Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία Αλέξης Τσίπρας άνοιξε τη δημόσια διαβούλευση για το «νέο ΕΣΥ».
*Του Νίκου Ηγουμενίδη
Πρόκειται για πρωτοβουλία της Αριστεράς, στα πλαίσια της διαμόρφωσης του προγράμματος του κόμματος. Σε αυτήν τη συζήτηση ξεχωριστή θέση έχει η Ψυχική Υγεία, θέση αντίστοιχη στο σημαντικό ειδικό βάρος της Ψυχικής Υγείας στο Δημόσιο Σύστημα Υγείας.
Όταν οι βασικοί πυλώνες της κοινωνικής συνοχής βάλλονται, κλονίζεται και η ψυχική υγεία πρώτα από όλα των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Τα οικονομικά μέτρα, η ύφεση, η ανεργία έχουν αντίκτυπο... Το αίσθημα φόβου, οργής ή/και ανησυχίας για το μέλλον επιδεινώνουν την ψυχική υγεία. Ωστόσο, αν και διανύουμε το πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα, σήμερα στην Ελλάδα έχουμε να κάνουμε ακόμη πολλά, ώστε άνθρωποι που πάσχουν από μια ψυχική ασθένεια να μην αντιμετωπίζονται με στερεότυπα. Χρειαζόμαστε σοβαρά μέτρα που να αφορούν την αγωγή της κοινότητας και τη διάδοση έγκυρων πληροφοριών για την ψυχική νόσο. Εμείς θέτουμε ως ύψιστη προτεραιότητα την υπεράσπιση όχι μόνο των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών και των οικογενειών τους, αλλά και τη διαμόρφωση των ανάλογων συνθηκών ώστε απέναντι στον αποκλεισμό, τον φόβο και την ντροπή που δημιουργούν η φτώχια και η ανεργία να αντιτάξουμε την αντίσταση και την αλληλεγγύη ως αξίες προστατευτικές για τον ψυχισμό όλων μας.
Πριν τον κορωνοϊό, σύμφωνα με στοιχεία της UNICEF σε παγκόσμιο επίπεδο, «περισσότεροι από ένας έφηβος στους επτά, ηλικίας 10 με 19 ετών, είχε διαγνωστεί με ψυχικά προβλήματα» και «σχεδόν 46.000 έφηβοι αυτοκτονούσαν κάθε χρόνο, γεγονός που καθιστά την αυτοκτονία μία από τις πέντε βασικές αιτίες θανάτου για αυτή την ηλικιακή ομάδα».
Η πανδημία επιδείνωσε την ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων σε όλο τον κόσμο, όπως μας προειδοποιεί η UNICEF, αν και δεν είναι γνωστό πού ακριβώς έχουν εκτοξευτεί οι αριθμοί μετά την τελευταία διετία του κορωνοϊού. Παρά τα δεδομένα της αδιαμφισβήτητης αύξησης της βαρύτητας της ψυχικής υγείας, μόνο περίπου το 2% των εθνικών προϋπολογισμών για την υγεία παγκοσμίως αφιερώνεται στην ψυχική υγεία. Κι αυτό παρά το ότι πειστικά ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι η θεραπεία και η πρόληψη των ψυχικών νοσημάτων στοιχίζουν λιγότερο από τη μη θεραπεία και τη μη πρόληψη. Δεν ισχύει η αντίληψη ότι όταν μειώνουμε τα κονδύλια για τη θεραπεία και την πρόληψη των ψυχικών διαταραχών κάνουμε οικονομία. Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει. Οι ερευνητές που διεθνώς ασχολούνται με την Οικονομία της Ψυχικής Υγείας λένε ότι με την έγκαιρη και συνεπή θεραπεία και πρόληψη, σε βάθος χρόνου, εξοικονομούνται χρήματα.
