Η χαρά μου δεν περιγράφεται όταν δέχομαι ένα βιβλίο γραμμένο από έναν φίλο και μάλιστα από ένα δάσκαλο, καταξιωμένο στον χώρο της συνεχούς μάθησης, της έρευνας, της επιστημονικής εμβρίθειας, της ανύσταχτης δοχής και παροχής γνώσεων, διδακτικού ήθους και προσφοράς.
*Του Ευάγγελου Παχυγιαννάκη
Αυτό ένιωσα παίρνοντας στα χέρια μου το νέο πόνημα του φίλου δασκάλου κ. Μανόλη Κ. Μακράκη με τίτλο “Ιστορία της Κρήτης” (για σχολική χρήση), γραμμένο με προσοχή, επιμέλεια κι αρμοδιότητα πάνω στο κρίσιμο θέμα της Ιστορίας. Όταν το πήρα στα χέρια μου το ασπάστηκα, το διάβασα, το μελέτησα, το χάρηκα, και το κανάκεψα σαν να ήταν δικό μου παιδί.
Και εξομολογούμαι: Όταν δίδασκα στο Λύκειο συνειδητοποίησα τη στοιχειώδη έλλειψη των μαθητών σε θέματα ιστορικής γνώσεως της περιοχής μας, όχι μόνο των πρώτων περιόδων της Ιστορίας (αν και μόνο το όνομα της πόλεως θα έπρεπε να κεντρίσει το ενδιαφέρον τους), αλλά και των τελευταίων, εννοώ από την Ενετοκρατία, Τουρκοκρατία και εντεύθεν χρόνων, των οποίων τεκμήρια βρίσκονται κοντά μας, ψηλαφητά. Τότε διορίστηκε στο νεοσύστατο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο ένας φίλος μου (1964), επί Παπανούτσου. Το 1967 απελύθη από τη Δικτατορία. Το ’75 απεκατεστάθη με τον βαθμό του συμβούλου, καθώς και το ’83-84 πάλι διορίστηκε ειδικός σύμβουλος στο ΥΠΕΠΘ.
Του είπα, λοιπόν, τη διαπίστωση και τον πόνο μου για την έλλειψη διδασκαλίας της τοπικής Ιστορίας στο σχολείο, Κρητικός δε και ο ίδιος, συμφώνησε. Το θέμα ήταν να ενταχθεί στη διδακτέα ύλη της γενικής Ελληνικής Ιστορίας και η Ιστορία της Κρήτης. Τώρα, γιατί δεν ετελεσφόρησε το αίτημά μας αυτό, ούτε γνωρίζω ούτε θέλησα να μάθω. Ξέρω, όμως, ότι καρπός αυτού του εσωτερικού μου καημού υπήρξε το μικρό πόνημά μου “Ο Ιερός Κλήρος της Εκκλησίας Κρήτης στην Επανάσταση του 1821”.
Γι’ αυτό, τώρα, που είδα πραγματοποιημένη μια παλιά μου επιθυμία, προσλαμβάνω αγαπητικά και με λαχτάρα το πνευματικό αυτό παιδί του φίλου μου ως δικό μου παιδί, έστω και... εξ αγχιστείας!
Πέρα, όμως, από την προσωπική συναισθηματική φόρτιση, το βιβλίο της Ιστορίας της Κρήτης, για σχολική χρήση, του δασκάλου Μανόλη Μακράκη, «είναι γραμμένο σύμφωνα με τις παιδαγωγικές, διδακτικές και μαθησιακές αρχές», όπως σημειώνει ο συγγραφέας στο προλογικό του σημείωμα. Αλλ’ εκτός τούτων, έχει όλες τις αρετές του Έλληνα λόγιου, της επιστημονικής σκέψης, της μεθοδικής διατάξεως του κειμένου, του διδακτικού ύφους και της εποπτικής χάριτος, που είναι σημαντικά στοιχεία για την ευκολία της αποδοχής και πρόσληψης των γνώσεων από τους μαθητές στην ηλικία των οποίων απευθύνεται.
