Γράφει ο Στρατή Γ. Τσίχλη
Μια ινδική παροιμία λέγει: «Φυλάξου από δύο πράγματα: το δάγκωμα της κόμπρας και την εκδίκηση του Αφγανού!..». Ο περισσότερος κόσμος αγνοούσε αυτό το ρητό και κυρίως οι ηγέτες των μεγάλων δυνάμεων, διαχρονικά.
Αποτέλεσμα: Όσοι μπήκαν στο Αφγανιστάν, όλοι την πάτησαν.
Τις αναταραχές και τις πολεμικές συγκρούσεις στη μαρτυρική αυτή χώρα τις εγκαινίασε ο δικός μας, βεβαίως-βεβαίως, ο Μέγας Αλέξανδρος. Αυτός εισέβαλε στο Αφγανιστάν, που τότε λεγόταν “Βακτριανή”, αμέσως μετά την κατάλυση της Περσικής Αυτοκρατορίας, κυνηγώντας τους δολοφόνους του Δαρείου. Η προέλασή του προσκρούει στη λυσσώδη αντίσταση των ντόπιων ορεσίβιων φυλών, τόσο στην πρώτη γραμμή όσο και στα μετόπισθεν που είχαν ήδη καταληφθεί. Και τότε ο Αλέξανδρος πήρε μια μοιραία απόφαση εφαρμόζοντας το ρητό «ό,τι δε λύεται, κόβεται!». Διέταξε τη θανάτωση όλου του άρρενος πληθυσμού στα χωριά που καταλάμβανε με σκοπό να προστατεύσει τα μετόπισθέν του.
Στους στρατηγούς του που αντιδρούσαν, μαζί και ο Ηφαιστίωνας, ο Αλέξανδρος τούς απάντησε: «Πείτε μου εσείς έναν άλλο τρόπο για να τους υποτάξω!».
Πόσα ήταν τα θύματα των εκκαθαρίσεων, κανείς δεν ξέρει. Πέρσες ιστορικοί ανεβάζουν τον αριθμό σε αρκετές χιλιάδες. Τελικά ο Αλέξανδρος τούς υπέταξε, αλλά του πήρε τρία χρόνια. Αμέσως μετά αρχίζει το εκπολιτιστικό και συμφιλιωτικό του έργο. Όντας και άριστος πολιτικός, είχε τη σοφία να διατηρήσει στη θέση τους όλους τους τοπικούς ηγέτες και φυλάρχους, υπό τον όρο ότι θα του ήταν υποτελείς, και έτσι μείωσε τις αντιδράσεις κατά πολύ. Προχώρησε ακόμα περισσότερο, αποφάσισε τη συγχώνευση Ανατολής και Δύσης, και προέτρεψε τους στρατιώτες του να παντρευτούν Περσίδες και Βακτριανές. Ο ίδιος παντρεύτηκε τη Ρωξάνη, κόρη του βασιλιά της Βακτριανής.
Και τότε δημιουργήθηκε ένα πολιτιστικό θαύμα που κράτησε τρεις αιώνες. Ο Μ. Αλέξανδρος άρχισε να χτίζει τη χώρα. Όλες οι μεγάλες πόλεις του Αφγανιστάν οικοδομήθηκαν από αυτόν. Η Κανταχάρ ήταν η Αλεξάνδρεια εν Αραχωσία, η Χεράτ Αλεξάνδρεια της Αριανής, η Γκαζνί η Αλεξάνδρεια της Ωπιανής. Ακόμη και η πρωτεύουσα, η Καμπούλ, για κάποιους ιστορικούς οικοδομήθηκε από τον Μεγάλο Στρατηλάτη σαν “Αλεξάνδρεια εν Καυκάσω”, όπου εδώ Καύκασος νοείται ο Ινδικός Καύκασος, δηλαδή το σημερινό όρος Ινδοκούχο, μια μικρά οροσειρά κατά μήκος των συνόρων Αφγανιστάν-Πακιστάν.
