Η κοινωνιολογία του ποδοσφαίρου

Απόψεις
Η κοινωνιολογία του ποδοσφαίρου

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η εκάστοτε πολιτική, οικονομική και κοινωνική κατάσταση είναι σε σημαντικό βαθμό ανάλογη της βίας που παρατηρείται στα γήπεδα

Με αφορμή τα θλιβερά γεγονότα της 28ης Νοεμβρίου, που έλαβαν χώρα στο γήπεδο του ΠΑΟΚ στην Τούμπα, στο «ντέρμπι (derby) της Θεσσαλονίκης» ανάμεσα στον ΠΑΟΚ και στον Άρη, χρήσιμο είναι να λεχθούν τα παρακάτω, που αφορούν στην «κοινωνιολογία του ποδοσφαίρου».

*Γράφει ο Πέτρος Μηλιαράκης.

Εξαρχής, δε, διευκρινίζεται ότι το παρόν κείμενο δεν αφορά στο αγωνιστικό μέρος, αλλά στο «οπαδικό φρόνημα», όπως αυτό μπορεί να «εκτραπεί» σε ενέργειες που προσβάλλουν το πιο λαοφιλές άθλημα ανά την υφήλιο.

Το φαινόμενο αυτό (της Τούμπας της 28ης Νοεμβρίου), που, για να είμαστε δίκαιοι, χαρακτηρίζει οπαδούς και άλλων πολλών ομάδων, φέρει και πάλι στο προσκήνιο την παθογένεια του «χώρου του ποδοσφαίρου» στην Ελλάδα, που ασφαλώς δεν αφορά μόνο στη χώρα μας.

Τούτων δοθέντων επιβάλλεται να λεχθούν τα εξής:

Οι ιστορικές ρίζες...

Είναι ιστορικώς βέβαιον, σε βάθος χρόνου, ότι οι κοινωνίες οργάνωναν μεταξύ τους αγώνες, όπου οι εμπλεκόμενοι λάκτιζαν μια μπάλα (σφαίρα). Το αγώνισμα αυτό ήταν γνωστό στην Αρχαία Ελλάδα, στην Αυστραλία, στη Ρώμη, αλλά και στην Κίνα. Το ποδόσφαιρο, όμως, όπως σήμερα εννοείται και διεξάγεται σε αγωνιστικούς χώρους, επί τούτω και επί τούτο προορισμένους, έχει τις βάσεις του πριν από 170 περίπου χρόνια! Ωστόσο, έλαβε πιο οργανωμένο χαρακτήρα περί τα μέσα του 19ου αιώνα, οπότε «τυποποιήθηκαν» οι πρώτοι κανόνες και οργανώθηκαν Ομοσπονδίες ανά τις ηπείρους, καθώς μάλιστα συστάθηκε και Παγκόσμια Ομοσπονδία. Ωστόσο, άξιο επισημείωσης είναι ότι το ποδόσφαιρο δημιουργήθηκε από τις ελίτ στην Αγγλία και μεταφέρθηκε αργότερα και στις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις της βρετανικής κοινωνίας. Όμως, η εντυπωσιακή εξάπλωση του ποδοσφαίρου οφείλεται κυρίως στους Άγγλους ναυτικούς. Και τούτο γιατί η εμπορική δραστηριότητα και η ναυτιλία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας ήταν η αιτία το ποδόσφαιρο να γίνει γνωστό στις βρετανικές αποικίες και από εκεί να αποκτήσει δημοφιλία σε ολόκληρο τον κόσμο. Επίσης, η απλότητα των κανονισμών και οι προϋποθέσεις σωματότυπου συμμετοχής στο άθλημα είναι τέτοιες που ο οποιοσδήποτε (π.χ. ανεξαρτήτως ύψους - πράγμα που προκριματίζει την καλαθοσφαίριση), μπορεί να συμμετέχει στο «καινούργιο» αυτό άθλημα. Και αυτό ήταν και είναι ένας λόγος όχι μόνο δημοφιλίας, αλλά και εξάπλωσης του αθλήματος σε αγωνιστικές συναντήσεις που έχουν χαρακτήρα άλλοτε «τυπικό» και άλλοτε «άτυπο». Δηλαδή το ποδόσφαιρο διεξάγεται σε «αλάνες», αλλά και σε «επίσημους αγωνιστικούς χώρους».