Το βιβλίο είναι διαρθρωμένο σε πέντε ενότητες:
* Ενότητα Α’: Ο Μινωικός Πολιτισμός, οι κρητικές πόλεις ως τα Ελληνιστικά χρόνια, η Κρήτη στα Ελληνιστικά χρόνια, το “Κοινό των Κρητών”. Ρωμαϊκά Χρόνια: Οι Ρωμαίοι κατακτούν την Κρήτη. Διακυβέρνηση της Κρήτης από τους Ρωμαίους και έργα των Ρωμαίων στην Κρήτη.
* Ενότητα Β’: Η α’ Βυζαντινή περίοδος (330-824). Η Αραβοκρατία (824-961). Η β’ Βυζαντινή περίοδος (961-1204).
* Ενότητα Γ’: Η Βενετοκρατία στην Κρήτη (1211-1669). Το διοικητικό σύστημα των Βενετών, η κρητική κοινωνία - κοινωνικές τάξεις, δοκιμασίες του πληθυσμού, πειρατικές επιδρομές, τα οχυρωματικά έργα των Βενετών. Η εκπαίδευση κατά τη Βενετοκρατία. Κρητική Αναγέννηση. Ο Κρητικός πόλεμος (1645-1669).
* Ενότητα Δ’: Η Κρήτη υπό την οθωμανική κυριαρχία (1669-1898). Διοικητική διαίρεση, φορολογία, καταπιέσεις, εξισλαμισμοί, γενίτσαροι και χαΐνηδες, Τουρκοκρήτες, κρυπτοχριστιανοί. Η Επανάσταση του Δασκαλογιάννη, η Επανάσταση του 1821, η Κρήτη υπό αιγυπτιακή κατοχή (1830-1840), η περίοδος της ειρήνης (1841-1866). 1866, το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, οι μάχες στο Οροπέδιο Λασιθίου. Ο Οργανικός Νόμος, το τέλος του αγώνα. Η Επανάσταση του 1878 και η Σύμβαση της Χαλέπας. Η εικοσαετία 1878-1897 και η Επανάσταση του 1897.
* Ενότητα Ε’: Η περίοδος της Αυτονομίας 1898-1908 και 1908-1913. Η πορεία προς την Ένωση. Η εκπαίδευση στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και της Κρητικής Πολιτείας (1669-1913). Η Μάχη της Κρήτης και η αντίσταση κατά των κατακτητών (1941-45).
Όλα τα κείμενα είναι γραμμένα σε απλή καταληπτή γλώσσα, διατηρώντας όλη την ομορφιά του πλούτου των νοημάτων και της καθαρότητας της χαριτωμένης ελληνικής γλώσσας, που τρέφει και ζωογονεί τον αναγνώστη.
Όπως γνωρίζουν οι διδάσκαλοι όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, στο μάθημα της Ιστορίας, ως εκ της φύσεώς του, δηλαδή την ενασχόλησή του με το παρελθόν, χρησιμοποιούνται ποικίλες μέθοδοι για την προσέγγιση των μαθητών, οι οποίοι ζουν και κινούνται στο παρόν γι’ αυτό και επαφίεται στην ευφυΐα του διδασκάλου η εύρεση τρόπων και μεθόδων προσέγγισης του καθενός από τους μαθητές χωριστά, για την κατανόηση των αφηρημένων εννοιών, όπως ο χρόνος και η εποχή όπου διαδραματίστηκαν τα εξιστορούμενα γεγονότα και οι συνθήκες οι οποίες τα επέβαλαν.
Όπως και τα άλλα μαθήματα, έτσι το μάθημα της Ιστορίας στοχεύει όχι στη μετάδοση της απλής ιστορικής γνώσης, αλλά και στην καλλιέργεια της ιστορικής σκέψης τού μαθητή και, επειδή ο μαθητής δεν πρέπει να λειτουργεί μόνο ως αποδέκτης ιστορικών γνώσεων, αλλά και ως παραγωγός της Ιστορίας, είναι ανάγκη να συνεργεί στην αναπαραγωγή του παρελθόντος, ώστε να κατακτήσει τις γνώσεις και τα μέσα και να καλλιεργήσει την κριτική του σκέψη, που τον οδηγεί στη δημιουργία του μέλλοντος, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, με πρωταρχικό στόχο τη δημιουργία εθνικής-συλλογικής συνειδήσεως.