Σημειωτέον ότι Ινδοκούχ στα Σανσκριτικά (αρχαία Ινδικά) σημαίνει “Το όρος όπου πεθαίνουν οι Ινδοί (The Hindu Killer)! Αυτό το ίδιο το όνομα γράφει ιστορία: Όσοι από τη γειτονική Ινδία επιχείρησαν να εισβάλουν στη χώρα, όλοι εξολοθρεύθηκαν.
Ο ελληνοβακτριανός πολιτισμός είχε μεγάλη επίδραση και στην τέχνη, και κυρίως στον Βουδισμό. Μέχρι να έρθουν οι Ελληνομακεδόνες, η τέχνη του Βουδισμού περιοριζόταν σε ολιγάριθμα ζωγραφιστά σύμβολα, κυρίως ρόδακες. Με την “ελληνική επίδραση” οι Βουδιστές αρχίζουν να φιλοτεχνούν για πρώτη φορά αγάλματα του Βούδα, τα οποία κατέκλυσαν όλη την Ασία όπου υπάρχει Βουδισμός. Όπως αυτά τα γιγαντιαία αγάλματα στο Μπαμιάν που κατέστρεψαν οι ανεγκέφαλοι Ταλιμπάν το 1999.
Στην αρχή της 1ης χιλιετίας ο πολιτισμός αυτός καταστράφηκε από την εισβολή νομαδικών φυλών που ήρθαν από τον Βορρά. Και ύστερα αρχίζει μία διαρκής παρακμή. Το πιο σπουδαίο αυτής της περιόδου αποτελεί το βασίλειο των Πάρθων (Βόρεια Περσία, Βακτριανή), το οποίο είχε συνεχείς πολέμους με τους Ρωμαίους. Απόγονοι των Πάρθων πιθανότατα είναι οι σημερινοί Πατάν, η κυριαρχούσα εθνότητα του Αφγανιστάν, το 40% του πληθυσμού.
Τον 8ο αιώνα εισέβαλαν στο Αφγανιστάν (Αριανή λεγόταν τότε) οι Ισλαμο-Άραβες, στα πλαίσια της μεγάλης εξάπλωσής τους που άρχισε έναν αιώνα πριν. Και αυτοί συνάντησαν ισχυρή αντίσταση, όμως τελικά κατέλαβαν τη χώρα με τη δεύτερη προσπάθεια και στη συνέχεια ξεχύθηκαν στην Κεντρική Ασία, διαδίδοντας τη νέα θρησκεία.
Το ίδιο έκαναν και στο Αφγανιστάν, όπου, καίτοι αφομοιώθηκαν, εντούτοις επέβαλαν το Ισλάμ πλήρως, κάτι απολύτως φυσιολογικό, εφόσον και η γειτονική Περσία είχε εξισλαμιστεί και όλες οι αρχαίες θρησκείες είχαν σχεδόν σβήσει!
Αυτή τη θρησκεία διατηρούν μέχρι σήμερα οι Αφγανοί.
Στην πρώτη περίοδο του Ισλάμ, παρατηρείται μια πνευματική άνθηση στην πόλη Γκαζνί (10ος αιώνας), όπου πολλοί ποιητές, ιστορικοί και επιστήμονες ζούσαν εκεί.
Οι σουλτάνοι της Γκαζνί εκστράτευσαν και εναντίον των Ινδιών για να διαδώσουν το Ισλάμ και μάλιστα ίδρυσαν το Σουλτανάτο του Δελχί τον 12ο αιώνα.
Οι ορδές του Τζένγκις Χαν
Τον 13ο αιώνα, 1219 μ.Χ., εισβάλλουν στην Αριανή ορδές των Μογγόλων του Τζένγκις Χαν. Η χώρα υπέστη τη μεγαλύτερη καταστροφή της ιστορίας της! Τα πάντα ισοπεδώθηκαν, δεν έμεινε πέτρα πάνω σε πέτρα. Αφγανοί ιστορικοί ισχυρίζονται ότι η πατρίδα τους ποτέ δε συνήλθε από την καταστροφική επιδρομή των Μογγόλων.
