Το Δίκαιο της Θάλασσας αποτελεί κλάδο του Διεθνούς Δικαίου και ρυθμίζει τις σχέσεις των κρατών στον θαλάσσιο χώρο.
*Του Αριστείδη Κολετζάκη
Το Δίκαιο της Θάλασσας εξελίχθηκε ιστορικά μέσα από τη διαμάχη της αντίληψης περί ελευθερίας επί των θαλασσών, η οποία στη λατινική γλώσσα αποδίδεται ως «mare liberum», και της αντίληψης περί αποκλειστικής κυριαρχίας επί των θαλασσών, η οποία στη λατινική γλώσσα αποδίδεται ως «mare clausum». Επί της ουσίας, η αποκρυστάλλωση αυτού του κλάδου του Διεθνούς Δικαίου αποτελεί έναν συμβιβασμό των δύο προαναφερθεισών αντιλήψεων.
Η κωδικοποίηση των κανόνων του Δικαίου της Θάλασσας υπήρξε μία χρονοβόρα προσπάθεια διαβούλευσης μεταξύ των κρατών. Πιο συγκεκριμένα, κατά την τρίτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, η οποία εκκίνησε το 1973, επήλθε το 1982 η υπογραφή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Πλέον, η UNCLOS μετρά 168 συμβαλλόμενα μέρη, ενώ μεταξύ αυτών δε συμπεριλαμβάνονται οι ΗΠΑ, το Ισραήλ και η Τουρκία. Η UNCLOS αποκρυστάλλωσε και ρύθμισε - μεταξύ άλλων - το φλέγον ζήτημα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Το κρίσιμο, όμως, εναρκτήριο βήμα για τη θεμελίωση της ΑΟΖ είχε πραγματοποιηθεί μέσω της Διακήρυξης Τρούμαν το 1945, κατά την οποία ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ δήλωσε ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ θα ελέγχει τη δραστηριότητα σε θαλάσσιες περιοχές. όπου παραδοσιακά αλιεύουν οι πολίτες της.
Η ΑΟΖ ορίζεται από την UNCLOS ως η θαλάσσια ζώνη η οποία ευρίσκεται πέρα από την αιγιαλίτιδα ζώνη και δυνατόν να φτάσει έως και τα 200 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης. Το παράκτιο κράτος έχει το δικαίωμα να ασκεί συγκεκριμένα δικαιώματα επί της διακηρυγμένης και οριοθετημένης ΑΟΖ του, τα οποία αφορούν την έρευνα και την εκμετάλλευση των πόρων του βυθού και του υπεδάφους, την έρευνα και την εκμετάλλευση των ζώντων πόρων του βυθού, την οικονομικής φύσεως ενεργειακή εκμετάλλευση της θαλάσσιας ζώνης, την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, τη θαλάσσια επιστημονική έρευνα, όπως και την εγκατάσταση τεχνητών νήσων και κατασκευών. Σε αυτό το σημείο είναι αναγκαίο να καταστεί σαφές πως, όταν γίνεται λόγος για εξουσίες του παράκτιου κράτους επί της ΑΟΖ, τότε εκείνες αφορούν κυριαρχικά δικαιώματα, τα οποία είναι περιορισμένα και χαρακτηρίζονται από έναν ειδικό σκοπό λειτουργικής φύσης, και όχι αποκλειστική κυριαρχία, η οποία εμπερικλείει τη δυνατότητα άσκησης όλων των αρμοδιοτήτων του παράκτιου κράτους. Τέλος, είναι αναγκαίο να σημειωθεί πως ΑΟΖ διαθέτουν και τα νησιά.
Βάσει της UNCLOS, το παράκτιο κράτος διαθέτει τα προαναφερθέντα κυριαρχικά δικαιώματα, αλλά συγκεκριμένες ελευθερίες επί της ΑΟΖ του παράκτιου κράτους έχουν και τρίτα κράτη, όπως είναι η αλιεία, η ναυσιπλοΐα, η υπερπτήση και η τοποθέτηση υποβρύχιων καλωδίων. Το κρίσιμο στοιχείο αναφορικά με τα δικαιώματα των τρίτων κρατών συγκεντρώνεται στην απαίτηση πως, όταν τα ασκούν, οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τα κυριαρχικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους, δίχως να το παρεμποδίζουν από την άσκηση αυτών.
Σ’ αυτό το σημείο είναι αναγκαίο να σημειωθεί η έννοια του διεθνούς εθιμικού δικαίου, αφού εκείνο έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Το διεθνές εθιμικό δίκαιο συνεχίζει να διαδραματίζει καίριο ρόλο στις διακρατικές σχέσεις, παρά την υψηλού βαθμού κωδικοποίηση του Δικαίου της Θάλασσας, η οποία επήλθε τον 20ό αιώνα και αναβάθμισε τη θέση των διεθνών συνθηκών στις διακρατικές σχέσεις. Το διεθνές εθιμικό δίκαιο έλκει την ύπαρξη από τη σωρευτική ικανοποίηση δύο στοιχείων. Το πρώτο στοιχείο έγκειται στη συνεπή, ομοιόμορφη, εκτεταμένη, γενικευμένη και αντιπροσωπευτική κρατική πρακτική. Το δεύτερο στοιχείο έγκειται στην πεποίθηση δικαίου των κρατών, ότι ακολουθούν την κρατική πρακτική, θεωρώντας πως τούτο επιτάσσεται από συγκεκριμένη νομική υποχρέωσή τους. Οι πρόνοιες της UNCLOS - συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ρυθμίζουν την ΑΟΖ - αποτελούν διεθνές εθιμικό δίκαιο και ως εκ τούτου ακόμα και τα κράτη τα οποία δεν έχουν υπογράψει την UNCLOS - όπως είναι η Τουρκία, το Ισραήλ και οι ΗΠΑ - δεσμεύονται από τις πρόνοιές της.
*Ο Αριστείδης Κολετζάκης είναι απόφοιτος του Τμήματος Νομικής του δημόσιου Πανεπιστημίου Κύπρου.