Το βιβλίο του κ. Μακράκη έχει όλα τα πλεονεκτήματα που μπορούν να οδηγήσουν τους αναγνώστες του (όχι μόνο τους μαθητές) στην κατάκτηση της ιστορικής γνώσεως της Κρήτης, αλλά συγχρόνως και τα προτρεπτικά εχέγγυα για τους μαθητές ώστε να διαμορφώσουν κριτική σκέψη, διά της οποίας μπορούν να συνειδητοποιήσουν ότι ο σύγχρονος κόσμος αποτελεί συνέχεια του παρελθόντος και συνδέεται άμεσα με τη ζωή και την ιστορία τους με απώτερο στόχο την οικοδόμηση εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας. Και όλα αυτά περιέχονται δυνάμει στο βιβλίο, με την πληθώρα του εποπτικού υλικού που τους προσφέρει: Πλούσια βιβλιογραφία, πλήθος εικόνων και φωτογραφιών από μουσεία και ιδιωτικές συλλογές και ερμηνεία τοπωνυμίων και ιδιωματικών λέξεων σε ξεχωριστό Γλωσσάρι κάθε κεφαλαίου.
Επίσης, η παράθεση αποσπασμάτων από Κώδικες, μικρογραφίες χειρογράφων, χαρτογραφήσεις περιηγητών και σημειώσεις, φωτογραφίες ψηφιδωτών, γκραβούρες, αποσπάσματα εφημερίδων και κείμενα διακεκριμένων ιστορικών και λογοτεχνών όπως των: Ζαμπέλιου, Δετοράκη, Χρ. Μαλτέζου, Γιαλουράκη, Καζαντζάκη και πολλών άλλων καθιστούν την ανάγνωση του βιβλίου ευχάριστη και καρποφόρα.
Όλα αυτά προσφέρονται από τον συγγραφέα ως σταλαγματιές γνώσεως και αγάπης προς τα παιδιά που του εμπιστεύτηκε το Γένος μας και ως μόχθος και χρέος στη γη που τον γέννησε, την Κρήτη. Βασικός στόχος της διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας της Κρήτης είναι, νομίζομε, η γνωριμία της νέας γενιάς με την ιστορική πορεία του πολύπαθου νησιού μας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, με αγκάλιασμα την ευρύτερη παγκόσμια Ιστορία, συνειδητοποιώντας τη συνθετότητα της κοινωνίας κάθε εποχής - εντοπίζοντας αιτίες και αποτελέσματα - μέσα από τη σύλληψη της έννοιας του ιστορικού χρόνου και τον κριτικό έλεγχο των ιστορικών πηγών.
Κλείνοντας τη σύντομη παρουσίαση του βιβλίου, θα λέγαμε ότι όλος ο εορτασμός των διακοσίων ετών από την έναρξη της Επαναστάσεως του 1821, ακόμη κι αν έγινε όπως έγινε με αρκετές ενστάσεις του λαού, καλώς έγινε, αφού μας έδωσε έναν καρπό γεμάτο από ιστορική γνώση και επίγνωση μιας φλεγόμενης καρδιάς ενός φλογερού διδασκάλου: την “Ιστορία της Κρήτης, για σχολική χρήση” του πολυαγαπητού μας Μανόλη Μακράκη, γιατί, πέραν των άλλων, μας βοηθά να ιχνηλατήσομε την ανήσυχη ιστορική πορεία του τόπου μας με βήματα διακριτικά σε ώρες που η σκοπιμότητα της ιστορικής γνώσεως οδεύει σε δρόμο αναιδούς απομυθοποίησης του πνευματικού μας βίου.
Ευχόμαστε το βιβλίο να είναι καλοτάξιδο και χωρίς εμπόδια, για να εκπληρώσει τον σκοπό για τον οποίο γράφηκε και να βρει τη θέση του στις απλές, αγεώργητες καρδιές των μαθητών. Αυτή θα είναι και η χαρά και η τιμή και η πληρωμή του μοχθήσαντος συγγραφέα Δασκάλου.
* Ο Ευάγγελος Παχυγιαννάκης είναι Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου.
Φωτογραφία αρχείου Pexels
