύο σημαντικότατων εκδόσεων που απασχολούν με την αξία και την πρωτοτυπία τους το παρόν κείμενο. Ειδικότερα υπ’ όψιν τα εξής:
Α) Τον Αύγουστο του 2021, εκδόθηκε από τον Σύλλογο Ανάδειξης Αρχαιοτήτων, Ιστορίας & Πολιτισμού Ιεράπετρας “ΙΕΡΑΠΥΤΝΑ - IERAPYTNA”, με την καλλιτεχνική επιμέλεια του Θεόδωρου Μανουσάκη, τη φιλολογική επιμέλεια του Εμμανουήλ Κουρμουλάκη, την ηλεκτρονική επεξεργασία κειμένων, φωτογραφιών και εξωφύλλων του Θεόδωρου Μανουσάκη και υπό την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης, το σημαντικότατο έργο “ΤΑΔΕ ΣΥΝΕΘΕΝΤΟ ΙΕΡΑΠΥΤΝΙΟΙ...”.
Β) Στο έργο αυτό καταγράφονται και μεταφράζονται από τον Άγγελο Χανιώτη, καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον, την Παναγιώτα Βλαχάκη, φιλόλογο και υποψήφια διδάκτορα του Τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και τον Εμμανουήλ Μαρινάκη, διδάκτορα Αρχαίας Ιστορίας και μεταδιδακτορικό ερευνητή του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, όλες οι συμφωνίες της αρχαίας Ιεράπυτνας.
Οι πρώτοι κανόνες δημοσίου διεθνούς δικαίου
Οι Συνθήκες των Ιεραπυτνίων - ως οιονεί διεθνείς Συνθήκες - μετά τη μετάφρασή τους στα Νεοελληνικά, καταγράφονται στο εν λόγω έργο κατά χρονολογική σειρά ως εξής:
- Η Συνθήκη ισοπολιτείας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Πραισίων, αρχές 3ου αι. π.Χ.
- Η Συνθήκη μεταξύ Ιεραπυτνίων και του βασιλιά Αντίγονου, περ. 250-200 π.Χ.
- Η Συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Ιεραπυτνίων και του βασιλιά Σελεύκου Β’, μεταξύ 246-225 π.Χ.
- Η Συνθήκη ισοπολιτείας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Αρκάδων, περ. 227/21 π.Χ.
- Η Συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Ιτανίων, περ. 219-204 π.Χ.
- Η Συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Απτεραίων, τέλος 3ου αι. π.Χ. [περ. 216-200 (;) π.Χ.].
- Η Συνθήκη μεταξύ Ιεραπυτνίων και Λατίων, τέλος 3ου αι. π.Χ. [περ. 216-200 (;) π.Χ.].
- Η Συνθήκη ισοπολιτείας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Ιτανίων, τέλος 3ου αι. π.Χ.
- Η Συνθήκη μεταξύ Ιεραπυτνίων και Πραισίων, τέλος 3ου αι. π.Χ.
- Η Συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Γορτυνίων, Ιεραπυτνίων και Πριανσέων, λίγο μετά το 205 π.Χ.
- Η Συνθήκη ισοπολιτείας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Πριανσέων, λίγο μετά το 205 π.Χ.
- Η Συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Λυττίων, λίγο μετά το 205 π.Χ.
- Η Συνθήκη ισοπολιτείας μεταξύ Ιεραπυτνίων και μιας άγνωστης (απροσδιόριστης), 3ος/2ος αι. π.Χ. (πιθανόν περί το 205 π.Χ.).
- Η Συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Ροδίων, 200-197 π.Χ.
- Η Συνθήκη μεταξύ κρητικών πόλεων και του βασιλιά Ευμένη Β’ της Περγάμου, 183 π.Χ.
- Η Συνθήκη ισοπολιτείας μεταξύ Ιεραπυτνίων και μιας περιφερειακής-εξαρτημένης κοινότητας, 2ος αι. π.Χ.
- Η Συνθήκη μεταξύ Ιεραπυτνίων και Κνωσίων, μετά το 145 π.Χ. και
- Η Συνθήκη συμμαχίας και ισοπολιτείας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Λατίων, 111/110 π.Χ.