Συμπερασματικά, μετά από δύο χρόνια με τον κορωνοϊό, η πανδημία αποτελεί έναν διακριτό επιταχυντή σε βάρος της ψυχικής υγείας που επιτείνει τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους. Έτσι, σήμερα είναι επιτακτικό ένα ολοκληρωμένο - προσανατολισμένο στην κοινότητα - σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας με καθολική πρόσβαση σε όλους, που θα ενσωματώνει τις σημερινές ανάγκες. Πρέπει να ενισχυθεί το κοινωνικό κράτος και οι δημόσιες δομές ψυχικής υγείας. Παράλληλα, χρειάζεται μια μέριμνα και για τα πρόσωπα που βρίσκονται δίπλα στον πάσχοντα. Υπάρχει ανάγκη να στηριχτεί ο φροντιστής. Οι επιπτώσεις κυρίως μιας βαριάς ψυχικής νόσησης είναι δυσβάσταχτες, όχι μόνον για τον ασθενή, αλλά και για την οικογένειά του ή εκείνον που τον φροντίζει ή είναι κοντά του. Υπάρχει μια αλυσίδα φροντίδας, όπου, αν σπάσει ένας κρίκος, τελικά καταρρέει ο ασθενής.
Τι χρειάζεται γενικότερα
Εμείς θέτουμε ως ύψιστη προτεραιότητα την υπεράσπιση όχι μόνο των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών και των οικογενειών τους, αλλά και τη διαμόρφωση των ανάλογων συνθηκών ώστε απέναντι στην αποκλεισμό, τον φόβο και την ντροπή που δημιουργούν η φτώχια και η ανεργία να αντιτάξουμε την αντίσταση και την αλληλεγγύη ως αξίες προστατευτικές για τον ψυχισμό όλων μας.
Σήμερα χρειάζεται ισχυρό κίνημα διεκδίκησης δημόσιας φροντίδας Ψυχικής Υγείας (Ψ.Υ.) με σεβασμό στα δικαιώματα των ασθενών, το οποίο:
- Θα εξασφαλίζει το δικαίωμα της καθολικής πρόσβασης στις υπηρεσίες Ψ.Υ.
- Θα προωθεί και θα στηρίζει την ολιστική προσέγγιση στα προβλήματα Ψ.Υ.
- Θα εξασφαλίζει τη συνέχεια της φροντίδας σε ένα ουσιαστικά τομεοποιημένο, δημοκρατικά και συμμετοχικά οργανωμένο και ελεγχόμενο σύστημα Ψ.Υ. σε όλη τη χώρα.
- Θα έχει ως κεντρικό στοιχείο στην οικοδόμηση των δομών Ψ.Υ. το Κέντρο Ψυχικής Υγείας (ΚΨΥ), που μπορεί να στηρίζει αποφασιστικά τον κοινοτικό προσανατολισμό, την πρόληψη και την έγκαιρη παρέμβαση.
- Θα περιλαμβάνει με τις ανάλογες παρεμβάσεις και τον ιδιωτικό τομέα της Ψ.Υ., ο οποίος κατέχει ένα μεγάλο και αυξανόμενο τμήμα των ψυχιατρικών κλινών, χωρίς κανένα ουσιαστικό κρατικό έλεγχο και με τεράστια κόστη για τα ασφαλιστικά ταμεία.
- Ιδιαίτερη προτεραιότητα θα πρέπει να αποτελέσει η ανάπτυξη Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων. Το σύστημα υπηρεσιών Ψ.Υ. για το παιδί, τον έφηβο και την οικογένεια θα πρέπει να καλύπτει τις ανάγκες της πρωτογενούς πρόληψης και της προαγωγής της ψυχικής υγείας, τις ανάγκες διάγνωσης και θεραπείας, δηλαδή της δευτερογενούς πρόληψης, καθώς και της τριτογενούς πρόληψης, που αφορά στις διαδικασίες πρόληψης ή περιορισμού των επιπτώσεων των προβλημάτων ψυχικής υγείας στην κοινωνική λειτουργικότητα του παιδιού και εφήβου.