Απόγονοί τους θεωρούνται η φυλή των “Χαζάρα”, που είναι σιίτες μουσουλμάνοι, έχουν μογγολικά χαρακτηριστικά και αρκετοί ζουν και στην Ελλάδα σαν πρόσφυγες. Εδώ, στα Ανώγεια, έχουν κάνει κοινότητα.
Τον επόμενο αιώνα κυριαρχεί στην περιοχή ο Τουρκο-μογγόλος Ταμερλάνος - Τιμούρ - του οποίου οι κατακτήσεις εκτείνονται από τη Μεσόγειο μέχρι τις Ινδίες. Μετά τον θάνατό του, το 1405, αρχίζει στην περιοχή (Αριανή, άλλη ονομασία του Αφγανιστάν, που σημαίνει η χώρα των “Αρίων”;) η περίοδος των Τιμουριδών, απογόνων του Τιμούρ. Η χώρα γνωρίζει άλλη μια περίοδο πνευματικής αναγέννησης με κέντρο την πόλη Χεράτ. Εκεί συγκεντρώνεται πλήθος από ζωγράφοι, ποιητές, λογοτέχνες, αρχιτέκτονες μουσικούς κ.ά.
Ο απόγονος του Τιμούρ, Μπάμπερ ή Μπαμπάρ, αφού κυριάρχησε στη χώρα, εισέβαλε στην Ινδία επιτυχώς και το 1527 ιδρύει στην Άγκρα (παλιά πρωτεύουσα των Ινδιών) τη δυναστεία-αυτοκρατορία του Μεγάλου Μογγόλου (Mughal), που διήρκεσε μέχρι τη βρετανική κατάκτηση των Ινδιών (18ο αιώνα).
Η Ινδία γνώρισε υψηλή άνθηση των γραμμάτων και τεχνών υπό τη δυναστεία αυτή των μουσουλμάνων, οι οποίοι, καίτοι μουσουλμάνοι, έδειξαν μία ασύλληπτη ανοχή προς όλους και ενθάρρυναν την πνευματική ζωή. Ένα από τα μεγαλύτερα κομψοτεχνήματα όλων των εποχών, το υπέρλαμπρο “Ταζ Μαχάλ”, είναι δημιούργημα του Μογγόλου αυτοκράτορα Σαχ Τζαχάν.
Η “Αριανή” - Ariana - ονομάστηκε Αφγανιστάν λίγο μετά το 1700-1710 μ.Χ. Η ετυμολογία της λέξης είναι άγνωστη. Τον 19ο αιώνα συμβαίνουν η εισβολή των Βρετανών από την Ινδία και οι τρεις αφγανικοί πόλεμοι, στους οποίους οι Βρετανοί (Άγγλοι) ηττήθηκαν κατά κράτος.
Η πανωλεθρία των Βρετανών
Το 1839 οι Βρετανοί αποφάσισαν να εισέλθουν στο Αφγανιστάν για να δημιουργήσουν μια αμυντική γραμμή ώστε να εμποδίσουν τη διείσδυση των Ρώσων που είχαν ήδη επεκταθεί σε όλη την Κεντρική Ασία και “ακουμπήσει” τα σύνορα.
Στον πρώτο αφγανικό πόλεμο (1839-1842) οι Βρετανοί, αφού ηττήθηκαν στον κατά μέτωπο πόλεμο, άρχισαν να υποχωρούν. Περνώντας από το πέρασμα Χιμπέρ (Khyber), που βγάζει στην Ινδία, Αφγανοί πολεμιστές επέπεσαν πάνω τους και τους κατέσφαξαν. Όλοι εσφάγησαν: άφησαν μόνο έναν γιατρό για να αναγγείλει στους ανωτέρους τη μεγάλη συμφορά... Σημειωτέον ότι από το πέρασμα Χιμπέρ είχε περάσει 2 χιλιάδες χρόνια πριν και ο Μέγας Αλέξανδρος (Iskender), και στη συνέχεια εισέβαλε στην Ινδία.