Ο «επαγγελματισμός» ως προς τους «κανονισμούς»

Ειδικότερα ως προς τους κανονισμούς που καθορίζουν τους όρους διεξαγωγής του αθλήματος, παρά την απλότητά τους, θα πρέπει να σχολιαστεί ότι έχει διαμορφωθεί ένας «ιδιότυπος επαγγελματισμός» μέσω του οποίου εμφανίζονται «καθηγητές» ή «ειδικοί», οι οποίοι αναλαμβάνουν το «καθήκον» να εξηγούν τα «αυτονόητα» ή τα «αυταπόδεικτα».

Όταν, για παράδειγμα, μια «φάση» εμπίπτει στους κανόνες της απλής παρατήρησης, και αφορά τον πιο απλό κανόνα τον οποίο προσλαμβάνει και ο ανήλικος, νομίζω ότι συνιστά υπερβολή να εμφανίζονται επαΐοντες για να μας καθοδηγήσουν «τι» πρέπει να αποδεχτούμε. Είναι και αυτό μέρος του όλου φαινομένου. Το απολύτως ανάλογο ισχύει και για τον έχοντα την ευθύνη διεξαγωγής του αγώνα, τον διαιτητή, ο οποίος πολλές φορές υπερβαίνει το μέτρο, προσβάλλοντας και τον πιο καλόπιστο θεατή. Η παρατήρησή μου δε αυτή γίνεται με όλο τον σεβασμό στην άσκηση του επαγγέλματος οποιουδήποτε που «βιοπορίζεται» ως ειδικός ερμηνείας των φάσεων των απλούστατων κανονισμών που καθορίζουν τους όρους διεξαγωγής ενός ποδοσφαιρικού αγώνα, καθώς και αυτών που αναλαμβάνουν την ευθύνη διεύθυνσης και διεξαγωγής του αγώνα ως διαιτητές, παρατηρητές και ήδη VAR (Video Assistant Referee).

Η ιστορική καταγωγή των κανόνων

Ας επανέλθουμε, όμως, στην ιστορική καταγωγή τού ποδοσφαίρου και ως προς τους κανόνες που καθορίζουν τη διεξαγωγή του. Οι «βασικοί κανόνες» του ποδοσφαίρου αφορούν στους «Κανόνες του Κέιμπριτζ», που καταρτίστηκαν για πρώτη φορά στην Πανεπιστημιούπολη του Κέιμπριτζ (Cambridge) το 1848. Είχαν δε μεγάλη επιρροή στην ανάπτυξη των επόμενων κανόνων του ποδοσφαίρου. Οι «Κανόνες του Κέιμπριτζ» γράφτηκαν στο Τρίνιτι Κόλετζ (Trinity College) του Κέιμπριτζ σε μια συνεδρίαση στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι από τα σχολεία Ίτον (Eton College), Χάροου (Harrow School), Ράγκμπι (Rugby School), Γουίντσεστερ (Winchester College) και Σριούσμπερι (Shrewsbury School).

Υπ’ όψιν δε ότι από το 1862 και έκτοτε το ποδόσφαιρο εξελίχθηκε πρωτίστως με βάση την αγγλική παράδοση, με κύρια αναφορά στη δημιουργία της Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας της Αγγλίας (The Football Association - The FA) το 1863, η οποία συνεδρίασε για πρώτη φορά το πρωί της 26ης Οκτωβρίου του 1863 στην ταβέρνα "Freemasons” (“Freemasons' Tavern”) στην Great Queen Street του Λονδίνου.