Η δωρική Κρήτη στην Ελληνιστική Εποχή
Γ) Σημαντικότατο μέρος του ομολογουμένως αξιοθαύμαστου έργου συνιστά αναμφίβολα και η σχετική μελέτη του Ιωάννη Μαρκάκη, εφέτη Διοικητικών Δικαστηρίων (Δ.Δ.), αναφορικά με «Το δημοκρατικό έρεισμα των Συνθηκών των Ιεραπυτνίων» και τις «Αλησμόνητες λέξεις των Προγόνων μας». Όπως αναφέρεται στη μελέτη αυτή, «οι πραγματευόμενες στο παρόν βιβλίο συνθήκες διακρίνονται σε συνθήκες συναφθείσες από την Ιεράπυτνα αφενός με κρητικές πόλεις και αφετέρου με ξένες δυνάμεις. Η πρώτη των ανωτέρω κατηγοριών συνθηκών περιλαμβάνει δεκαεπτά (17) συνθήκες, με περιεχόμενο είτε αμιγώς τη συμμαχία (στρατιωτική συνεργασία) ή τη διευθέτηση των συνόρων ή την παραχώρηση ισοπολιτείας και μεμονωμένων αυτοτελών δικαιωμάτων (κοινωνικοοικονομικών) είτε μικτό, ενώ η δεύτερη ολιγάριθμη κατηγορία περιλαμβάνει τέσσερις (4) συνθήκες με αντικείμενο μόνο τη στρατιωτική συνεργασία».
Αναλύεται δε λεπτομερώς πως «η απομονωμένη δωρική Κρήτη των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων βρέθηκε απρόσμενα σε κεντρική θέση στον μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου διαμορφωθέντα κόσμο της ελληνιστικής εποχής (323 π.Χ., έτος θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, έως 67 π.Χ., έτος κατακτήσεως της Κρήτης από τους Ρωμαίους), με το κέντρο βάρους του στην Ανατολή. Τούτο οφείλεται αφενός στη γεωγραφική θέση της Κρήτης, κειμένης σ’ έναν νευραλγικής σημασίας κόμβο των ναυτικών συγκοινωνιών της εποχής αυτής, και αφετέρου στο ότι η Κρήτη με τη δωρική-στρατιωτικής της οργάνωσης, την κατά του Πλάτωνα πολιτεία στρατοπέδου, συνιστούσε την κυριότερη, για όλους τους στρατούς του ελληνιστικού κόσμου, πηγή μισθοφόρων στρατιωτών (ιδίως τοξοτών), δεδομένου και του κατά την ίδια εποχή ισχυρού ναυτικού της. Συνεπεία τούτων, η Κρήτη προσείλκυσε την Ελληνιστική Εποχή το ζωηρό ενδιαφέρον των ξένων δυνάμεων της εποχής αυτής, ιδίως των μεγάλων δυνάμεων των ελληνιστικών βασιλείων των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο, των Σελευκίδων στη Συρία και των Αντιγονιδών στη Μακεδονία, εν συνεχεία δε, κατά τα τέλη του 3ου π.Χ. αιώνα και τις αρχές του 2ου π.Χ. αιώνα, της Ρώμης».
Επισημείωση ιδιαίτερου ενδιαφέροντος
Ταυτοχρόνως, από τον Ιωάννη Μαρκάκη τονίζεται το άκρως ενδιαφέρον για τον αναγνώστη που επιθυμεί να εμβαθύνει στη νομική επιστήμη το ότι «στην ελληνιστική αυτή περίοδο ανάγεται μεγάλος αριθμός επιγραφών συνάψεως συνθηκών αφενός μεταξύ των κρητικών πόλεων και αφετέρου μεταξύ των κρητικών πόλεων και των ξένων δυνάμεων, όπως οι πραγματευόμενες στο παρόν βιβλίο συνθήκες, οι οποίες χαρακτηρίζονται με τη σύγχρονη ορολογία ως διακρατικές, εφόσον τα συμβαλλόμενα μέρη συνιστούσαν κρατικούς σχηματισμούς και οι θεσπιζόμενοι μ’ αυτές κανόνες είχαν δεσμευτική ισχύ», έτσι ώστε «να θεωρηθούν ως προδρομική μορφή του δημοσίου διεθνούς δικαίου».