Μετά την πανωλεθρία οι Βρετανοί κράτησαν την Καμπούλ και την Τζαλαλαμπάντ. Ακολουθούν άλλοι δύο αφγανικοί πόλεμοι, το 1878-1880 και το 1919, χωρίς αποτέλεσμα για τους Βρετανούς, με την ίδια αφορμή, δηλαδή τη ρωσική διείσδυση.
Το 1919 το Αφγανιστάν κερδίζει την ανεξαρτησία του επιτέλους...
Η σοβιετική εισβολή
Η χώρα κατάφερε να αποφύγει τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και εισέρχεται στη μεταπολεμική εποχή με σχετική ηρεμία. Τη δεκαετία του 1960 και μετά, η Σοβιετική Ένωση κατασκευάζει πολλά έργα (τα περισσότερα) στη χώρα: υδροηλεκτρικά, σταθμούς παραγωγής, βιομηχανικές μονάδες, νοσοκομεία, κ.ά. Οι σχέσεις των δύο χωρών συσφίγγονται όλο και περισσότερο.
Το 1978, μετά από πραξικόπημα, οι κομμουνιστές καταλαμβάνουν την εξουσία ανατρέποντας τον πρίγκιπα Νταούντ, ο οποίος χρόνια πριν είχε ανατρέψει τον θείο του βασιλέα Ζαχίρ Σαχ, καταργώντας τη μοναρχία.
Το 1979 λαμβάνει χώρα η ισλαμική επανάσταση στο Ιράν. Η Σοβιετική Ένωση αισθάνεται απειλούμενη εφόσον έχει ήδη 50 εκατομμύρια μουσουλμάνους πολίτες, οι πλείστοι κατά μήκος των συνόρων με Ιράν και Αφγανιστάν. Και εφόσον η κυβέρνηση της Καμπούλ δεν ήταν αρκετά ρωσόφιλη, αποφασίζει να εισβάλει στις 27 Δεκέμβρη του 1979.
Μία από τις μεγαλύτερες τραγωδίες του περασμένου αιώνα αρχίζει... Οι Ρώσοι, αφού κατέλαβαν τις μεγάλες πόλεις, προσπάθησαν ανεπιτυχώς να επιβληθούν και στην ύπαιθρο.
Οι αντάρτες (Μουτζαχεντίν) καταφέρνουν να κρατήσουν το μεγαλύτερο μέρος της επαρχίας. Προκαλούν τον θαυμασμό όλου του κόσμου, κυρίως της Δύσης, πώς η Σοβιετική Ένωση, που τη δεκαετία του 1980 διέθετε την ισχυρότερη πολεμική μηχανή που είχε τότε ποτέ κατασκευάσει ο άνθρωπος, δεν μπόρεσε τελικά να υποτάξει τον φτωχό, αλλά περήφανο λαό.
Το τίμημα βέβαια ήταν βαρύ: 1,5 εκατομμύριο νεκροί, 5 εκατομμύρια πρόσφυγες (το 1/3 του τότε πληθυσμού), κυρίως στο γειτονικό Πακιστάν - ενώ οι μισοί Αφγανοί έπαιρναν ψυχοφάρμακα για να αντεπεξέλθουν. Οι απώλειες των Ρώσων ήταν 25.000 νεκροί φαντάροι.
Η κομμουνιστική Αυτοκρατορία αποσύρεται ταπεινωμένη μέχρι τέλους του 1989. Ύστερα από δύο χρόνια, η Σοβιετική Ένωση έπαψε να υπάρχει. Διελύθη εις τα εξ ων συνετέθη. Σίγουρα η ήττα δεν ήταν η μοναδική αιτία της διάλυσής της, όμως αυτή δημιούργησε το αίσθημα στους μουσουλμάνους της Σοβιετικής Ένωσης και όλου του κόσμου, ότι το Ισλάμ είναι ισχυρότερο από τον άθεο κομμουνισμό.