Από την παιδεία στην «οικονομία»

Το 1862, ο Τζον Τσαρλς Θρινκ (John Charles Thring), εκπαιδευτικός του σχολείου Uppingham School, επινόησε ένα σύνολο κανόνων, οι οποίοι αποκαλούνταν “The Simplest Game” ή “The Uppingham Rules”.

Οι κανόνες αυτοί απέβλεπαν στην τήρηση τάξης και ισότητας στους αγωνιστικούς χώρους - ζήτημα πάντοτε κρίσιμο για κάθε «αθλητικό γεγονός». Τούτων δοθέντων είναι πρόδηλο ότι το ποδόσφαιρο συνδυάστηκε με την ασφάλεια, τον πολιτισμό και την παιδεία. Μακάρι αυτή η ιστορική καταγωγή να αποτελέσει έμπνευση των πολιτικών και όλων των εμπλεκομένων στο κοινωνικό φαινόμενο του ποδοσφαίρου. Και τούτο γιατί στις ημέρες μας έχει μετακυλιστεί ο κοινωνικός χαρακτήρας του ποδοσφαίρου, ως ατομικού και κοινωνικού δικαιώματος, στον χώρο της εμπορευματοποίησης, του στοιχηματισμού και ακόμη-ακόμη των «στημένων αγώνων». Ενταύθα ας επισημειωθούν και τα εξής: Όπως έχει προεκτεθεί, το ποδόσφαιρο έχει τη βάση του στην αγγλική παιδεία, πράγμα άγνωστο στο ευρύ κοινό. Όμως, από την παιδεία το ζήτημα, πλέον, έχει όχι απλώς διολισθήσει, αλλά «εγκατασταθεί» στην οικονομία και μάλιστα σε επίπεδο εξυπηρέτησης μεγάλων συμφερόντων. Ήδη το 2016, ο συνολικός τζίρος του παγκόσμιου ποδοσφαίρου υπολογίζεται σε τρισεκατομμύρια ευρώ (λαμβανομένου υπ’ όψιν του στοιχηματισμού), ενώ ποδοσφαιρικές ομάδες, που ασφαλώς είναι ανώνυμες εταιρείες, διαχειρίστηκαν τζίρο δισεκατομμυρίων ευρώ. Ειδικότερα η Ρεάλ Μαδρίτης, η Μπαρτσελόνα, η Μπάγερν Μονάχου και η Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ το έτος 2015 κατέγραψαν «τζίρο» περίπου 2 δισεκατομμυρίων ευρώ. Έτσι, οι «σύλλογοι» σήμερα, και ήδη ΠΑΕ, διαθέτουν νομικές υπηρεσίες, τμήματα μάρκετινγκ και πωλήσεων, χρηματοοικονομικούς συμβούλους και επαγγελματίες μάνατζερ. Η αλλαγή αυτή άρχισε να πραγματοποιείται από τη δεκαετία του 1980, όταν οι μεγάλες πολυεθνικές αθλητικών ειδών (Nike, Adidas), οι βιομηχανικοί κολοσσοί (Matra) και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας μπήκαν αποφασιστικά στην αγορά του αθλητισμού. Η είσοδος αυτή προσέλκυσε και μεγάλους χορηγούς (Coca Cola, Mastercard κ.ά.), οι οποίοι αντιλήφθηκαν ότι μια νέα επικοινωνιακή πηγή τούς προσέφερε τεράστιες δυνατότητες επέκτασης των οικονομικών τους δραστηριοτήτων.

Το «οπαδικό φρόνημα» - Το «όπιον» του λαού

Κοινός τόπος στις ημέρες μας είναι ότι οι οπαδοί των ποδοσφαιρικών ομάδων δεν αντιδικούν ή δε δημιουργούν επεισόδια μόνο εντός των αγωνιστικών χώρων με βάση και μόνο το «οπαδικό φρόνημα», αλλά ενεργούν και ως «πολίτες οπαδοί» που εκλέγουν βουλευτές, δημάρχους επηρεάζουν κομματικά δεδομένα, ακόμα-ακόμα διεκδικούν και συμμετοχή σε πολιτικές εξελίξεις...