Κρίσιμο σημείο βιβλιογραφικής αναφοράς και παραπομπής
Στο σημείο αυτό κρίσιμο και χρήσιμο είναι να παραπέμψουμε σε μία διαφορετική και εξίσου μοναδικά αξιόλογη μελέτη του Ιωάννη Μαρκάκη, που αφορά στο έργο του: “αδʼ έϝαδε έβαδε πόλι. Η κρητική-δωρική πολιτειακή τάξις” (το σύγγραμμα αυτό εκδόθηκε από τις εκδόσεις “ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ”).
Στο έργο αυτό ο εμπερίστατος Ιωάννης Μαρκάκης αναλύει τη βασική πολιτειακή διάρθρωση της δωρικής Κρήτης. Στις σελίδες δε 29 και επ. ο Ιωάννης Μαρκάκης προβαίνει σε μία λεπτομερή αναφορά στην οργανωτική δομή της δωρικής Κρήτης, με αφετηρία τα εξής:
«Κατά τον Αριστοτέλη (“Πολιτικά” 1272a8-9), στη δωρική Κρήτη ίσχυε ο θεσμός της βασιλείας, καταργηθείς εν συνεχεία, χωρίς να αναφέρεται από τον Αριστοτέλη πότε ακριβώς ανετράπη... Η εξάλειψη της βασιλείας στη δωρική Κρήτη ή στο μεγαλύτερο μέρος της οριοθετείται μάλλον περί το τέλος της αρχαϊκής εποχής, οπότε, πιθανότατα, είχε ολοκληρωθεί ο μετασχηματισμός των φυλετικών κοινωνιών της Κρήτης σε πόλεις-κράτη, παρά τον σημαντικό, όπως θα εκθέσουμε παρακάτω, πολιτειακό ρόλο των φυλών στη δωρική Κρήτη».
Σε σχέση, όμως, με τα προαναφερθέντα, σημειώνεται ειδικώς από τον συγγραφέα ότι «δεν πρόκειται περί βασιλέως αλλά περί ανωτάτου άρχοντος (Ψιλάκης 1910, 233-234)».
Ως κατακλείδα
Οι προαναφερόμενες κρίσιμες μελέτες αποδεικνύουν ότι το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο έχει μεγαλύτερο ιστορικό βάθος απ’ ό,τι παρουσιάζεται στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία.
Οι προαναφερόμενες δύο εκδόσεις: α) “ΤΑΔΕ ΣΥΝΕΘΕΝΤΟ ΙΕΡΑΠΥΤΝΙΟΙ...” και β) “αδʼ έϝαδε έβαδε πόλι. Η κρητική-δωρική πολιτειακή τάξις”, πέραν του ότι ως πονήματα θα πρέπει να βραβευτούν από την Ακαδημία Αθηνών, επιβάλλεται να ερεθίσουν τους ιστορικούς, καθόσον η Κρήτη στη μακραίωνα ιστορία της ως κεντρικό σημείο αναφοράς της Μεσογείου αφορά πολιτισμό και ιστορία, που - μεταξύ των άλλων - παραπέμπουν σε προοίμια διαμόρφωσης κανόνων του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου. Προδήλως βέβαιο είναι δε - ως παραδείγματα - ότι: οι Συνθήκες α) μεταξύ Ιεραπυτνίων και Λατίων, στο τέλος του 3ου αι. π.Χ. [περ. 216-200 (;) π.Χ.] και β) μεταξύ κρητικών πόλεων και του βασιλιά Ευμένη Β’ της Περγάμου, το 183 π.Χ., συνεπάγονται νομικοπολιτικό πολιτισμό της περιόδου, που επιβάλλεται να διερευνηθεί. Η πρόκληση προς την επιστήμη είναι ενεστώσα!..
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC - EU).
Φωτογραφία αρχείου Unsplash