Η γέννηση των Ταλιμπάν
Το πρώτο κράτος που αναγνώρισε τη σοβιετική εξουσία το 1919 ήταν το Αφγανιστάν! Μόλις που είχε γίνει ανεξάρτητο, είχαν φύγει οι Βρετανοί και έβλεπε τις λενινιστικές ιδέες ελευθερωτικές-προοδευτικές!
Η νίκη των Αφγανών ανταρτών δυστυχώς οδήγησε τη χώρα στο χάος και τον εμφύλιο διότι αυτοί δεν ήταν καθόλου ενωμένοι. Ήδη στη διάρκεια του πολέμου στα προσφυγικά στρατόπεδα στο Πακιστάν, νεαροί Αφγανοί γαλουχούνταν στα δόγματα του σκληρού Ισλάμ, με δασκάλους φανατικούς, ένας εκ των οποίων ήταν και ο Οσάμα Μπιν Λάντεν. Έτσι γεννήθηκαν οι Ταλιμπάν (σπουδαστές).
Αυτοί αυξάνονταν και πληθύνονταν και το 1996 κατέλαβαν την εξουσία στο Αφγανιστάν. Επίσης στη διάρκεια του πολέμου το 1979-1989, όλοι οι Δυτικοί, με πρώτους τους Αμερικανούς, φρόντιζαν να ενισχύουν τους αντάρτες (Μουτζαχεντίν) με κάθε είδους σύγχρονο πολεμικό υλικό και με αντιαεροπορικούς πυραύλους Stinger, με τους οποίους οι Αφγανοί κατέρριψαν δεκάδες ρωσικά αεροπλάνα και ελικόπτερα. Ένας Γάλλος δημοσιογράφος, ο συγγραφέας ο Ζακ Αμπουσέρ, έζησε μαζί με τους αντάρτες για μήνες το 1985-86 και γνώριζε καλά τη νοοτροπία τους. Όταν γύρισε στο Παρίσι, είπε μεταξύ άλλων το 1986 σε μια συνέντευξη: «Μη νομίζετε εσείς οι Δυτικοί ότι, επειδή βοηθάτε τους Αφγανούς αντάρτες υλικά και ηθικά, θα σας είναι ευγνώμονες. Αυτοί, εάν τελικά υπερισχύσουν, θα επιβάλουν καθεστώς θεοκρατικό αντιδυτικό όπως στο Ιράν, και στο τέλος πιθανόν να στραφούν εναντίον σας...».
Κανείς δεν του έδωσε σημασία, μέχρι που ήρθε η 11η Σεπτεμβρίου (2001)!
Σειρά των Αμερικανών τώρα να μπουν στην αφγανική περιπέτεια! Ύστερα από 20 χρόνια αδιέξοδων επιχειρήσεων αποχωρούν ντροπιασμένοι, με τον πρόεδρο Μπάιντεν να δακρύζει συγκινημένος, ενώ οι νικητές Ταλιμπάν να κατακλύζουν τα πάντα: αυτοί οι γενειοφόροι, σαρικοφόροι με όπλα ρωσικά αλλά και δυτικά (καλάσνικοφ, G3, M16 κ.ά.) και τις παραλλαγές τους...
Ποιος άλλος έχει σειρά τώρα; Ποιος άλλος επίδοξος “τσαμπουκάς” θα τολμήσει; Ελπίζω κανείς!
Για το μέλλον ο Θεός (ή μάλλον ο Αλάχ) να βάλει το χέρι του.
Και μην ξεχνάτε οι πάντες ότι ο Γιαχβέ-Αδονάς (Θεός στα Εβραϊκά), ο Θεός των χριστιανών, και ο Αλάχ των μουσουλμάνων είναι διαφορετικά ονόματα του ίδιου του Θεού, του Υπέρτατου Όντος!..
* Ο Στρατής Γ. Τσίχλης είναι ηλεκτρολόγος μηχανικός.