Η προστασία των ατόμων υψηλού κινδύνου, η δραστική αντιμετώπιση των κοινωνικών προσδιοριστών της ψυχικής νόσου και η προάσπιση του κοινωνικού κράτους και των δημόσιων υπηρεσιών ψυχικής υγείας πρέπει να είναι οι κύριοι άξονες μιας τέτοιας παρέμβασης.
Πού βρισκόμαστε σήμερα
Σήμερα στο Ηράκλειο υπάρχει η Ψυχιατρική Κλινική στο ΠΑΓΝΗ, λειτουργούν Τακτικά Εξωτερικά Ιατρεία και στα δύο νοσοκομεία, Παιδοψυχιατρική Κλινική στο ΠΑΓΝΗ, Κινητή Ψυχιατρική Μονάδα που ανήκει στο ΠΑΓΝΗ και Κέντρο Ψυχικής Υγείας (ΚΨΥ) που στεγάζεται στο παλιό Υγειονομικό. Υπάρχουν επίσης δύο ξενώνες (ένας μετανοσοκομειακός που ανήκει στο ΠΑΓΝΗ και ένας αποκατάστασης που ανήκει στο Βενιζέλειο), ένα Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο που ανήκει στο Βενιζέλειο, καθώς και δύο προστατευμένα διαμερίσματα, με 3 θέσεις το καθένα, που ανήκουν στο ΠΑΓΝΗ.
Τι πρέπει να κάνουμε
- Νοσοκομειακή ψυχιατρική: Πρώτη προτεραιότητα είναι η ενίσχυση της νοσοκομειακής ψυχιατρικής σε όλα τα επίπεδα. Μια γενναία ενίσχυση πρώτα απ’ όλα σε προσωπικό, όχι μόνο για να καλύπτονται οι σημερινές ανάγκες, αλλά και να αναπτυχθούν νέα τμήματα, ιατρεία και εξειδικεύσεις, καθώς και κάλυψη των αναγκών που υπάρχουν σε υποδομές και νέα κτήρια. Πιο συγκεκριμένα:
Οι κλινικές αντιμετωπίζουν λόγω υποστελέχωσης σοβαρά λειτουργικά προβλήματα. Ψυχίατροι, κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, επόπτες υγείας, νοσηλευτικό και λοιπό προσωπικό καθώς και γραμματειακή υποστήριξη είναι η πρώτη γραμμή κάλυψης αναγκών. Και αφορούν την Ψυχιατρική Κλινική του ΠΑΓΝΗ, την Παιδοψυχιατρική Κλινική και το Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο. Με δεδομένο το γεγονός ότι το 1/3 των νοσηλειών της Ψυχιατρικής Κλινικής προέρχεται από το Λασίθι, είναι αναγκαία και η δημιουργία Ψυχιατρικής Κλινικής στο Νοσοκομείο του Αγίου Νικολάου.
- Πρωτοβάθμια Φροντίδα Ψυχικής Υγείας (ΠΦΨΥ): Τεράστια σημασία έχει η πρωτοβάθμια, η ψυχιατρική φροντίδα στην κοινότητα - τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας (ΚΨΥ) και οι οργανωμένες ομάδες αυτών. Σήμερα είναι αναγκαία και εφικτή η λειτουργία 3 ΚΨΥ με γεωγραφική κατανομή: 1 στο Ηράκλειο (λειτουργεί ήδη), 1 στις Μοίρες και 1 στο Αρκαλοχώρι, με ανάλογη οργάνωση ώστε το καθένα να καλύπτει δική του γεωγραφική έκταση, με νοσοκομείο ημέρας (απασχόληση ασθενών σε συγκεκριμένες ομάδες όπως για παράδειγμα ομάδα χειροτεχνίας, τέχνης, κ.ά.). Στο κάθε ΚΨΥ μπορεί και πρέπει να υπάρχει ανάλογη παιδοψυχιατρική ομάδα με την κατάλληλη στελέχωση. Επιπρόσθετα, χρειαζόμαστε ένα κέντρο αυτισμού, που θα περιλαμβάνει πρώιμη ανίχνευση-διάγνωση και κυρίως παρέμβαση σε προσχολική ηλικία, όπως και κέντρο ημέρας αυτιστικών παιδιών, αλλά και κέντρο ημέρας παιδιών και εφήβων από δύσκολα ψυχοκοινωνικά περιβάλλοντα.