Ιδιαιτέρως το ποδόσφαιρο, σε συνθήκες καταπίεσης μιας κοινωνίας, είτε λόγω περιορισμού των πολιτικών δικαιωμάτων, είτε λόγω περιστολής των κοινωνικών δικαιωμάτων σε καθεστώς οικονομικής κρίσης, αποτελεί το «όπιον» του λαού, ώστε να αποπροσανατολίζεται από τα βασικά ζητήματα που αφορούν στη διακυβέρνησή του.

Ο όρος «φίλαθλος» αντικαθίσταται από το όρο «χούλιγκαν» (hooligan)

Ωστόσο ακόμη και σε συνθήκες ομαλού πολιτικού, κοινωνικού και οικονομικού βίου το «οπαδικό φρόνημα» είναι αρκετό για να εξάπτει τα πνεύματα και να παρεμβαίνει στην οικονομική και πολιτική ζωή ως «ομάδα πίεσης». Πρόδηλο είναι δε ότι στις ημέρες μας υπάρχει μια κλιμακούμενη βία που εκδηλώνεται κυρίως με βωμολοχίες στους αγωνιστικούς χώρους, αλλά και με επεισόδια εντός και εκτός των αθλητικών χώρων... Έτσι, όμως, ένας οπαδός μεταπίπτει στην κατάσταση ένας χούλιγκαν (hooligan). Η λέξη αυτή ερμηνευόμενη από την αγγλική γλώσσα αποδίδει τον όρο του «ταραξία», αλλά και του «αλήτη».

Το ατομικό επίτευγμα ως η μόνη αξία

Το φαινόμενο αυτό της παρατηρούμενης βίας στους ποδοσφαιρικούς αγώνες είναι πρωτίστως αντικείμενο έρευνας συνδυασμού επιστημών και κυρίως της νομικής, της εγκληματολογίας, της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας. Και τούτο γιατί η αποπροσωποποίηση των σχέσεων, η κοινωνική αναλγησία, η διάρρηξη του κοινωνικού ιστού, ο ανταγωνισμός, και η αναγνώριση του ατομικού επιτεύγματος ως της μόνης αξίας αφορούν μια βασική παράμετρο της παράνομης βίας, που δυστυχώς πολλές φορές παρατηρείται εντός και εκτός των αγωνιστικών χώρων. Με βάση τα προεκτεθέντα, ανακύπτει ζήτημα τού ότι η εκάστοτε πολιτική, οικονομική και κοινωνική κατάσταση είναι σε σημαντικό βαθμό ανάλογη της βίας που παρατηρείται στα γήπεδα. Ωστόσο, σε επίπεδο δημοκρατικής διακυβέρνησης, σεβασμού της αξιοπρέπειας του ατόμου και της καλώς εννοούμενης έννομης τάξης, θα πρέπει να υπάρξουν και ιδιαίτερα κατασταλτικά μέτρα που μπορούν αρχικώς να νουθετήσουν και σε δεύτερο χρόνο να αποτρέψουν εκδηλώσεις παράνομης βίας. Τα προαναφερόμενα δε καταγράφονται ενταύθα όχι μόνο από εύλογο ενδιαφέρον, αλλά και για την υπεράσπιση του κοινωνικού χώρου που αφορά στο «φαινόμενο του ποδοσφαίρου», πράγμα που ενδιαφέρει ευρύτερα την κοινωνία πρωτίστως ως πολιτιστικό αγαθό το οποίο υπερασπίζεται η έννομη και συνταγματική τάξη, σύμφωνα με το άρθρο 16 παράγραφος 9 του Συντάγματος.

* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της χώρας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC-EU).

 Φωτογραφία από: ΙΝΤΙΜΕ 

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News