- Κινητή Ψυχιατρική Μονάδα: Με μια καλή τέτοια κάλυψη ΠΦΨΥ, πιθανώς να μη χρειάζεται ομάδα ψυχικής υγείας σε κάθε Κ.Υ., ούτε η κινητή μονάδα με τη σημερινή μορφή. Πάντως μέχρι να οργανωθούν όλα αυτά, η Κινητή Ψυχιατρική Μονάδα θα πρέπει ν’ ανήκει στη ΔΥΠΕ με μόνιμο προσωπικό και σταθερότητα στις επισκέψεις και την κάλυψη της υπαίθρου.
- Ξενώνες: Σήμερα χρειαζόμαστε σίγουρα τουλάχιστον 6 ξενώνες, με 6 έως 10 θέσεις ο καθένας και με διαφορετικό προσανατολισμό, π.χ. διαφορετικής βαρύτητας ασθενείς, με διαφορετικές ανάγκες και ανάλογες παροχές. Δίπλα σε αυτούς, χρειάζεται και τουλάχιστον ένας παιδοψυχιατρικός ξενώνας.
Ερωτήματα: Πεδίο άμεσων και στοχευμένων παρεμβάσεων
Πλάι στις προτάσεις προκύπτουν και ερωτήματα, στην απάντηση των οποίων θα βοηθήσει καθοριστικά η επιστημονική προσέγγιση του χάρτη υγείας. Πιο συγκεκριμένα:
1) Με την προϋπόθεση λειτουργίας Ψυχιατρικής Κλινικής στο Νοσοκομείο του Αγίου Νικολάου, θα μπορούσε να παραμείνει χωρίς Ψυχιατρική Κλινική το Βενιζέλειο;
2) Χρειάζονται άλλα ΚΨΥ στην ύπαιθρο του Ηρακλείου;
3) Παραμένει - και αν ναι σε ποια - από τα υπόλοιπα Κέντρα Υγείας (Κ.Υ.) της υπαίθρου η αναγκαιότητα συγκρότησης ομάδας ψυχικής υγείας;
4) Δεν πρέπει να δούμε και την πολιτική αντιμετώπισης των εξαρτήσεων και την εξειδίκευσή της στο Ηράκλειο;
5) Οι προτάσεις για την Ψ.Υ. στην υγειονομική περιφέρεια της Κρήτης;
Όλα τα παραπάνω ερωτήματα αναδεικνύουν ότι τα θέματα της Ψ.Υ. όχι μόνο δεν τελειώνουν, ίσα-ίσα θα έλεγα ότι ανοίγουν ένα πεδίο άμεσων και στοχευμένων παρεμβάσεων και δράσεων. Με την ευκαιρία θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους φίλους και συναδέλφους που συνέβαλαν στην παραπάνω επεξεργασία θέσεων και προτάσεων. Και, σε κάθε περίπτωση, οφείλουμε να καταστήσουμε με κάθε τρόπο σαφές ότι η επένδυση στην ψυχική υγεία είναι επένδυση στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, στην κοινωνική συνοχή, στην άρση των ανισοτήτων και στο κράτος δικαίου.
* Ο Νίκος Ηγουμενίδης είναι βουλευτής Ηρακλείου του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτικής Συμμαχίας.
Φωτογραφία αρχείου Unsplash
